743 Nolu Medeni Kanun

TÜRK KANUNU MEDENİSİNİN YÜRÜRLÜKTEN
KALDIRILMIŞ HÜKÜMLERİ

RESMİ GAZETEDE YAYINLANMIŞ OSMANLICA METİN İÇİN TIKLAYINIZ
Kanun Numarası : 743
Kabul Tarihi : 17/2/1926
Yayımlandığı R.Gazete : Tarih: 4/4/1926 Sayı: 339
Yayımlandığı Düstur : Tertip: 3 Cilt: 7 Sayfa: 237
1 – 15/6/1938 tarih ve 3453 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 88)
Madde 88– (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Erkek onsekiz ve kadın onyedi yaşını ikmal etmedikçe evlenemez.
Şu kadar ki hakim, fevkalade hallerde ve pek mühim bir sebebe mebni onbeş yaşını ikmal etmiş olan erkek ve
kadının evlenmesine müsaade edebilir. Ana ve baba ve vasi de dinlenir.
2 – 9/3/1954 tarih ve 6333 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 639)
Madde 639– (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
b) Fevkalade müruru zaman:
Madde 639 – Tapu sicilinde mukayyet olmayan bir gayrimenkulü nizasız ve fasılasız yirmi sene müddetle ve malik
sıfatı ile yedinde bulundurmuş olan kimse o gayrimenkulün kendi mülkü olmak üzere tescili talebinde bulunabilir.
Tapu sicilinden maliki kim olduğu anlaşılamayan veya yirmi sene evvel vefat etmiş yahut gaipliğine hüküm verilmiş
bir kimsenin uhdesinde mukayyet olan bir gayrimenkulü aynı şerait altında yedinde bulunduran kimse dahi o gayrimenkulün,
mülkü olmak üzere tescilini talep edebilir. Tescil ancak hakimin emriyle olur.
3 – 29/6/1956 tarih ve 6763 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 920)
Madde 920 fıkra iki – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Bu tahditler tapu siciline şerh verilmekle gayrimenkul üzerinde sonradan iktisap olunan rehin sahiplerine karşı
dermeyan olunabilir.
4 – 23/11/1960 tarih ve 138 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 679)
Madde 679– (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Kaynak, arzın mütemmim bir cüzü olup mülkiyeti, kaynadıkları toprağın mülkiyeti ile beraber iktisap olunur.
Başkasının arzındaki kaynaklardan istifade irtifak hakkı olarak tapu siciline kayıt ile tesis olunur.
Yer altındaki sular kaynaklar gibidir.
1300
5 – 13/7/1967 tarih ve 903 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81.)
Madde 73– (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Tesis
(A) TESİS:
I. Umumiyet itibariyle:
Madde 73 – Tesis, bir malın muayyen bir maksada tahsisidir.
Madde 74 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
II. Tesisin şekli:
Madde 74 – Tesis, resmi bir senetle yahut vasiyet tarikı ile vücut bulur.
Tesisin mahkeme siciline kaydı, tesis senedi müeddasına ve tesisi teftiş kendisine ait olan makamın talimatına göre
icra olunur.
Bu kayıt tesisi idare edeceklerin isimlerini gösterir.
Madde 75 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
III. Mirasçıların ve alacaklıların dava hakkı:
Madde 75 – Hibede olduğu gibi, tesis edenin mirasçıları ve alacaklıları tarafından, tesise itiraz olunabilir.
Madde 76 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
(B) TESİSİN TEŞKİLİ:
Madde 76 – Tesis senedinde tesisin uzuvları ve sureti idaresi gösterilir.
Bunlar kafi derecede gösterilmemiş olursa tesisi teftiş kendisine ait olan makam tarafından lazımgelen tedbirler
yapılır.
Tesisi, gayesine göre teşkil etmek mümkün olamazsa tesis eden itiraz etmedikçe veya tesis senedinde hilafına sarih
bir hüküm bulunmadıkça tesisin malları teftiş makamı tarafından mümkün mertebe gayece aynı olan diğer bir tesise tahsis ve
teslim olunur.
Madde 77 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
(C) TEFTİŞ:
Madde 77 – Tesis; gayesine göre Devlet, vilayet, belediye ve köyden hangisine taallük ediyorsa onun
teftişine tabidir.
