49’lar Davası

49’lar Davası, İleri Yurt gazetesini çıkaran Musa Anter, Canip Yıldırım ve Yusuf Azizoğlu’nun yayımladığı Kürtçe şiiri Qimil/Kımıl sebebiyle 1961 yılında açılan davadır. Sanıkların 16’sı hukukçulardan oluşmaktadır.

Musa Anter’e destek veren 50 kişi gözaltına alınmış, 22 eylül 1959’da tutuklamalar başlamıştır. Gözaltına alınanlardan Mehmet Emin Batu mide kanamasından ölünce geriye 49 kişi kalmış ve dava bu sayıyla anılır olmuştur. Sanıklar 14 ay tutuklu kalıp mahkemeye çıkarılmayı bekmiş, bu sırada 27 Mayıs Darbesi gerçekleşmiş ve 3 Ocak 1961 tarihinde yargılama başlamıştır.

Cumhuriyet Savcılığı, 49 sanığın 24 ‘ü hakkında TCK’nun 125. maddesinin “Türkiye Cumhuriyeti topraklarının tamamını veya bir kısmını bir ecnebi devlet idaresine geçirmeğe veya devletin istiklalini tenkise veyahut memleketin bir parçasını hükümet idaresinden çıkarmağa teşebbüs eden kimse idama mahkum olur.” hükmüne göre yargılanması istemiştir.  Yargılananlardan; Şevket Turan, Naci Kutlay, Ali Karahan, Koço Elbistan, Yavuz Çamlıbel, Mehmet Ali Dinler, Yusuf Kaçar, Ziya Nami Şerefhanoğlu, Medet Serhat, Hasan Akkuş, Örfi Akkoyunlu, Selim Kılıçoğlu, Şahabettin Septioğlu, Sait Elçi, Sait Kırmızıtoprak, Yaşar Kaya, Faik Savaş, Haydar Aksu, Ziya Acar, Fadıl Budak, Halil Demirel, Necati Siyahkan, A. Efem Dolak, Musa Anter, Canip Yıldırım ve Mehmet Bilgin’in idamı talep edilmiştir.

14 ay tutuklu kaldıktan sonra sanıklar mahkemeye çıkarılmayı beklerken 27 Mayıs Darbesi gerçekleşmiş, Bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçlamakla suçlanan 49 kişinin yargılanmasına Ankara’da, 3 Ocak 1961 tarihinde başlamıştır.

49’lar Davasında yargılanan kişiler şu isimlerden oluşmaktadır:

1. Şevket Turan, (Mardin – Gülhane Tıp Akademisi Maliye Şube müdürü ve levazım binbaşısı)
2. Naci Kutlay, (Kars – Çamlıdere Devlet Hastanesi’nde uzman doktor)
3. Ali Karahan, (Siverek – Avukat)
4. Koço Elbistan, (Hassa – Kırıkhan’da ilçe doktoru)
5. Yavuz Çamlıbel, (Doğubayazıt – Yedek topçu asteğmen)
6. Mehmet Ali Dinler, (Cizre – Ankara Hukuk Fakültesi birinci sınıf öğrencisi)
7. Yusuf Kaçar, (Dersim, Nazimiye – Birinci İnşaat Tekniker Okulu öğrencisi)
8. Nurettin Yılmaz, (Cizre – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi)
9. Ziya Nami Şerefhanoğlu, (Bitlis – Avukat)
10. Medet Serhat, (Iğdır – İstanbul Hukuk Fakültesi öğrencisi)
11. Hasan Akkuş, (Urfa – İktisat Fakültesi öğrencisi)
12. Örfi Akkoyunlu, (Pötürge – Madeni eşya fabrikatörü)
13. Selim Kılıçoğlu, (Varto – Kıdemli üsteğmen)
14. Şahabettin Septioğlu, (Palu – Yüksek Ziraat Mühendisi, Levazım Asteğmeni)
15. Said Elçi, (Bingöl – Muhasebeci)
16. Sait Kırmızıtoprak, (Dersim, Nazımiye – İstanbul Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi)
17. Yaşar Kaya, (Iğdır – İstanbul Hukuk Fakültesi öğrencisi)
18. Faik Savaş, (Genç – İstanbul Hukuk Fakültesi Öğrencisi)
19. Haydar Aksu, (Kiğı – Stajyer Avukat)
20. Ziya Acar, (Kulp – İstanbul Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi
21. Fadıl Budak, (Diyarbakır – İstanbul Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi)
22. Halil Demirel, (Islahiye – Yardımcı topçu asteğmen)
23. Ferit Bilen, (Diyarbakır – Kundura mağazası sahibi)
24. Esat Cemiloğlu, (Diyarbakır – Yüksek Ziraat Mühendisi)
25. Mustafa Nuri Direkçigil, (Diyarbakır – Sağlık Müfettişi)
26. Fevzi Avşar, (Kars – İstanbul Tıp Fakültesi öğrencisi)
27. Necati Siyahkan, (Siverek – İstanbul Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi)
28. Hasan Ulus, (Erzurum)
29. Nazmi Balkaş, (Lice – İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi)
30. Hüseyin Oğuz Üçok, (Diyarbakır – İstanbul Tıp Fakültesi Diş Hekimliği öğrencisi)
31. Mehmet Nazım Çiğdem, (Ankara – Boya ve inşaat işleri ustası)
32. Fevzi Kartal, (Van – Yedek asteğmen)
33. Mehmet Aydemir, (Siverek – İstanbul Tıp Fakültesi öğrencisi)
34. Abdurrahman Efem Dolak, (Diyarbakır – İleri Yurt Gazetesinin sahibi ve Güven Gazetesinin ortağı)
35. Musa Anter, (Nusaybin)
36. Canip Yıldırım, (Diyarbakır – Avukat)
37. Emin Kotan, (Muş – Elektrik Muhasibi)
38. Ökkeş Karadağ, (Maraş)
39. Muhsin Şavata, (Malatya – Hayvan Tüccarı)
40. Turgut Akın, (Ergani – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi üçüncü sınıf örgencisi)
41. Sıtkı Elbistan, (Hassa – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi)
42. Şerafettin Elçi, (Cizre – Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi)
43. Mustafa Ramanlı, (Beşiri – Ankara Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi)
44. Mehmet Özer, (Siverek – Ankara Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi)
45. Feyzullah Demirtaş, (Palu – Ziraat teknisyeni)
46. Cezmi Balkaş, (Lice – Orman Fakültesi öğrencisi)
47. Halis Yokuş, (Kars – İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi öğrencisi)
48. İsmet Balkaş, (Lice – Tıp Fakültesi öğrencisi)
49. Sait Bingöl, (Bingöl – İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğrencisi)

49’lar Davasında idamla yargılanan 25 sanıktan 10’u beraat etmiş, 15’i ise 1965 yılında TCK’nun 141 ve 142. maddelerinden 16 ay hapis, 5 ay 10 gün sürgün cezası almıştır.

İdam hükmü öngören TCK maddesi 2004 yılında AB düzenlemeleri kapsamında müebbet hapis öngören düzenleme ile değiştirilmiştir.

Sanıklardan Ali Karahan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. 1956’da kısa süreliğine Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı yardımcılığı yapıştır. Hakkari ve ilçelerinde hakimlik yaptıktan sonra 1959’da 49’lar Davası‘nda en yaşlı sanık olarak tutuklanmıştır. 

Sanıklardan hukukçu da olan Şerafettin Elçi, TKDP kurucusudur ve daha sonra Bayındırlık Bakanlığı yapmıştır. 

Davada yargılananlardan Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı kurucu üyesi Avukat Medet Serhat’ 12 Kasım 1994 yılında İstanbul’da uğradığı silahlı saldırı sonucu yaşamını yitirmiştir.

Musa Anter, 20 Eylül 1992’de Diyarbakır’ın Seyrantepe mahallesinde uğradığı silahlı saldırıda sol bacağına iki, kalbi ve kafasına birer kurşun sıkılarak öldürülmüştür. Ölümü, TRT 6 ekranlarında yayınlanan JAN (Sızı) dizisine konu edilmiştir.

Kırkdokuzlar Olayı ya da 49’lar Davası olarak tarihe geçen yargılamalar,  Yavuz Çamlıbel  tarafından bir kitap incelemesine konu edilmiş, “49’lar Davası: Bir garip ülkenin idamlık Kürtleri” isimli kitap Algı Yayıncılık tarafından 2007 yılında yayınlanmıştır.

Olayın tarihçesi, TRT6 televizyon kanalında Fetullah Kaya tarafından belgesel formatında yayınlanmış, Askeri Mahkemenin tüm iddianame, ifade ve kararlarına ulaşılmış, geniş bir arşiv taraması yapılmış, davanın son yaşayan mahkumları ile yapılan röportajlara yer verilmiştir.

Yargılananlardan, Avukat Medet Serhat Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı (TOHAV) kurucu üyesidir ve 12 Kasım 1994 tarihinde İstanbul’da uğradığı silahlı saldırı sonucu yaşamını yitirmiştir.