Teftiş makamı, tesis mallarının gayesine muvafık surette sarfına nezaret eder.
Madde 78 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
(D) TADİL:
I. Teşkilatın tebdili:
Madde 78 – İcra Vekilleri Heyeti, teftiş makamının teklifi üzerine tesisin idare heyetinin tahriri mütalaasını aldıktan
sonra mallarını muhafaza veya gayesini idame için kat’i ihtiyaç bulunduğu halde teşkilatını tebdil edebilir.
1301
Madde 79 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
II. Gayenin tebdili:
Madde 79 – Tesisteki gayenin mahiyet ve şumulü; tesis ile tesis edenin arzusu arasındaki tevafuku açıktan açığa izale
edecek derecede tebeddül etmiş olursa İcra Vekilleri Heyeti; teftiş makamının teklifi üzerine tesisin idare heyetinin tahriri
mütalaasını aldıktan sonra, gayesini tebdil edebilir. Tesisin gayesini tehlikeye koyan vezaif ve şeraitin ilga veya tebdili dahi
aynı hükümlere tabidir.
Madde 80 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
(H) AİLE TESİSLERİ VE DİYANİ TESİSLER:
Madde 80 – Hukuku amme ahkamı mahfuz kalmak üzere aile tesisleri ve ibadete müteallik bir hizmetin ifası için
münhasıran diyani olan tesisler teftiş ve murakabeye tabi değildir. Mezkür tesislerin hukuku hususiyeye müteallik
ihtilaflarının mercii halli, mahkemedir.
(V) FESİH:
I. Kanunen ve hakimin karariyle:
Gayesi gayrikabili husul bir hale gelen tesis, kendiliğinden münfesih olur.
Gayesi kanuna yahut adabı umumiyeye muhalif olduğu takdirde tesis, hakim tarafından fesholunur.
Madde 81 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
II. Dava hakkı ve kaydın terkini:
Madde 81 – Tesisin feshini, teftiş makamı veya her alakadar talep edebilir.
Fesih, terkini kayıt için memuruna tebliğ olunur.
6 – 13/2/1973 tarih ve 1659 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 453)
Madde 453 fıkra üç – (13/7/1967 tarih ve 903 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Ancak vakfın gelirinin % 20 si kendisine bırakılan mahfuz hisseli mirasçılar tenkis davası açamazlar.
7 – 21/5/1981 tarih ve E. 1980/29, K. 1981/22 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı ile iptal edilmiş hükümlerin
metinleri. (Madde numaraları: 310)
Madde 310 fıkra iki – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Münasebeti cinsiye zamanında, müddeaaleyh evli ise; hakim, babalığa hükmedemez.
8 – 16/6/1983 tarih ve 2846 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 253)
Madde 253 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Evlat edinme hakkı en az kırk yaşında olup ta nesebi sahih, füruu bulunmayanlara münhasırdır. Evlat edinen
kimsenin evlatlıktan en az onsekiz yaş büyük olması şarttır.
1302
9 – 16/4/1986 tarih ve 3276 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: Geçici Madde)
(İşlenemeyen hükümlerde yeralan) Geçici Madde – (16/6/1983 tarih ve 2846 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce mümeyyiz olmayan küçükleri birlikte evlat edinmiş olanlar, Kanunun
yürürlüğünü izleyen bir yıl içinde, ilgili mercilere başvurmak suretiyle yukarıdaki hükümlerin kendileri hakkında da
uygulanmasını isteyebilirler. Ancak, bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihte reşit ve mümeyyiz olan evlatlıklar ile ilgili olarak bu
madde esaslarına göre yapılacak uygulamada evlatlıkların da muvafakatları aranır.
10 – 4/5/1988 tarih ve 3444 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 24, 94, 96, 134,137, 142, 144, 145.)
Madde 24 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
2 – Dava hakkı:
Madde 24 – Şahsi menfaatlerinde haksız tecavüze uğrayan kimse, hakimden tecavüzün menini talep edebilir.
Maddi veya manevi tazminat namiyle muayyen bir meblağ davası ancak kanunun tayin ettiği halde ikame olunur.
Madde 94 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Gaipliğine hükmolunan kimsenin kocası veya karısı; hakim, evliliğin feshine hükmetmedikçe evlenemez.
Gaibin karı veya kocası evliliğin feshini gaiplik davasiyle birlikte talep edebileceği gibi ayrıca da dava edebilir.
Boşanma hakkındaki usul burada dahi caridir.
Madde 96 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Boşanma ile birbirinden ayrılmış olan karı ve koca, hakim tarafından tayin olunan memnuiyet müddeti içinde, tekrar
evlenemez.
Karı ve koca birbirleriyle evlenmek isterlerse, bu müddet hakim tarafından kısaltılabilir.
Madde 134 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
VI. İmtizaçsızlık:
Madde 134 – Aralarında müşterek hayatın çekilmez bir hale gelmesini mucip olacak derecede şiddetli bir geçimsizlik
başgösterdiği takdirde karı kocadan her biri, boşanma davasında bulunabilir.
Eğer geçimsizlik, iki taraftan birine daha ziyade kabili isnat ise boşanma davasını ikame hakkı ancak diğer tarafa
aittir.
Madde 137 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
III. Muvakkat tedbirler:
Madde 137 – Hakim, davanın ikamesini mütaakıp lazım gelen ve bilhassa kadının iskan ve infakına ve karı kocanın
mali münasebetlerine ve çocukların muhafazasına mütaallik muvakkat tedbirleri ittihaz eder.
1303
Madde 142 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Boşanma hükmünde kabahatli olan tarafın yeniden evlenememesi için hakim, bir seneden az ve iki seneden fazla
olmamak üzere bir müddet tayin eder.
Hakim tarafından hükmedilen ayrılığın müddeti buna mahsubedilir.
Madde 144 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
2 – Nafaka:
Madde 144 – Kabahatsız olan karı yahut koca, boşanma neticesi olarak büyük bir yoksulluğa düşerse, diğeri
boşanmaya sebebiyet vermemiş olsa dahi kudreti ile mütenasip bir surette bir sene müddetle nafaka itasına mahküm
edilebilir.
Madde 145 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
3 – İrat:
Madde 145 – Bir mukavele veya hüküm ile kendisine maddi ve manevi tazminat veya nafaka olarak bir irat tahsis
edilmiş olan karı veya koca, yeniden evlenirse bu irat kat’olunur. Yoksulluğu sebebiyle kendisine nafaka tayin edilmiş olan
karı veya kocanın yoksulluğu zail olmuş veya hissolunacak derecede azalmış ise, borçlunun talebi üzerine nafaka kat veya
tenzil olunur. Borçlunun mali kudreti nafaka miktarına nazaran azaldığı surette dahi aynı hüküm caridir.
11 – 4/7/1988 tarih ve 336 sayılı KHK ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 36) (1)
Madde 36 fıkra iki – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Yabancı memleketlerdeki Türkiye mümessillerine, İcra Vekilleri Heyetince nüfus memurluğu salahiyeti verilebilir.
12 – 29/11/1990 tarih ve E: 1990/30, K: 1990/31 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı ile iptal edilmiş hükümlerin
metinleri. (Madde numarası : 159.)
Madde 159 – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
(c) KARININ MESLEK VEYA SANATI :
Karı koca mallarını idare için hangi usulü kabul etmiş olursa olsun karı, kocanın sarahaten veya zımnen müsaadesi ile
bir iş veya sanat ile iştigal edebilir.
Kocanın izinden imtinaı halinde, karı, kendisinin bir iş veya bir sanat ile iştigal etmesi birliğin veya bütün ailenin
menfaati icabı olduğunu ispat ederse bu izin, hakim tarafından verilebilir. Koca, karısını bir iş veya sanat ile iştigalden
menettiği takdirde keyfiyet katibi adil marifetiyle ilan edilmedikçe hüsnü niyet sahibi üçüncü şahıslara karşı hüküm ifade
etmez.
13 – 14/5/1997 tarih ve 4248 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış veya değiştirilmiş olan hükümlerin metinleri.
(Madde numaraları: 153)
Madde 153 fıkra bir – (17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Karı, kocasının aile ismini taşır.
——————————
(1) 4/7/1988 tarih ve 336 sayılı KHK, 7/2/1990 tarih ve 3612 sayılı Kanun ile aynen kabul edilerek kanunlaşmıştır.
1304
14 – 22/11/2001 tarih ve 4721 sayılı Kanun ile bütün ek ve değişiklikleri yürürlükten kaldırılan 17/2/1926 tarihli ve 743
sayılı “Türk Kanunu Medenisi”nin tam metni
1304-1
TÜRK KANUNU MEDENİSİ (1)
Kanun Numarası : 743
Kabul Tarihi : 17/2/1926
Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 4/4/1926 Sayı : 339
Yayımlandığı Düstur : Tertip : 3 Cilt : 7 Sayfa : 237
BAŞLANGlÇ
(A) KANUNU MEDENİNİN TATBİKİ :
Madde 1 – Kanun, lafziyle veya ruhiyle temas ettiği bütün meselelerde mer’idir. Hakkında kanuni bir hüküm
bulunmıyan meselede hakim örf ve adete göre, örfü adet dahi yok ise kendisi vazıı kanun olsaydı bu meseleye dair nasıl bir
kaide vazedecek idiyse ona göre hükmeder.
Hakim hükümlerinde, ilmi içtihatlardan ve kazai kararlardan istifade eder.
(B) MEDENİ HAKLARIN ŞÜMULÜ :
I – Umumi vazifeler :
Madde 2 – Herkes haklarını kullanmakta ve borçlarını ifada hüsnüniyet kaidelerine riayetle mükelleftir.
Bir hakkın sırf gayri izrar eden suiistimalini kanun himaye etmez.
hibe – bağışlama mebi – satılan
vahip – bağışlıyan icar – kira
mevhubüleh – bağışlanan icare – kiralama
mali mevhup – bağışlanılan mucir – kiralıyan
beyi – satım müstecir – kiracı
şira – alım mecur – kiralanan
müşteri – alıcı ecir – işçi
bayi – satıcı bedeli icar – kira karşılığı
II – Hüsnü niyet :
Madde 3 – Bir hakkın doğumu için kanunen hüsnü niyet şart kılınan hallerde asil olan, onun vücududur. Ancak, icabı
hale göre kendisinden beklenen ihtimamı sarfetmiyen kimse hüsnü niyet iddiasında bulunamaz.
III – Hakimin takdiri :
Madde 4 – Kanun takdir hakkı verdiği ve icabı hale yahut muhik sebeplere nazaran hüküm vermekle mükellef
tuttuğu hususlarda hakim, hak ve nasfetle hükmeder.
(C) BORÇLARIN UMUMİ KAİDELERİ :
Madde 5 – Akitlerin inikadına ve hükümlerine ve sukutu sebeplerine taallük eden borçlar kısmında beyan olunan
umumi kaideler medeni hukukun diğer kısımlarında dahi caridir.
——————————
(1) 18/4/1929 tarihli ve 1424 sayılı Kanunun 343. maddesine göre aşağıda yazılı olan ve bu Kanunda kullanılan istilah ve tabirler yerine
aşağıdaki kelime ve tabirler geçmiştir.
1304-2
(D) BEYYİNE :
I – Beyyine külfeti :
Madde 6 – Kanun, hilafını emretmedikçe tarafeynden her biri müddeasını ispata mecburdur.
II – Resmi sicil ve senetler :
Madde 7 – Resmi sicil ve senetlerin doğru olmadığı sabit oluncaya kadar münderecatı ile amel olunur. Bu
münderecatın doğru olmadığını ispat, bir şekil mahsusa bağlı değildir.
BİRİNCİ KİTAP
Şahsın Hukuku
BİRİNCİ BAP
Hakiki şahıslar
BİRİNCİ FASIL
Şahsiyet
(A) ŞAHSİYET:
I – Medeni haklardan istifade :
Madde 8 – Her şahıs medeni haklardan istifade eder. Binaenaleyh kanun dairesinde haklara ve borçlara ehil olmakta
herkes müsavidir.
II – Medeni hakların kullanılması :
1 – Mevzuu
Madde 9 – Medeni hakları kullanmağa salahiyettar olan kimse iktisaba da iltizama da ehildir.
2 – Şartları
a) Umumiyet itibariyle
Madde 10 – Mümeyyiz olan reşit, medeni hakları kullanmağa salahiyettardır.
b) Rüşt
Madde 11 – Rüşt, on sekiz yaşın ikmaliyle başlar. Evlenme, kişiyi reşit kılar.
c) Kazai rüşt
Madde 12 – On beş yaşını ikmal eden küçük, kendi rızası ve ana ve babasının muvafakatı ile mahkemei asliyece
mezun kılınabilir.Vesayet altında ise, vasi de dinlenir.
d) Temyiz kudreti
Madde 13 – Yaşının küçüklüğü sebebiyle yahut akıl hastalığı veya akıl zayıflığı veya sarhoşluk ve bunlara benzer
sebeplerden biriyle makul surette hareket etmek iktidarından mahrum olmayan her şahıs, Kanunu Medenice mümeyyizdir.
III – Medeni hakları kullanmağa ehliyetsizlik :
1 – Umumiyet itibariyle :
Madde 14 – Mümeyyiz olmayan ile küçükler ve mahcurlar medeni hakları kullanmak salahiyetinden mahrumdurlar.
1304-3
2 – Temyiz kudretini haiz olmamak:
Madde 15 – Mümeyyiz olmayan şahsın tasarrufu, hukuki bir hüküm ifade etmez. Kanunda muayyen istisnalar
bakidir.
3 – Temyiz kudretini haiz küçük veya mahcur:
Madde 16 – Mümeyyiz bulunan küçükler ile mahcurlar, kanuni mümessillerinin rızaları olmadıkça bizzat kendi
tasarruflariyle iltizam edemezler. Ivazsız iktisapta ve münhasıran şahsa merbut hakları kullanmakta bu rızaya muhtaç
değillerdir. Haksız fiillerinden mütevellit zararlardan mesuldurlar.
IV – Hısımlık ve sıhri hısımlık :
1 – Kan hısımlığı:
Madde 17 – Hısımlığın derecesi, nesillerin adedi ile taayyün eder.Birbirinin sulbünden gelenler arasındaki hısımlık
usul ve füru hısımlığı ve birbirinin sulbünden gelmeyip te müşterek bir sulpten gelenler arasındaki hısımlık civar hısımlığıdır.
2 – Sıhrî hısımlık:
Madde 18 – Karı ve kocadan her birinin kan hısımları diğerinin aynı derece sıhrî hısımları olur.
Evlenmenin zevaliyle, sıhri hısımlık zail olmaz.
V – İkametgah :
1 – Tarifi:
Madde 19 – Bir kimsenin ikametgahı, yerleşmek niyetiyle oturduğu yerdir. Bir kimsenin aynı zamanda birden ziyade
ikametgahı olamaz.
Bu fıkranın hükmü, ticari ve sınai müesseseler hakkında cari değildir.
2 – İkametgahın değiştirilmesi :
Madde 20 – Bir ikametgahın değişmesi, yenisinin ittihazına mütevakkıftır. Bir kimsenin evvelce bir ikametgahı
mevcut olduğu tayin edilemediği veyahut memaliki ecnebiyedeki ikametgahını terketmekle beraber Türkiyede henüz yeni bir
ikametgaha sahip olmadığı takdirde elyevm sakin olduğu mahalle, ikametgahı nazariyle bakılır.
3 – Kanuni ikametgah:
Madde 21 – Kocanın ikametgahı karının ve ana ve babanın ikametgahı velayetleri altındaki çocuğun ve mahkemenin
bulunduğu yer vesayet altındaki kimsenin ikametgahı addolunur.
İkametgahı belli olmayan kimsenin karısı, veya kocasından ayrı yaşamağa mezun olan kadın kendisine ayrı bir
ikametgah ittihaz edebilir.
4 – Müesseselerde bulunmak:
Madde 22 – Mektebe devam için bir yerde bulunmak veya bir terbiye müessesesine, bir hastaneye ve darülacezeye
ve bir ceza müessesesine konulmak ikametgah ittihazını tazammun etmez.
(B) ŞAHSİYETİN HİMAYESİ:
I – Umumiyet itibariyle:
1 – Devir ve takyit yasağı ve istisnaları(1)
Madde 23 – Kimse, medeni haklardan ve onları kullanmaktan kısmen olsun feragat edemez.
——————————
(1) Madde başlığı, 14/11/1990 tarih ve 3678 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
1304-4
Kimse, hürriyetini ferağ edemediği gibi kanuna veya adabı umumiyeye mugayir surette takyit dahi edemez.
(Ek : 14/11/1990 – 3678/1 md.) Ancak, yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve
nakli mümkündür. Şu kadar ki, biyolojik madde verme borcu altına giren kimse aleyhine ifa talebinde bulunulamayacağı gibi
maddi ve manevi tazminat davası da açılamaz.
2. Tecavüz halinde
a) İlke
Madde 24 – (Değişik: 4/5/1988 – 3444/1. md.)
Hukuka aykırı olarak şahsiyet hakkına tecavüz edilen kişi, hakimden, tecavüzde bulunanlara karşı korunmasını
isteyebilir.
Şahsiyet hakkı ihlal edilenin rızasına veya üstün nitelikte bir özel ya da kamu yararına veya kanunun verdiği bir
yetkiye dayanmayan her tecavüz hukuka aykırıdır.
b) Dava hakları
Madde 24/a – (Ek: 4/5/1988 – 3444/1. md.)
Şahsiyet hakkı hukuka aykırı olarak tecavüze uğrayan veya bir tecavüz tehlikesi karşısında bulunan kişi, tecavüze son
verilmesini veya tecavüz tehlikesinin önlenmesini talep edebileceği gibi, sona ermesine rağmen etkisi devam eden tecavüzün
hukuka aykırılığının tespitini ve gerekiyorsa kararın yayınlanmasını ya da üçüncü kişilere bildirilmesini talep edebilir.
Maddi ve manevi tazminat davaları açma hakkı ile birlikte bu tecavüzden elde edilen kazançları vekaletsiz iş görme
hükümleri uyarınca talep etme hakkı saklıdır.
Manevi tazminat talebi karşı tarafça kabul edilmedikçe devredilemez ancak miras yoluyla intikal eder.
Davacı şahsiyet haklarının himayesi için kendi ikametgahı veya davalının ikametgahı mahkemesinde de dava
açabilir.
Davacı aynı zamanda maddi ve manevi tazminat ile vekaletsiz iş görme hükümleri uyarınca tecavüzden elde edilen
kazancın kendisine verilmesini birlikte talep etmiş ise, bu davaları da kendi ikametgahı mahkemesinde de açabilir.
II – İsim üzerindeki hak:
1 – İsmin himayesi:
Madde 25 – İsmi ihtilafa mahal veren kimse, hakimden hakkının tanınmasını talep edebilir. İsmi gasbolunmasiyle
mutazarrır olan kimse, bunun menini ve taksir vukuu takdirinde maddi tazminat talebi hakkına halel gelmemek üzere maruz
kaldığı haksızlığın mahiyeti icabediyorsa manevi tazminat namiyle bir meblağ itasını da talep edebilir.
2 – İsmin değişmesi:
Madde 26 – Muhik sebeplerden binaen bir kimse isminin değiştirilmesini isteyebilir. İsmin değişmesi nüfus siciline
kayıt ve ilan olunur.
Şahsın ismi değişmekle ahvali değişmez.
Bir ismin değişmesinden mutazarrır olan kimse ıttıla gününden itibaren bir sene içinde tebdil kararına itiraz edebilir.
(C) ŞAHSİYETİN BAŞLANGICI VE SONU :
I – Doğum ve ölüm :
Madde 27 – Şahsiyet, çocuğun sağ olarak tamamiyle doğduğu andan başlar ve ölüm ile nihayet bulur.
Çocuk sağ doğmak şartiyle ana rahmine düştüğü andan itibaren medeni haklarından istifade eder.
II – Sağlığın ve ölümün ispatı:
1 – Beyyine külfeti:
Madde 28 – Bir hakkın kullanılması için bir kimsenin vücudunu yahut öldüğünü yahut muayyen bir zamanda veya
diğer bir şahsın vefatında sağ bulunduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispata mecburdur.
Hangisinin evvel veya sonra öldüğünü tayin mümkün olmaksızın ölenler, bir anda ölmüş sayılırlar.
1304-5
2 – Ahvali şahsiye beyyineleri:
a) Umumiyet itibariyle :
Madde 29 – Doğum ve ölüm nüfus sicilindeki kayıtlarla ispat olunur. Nüfus sicilinde kayıt bulunmaz veya mevcut
kaydın doğru olmadığı tahakkuk ederse keyfiyet her hangi bir delil ile ispat olunabilir.
(Ek: 4/5/1988 – 3444/2. md.) Doğumdan sonra meydana gelen cinsiyet değişikliğinin asgari sağlık kurulu raporu ile
belgelendirilmesi halinde nüfus sicilinde gerekli düzeltme yapılır. Bu konuda açılacak davalarda cinsiyeti değiştirilen kişi
evli ise, eşe de husumet yöneltilir ve aynı mahkeme, varsa ortak çocukların velayetinin kime verileceğini de tayin eder,
cinsiyet değişikliği kararının kesinleştiği tarihte, evlilik kendiliğinden son bulur.
b) Ölüme karine:
Madde 30 – Ölüsü bulunamıyan bir kimse ölümüne muhakkak nazariyle bakılmağı icab-edecek ahval içinde
kaybolmuş ise o kimse hakikaten ölmüş addolunur.
III – Gaiplik kararı :
1 – Umumiyet itibariyle:
Madde 31 – Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya çoktanberi kendisinden haber alınamıyan bir kimsenin ölümü pek
muhtemel görünürse, hakları ölüme muallak kimselerin talebi hakim gaipliğe karar verebilir.
Salahiyettar hakim gaibin Türkiyedeki son ikametgahı hakimdir; Eğer gaip Türkiyede asla ikamet etmemiş ise nüfus
sicilinde mukayyet bulunduğu ve bu kayıt yoksa pederinin mukayyet olduğu mahallin hakimidir.
2 – Usulü muhakeme:
Madde 32 – Gaiplik kararı talep olunabilmek için, ölüm tehlikesinden en aşağı bir sene yahut gaibin son haberinden
beş sene geçmiş olmak lazımdır.
Hakim, gaip hakkında malümatı olan kimseler muayyen bir müddet içinde malümatlarını bildirmek için usulü
dairesinde ilan edilen bir tebliğ ile davet eder. Bu müddet birinci ilan tarihinden itibaren en aşağı bir senedir
3 – Talebin sukutu:
Madde 33 – Kaybolan kimse, ilan müddeti bitmeden meydana çıkar veya kendisinden haber alınır yahut öldüğü tarih
tebeyyün ederse gaiplik talebi sakit olur.
4 – Hükmü:
Madde 34 – İlan semeresiz kaldığı takdirde hakim, gaiplik kararını verir. Ölüme mütaallik haklar, tıpkı gaibin ölümü
tebeyyün etmiş gibi kullanılır. Gaiplik kararı ölüm tehlikesi yahut son haber gününden itibaren hüküm ifade eder.
İKİNCİ FASIL
Ahvali şahsiye sicil kayıtları
(A) UMUMİYET İTİBARİYLE :
I – Sicil :
Madde 35 – Ahvali şahsiye, buna mahsus sicil kayıtları ile taayyün eder.
Bu sicillin nasıl tutulacağı ve kanunun emreylediği beyanların nasıl ve kimler tarafından yapılacağı, nizamnamesine
tabidir.
II – Memurlar :
Madde 36 – Ahvali şahsiye sicilleri, her halde Devletçe mansup memurları tarafından tutulur. Ahvali şahsiye
kayıtlarını tutmak ve suretlerini vermek bu memurlara mahsustur.
1304-6
(Değişik : 4/7/1988 – KHK – 336/1 md.; Aynen kabul: 7/2/1990 – 3612/6 md.) Yabancı memleketlerdeki Türkiye
temsilcilerine, Dışişleri Bakanlığının teklifi, İçişleri Bakanlığının katılması ve Başbakanın onayı ile nüfus memurluğu yetkisi
verilebilir.
III – Mesuliyet :
Madde 37 – Ahvali şahsiyeyi kayıtla mükellef nüfus memurları, kendilerinin ve maiyetlerinin kusurlarından ileri
gelen zarardan şahsan mesuldürler.
IV – Tashih :
Madde 38 – Hakimin hükmü olmadıkça ahvali şahsiye sicillinin hiç bir kaydı tashih edilemez.
(B) DOĞUM SİCİLLİ :
I – Doğumun bildirilmesi :
Madde 39 – Her doğum bir ay içinde nüfus memuruna bildirilir. Anası babası belli olmayan bir çocuk bulan kimse,
çocuğu Hükümete teslim eder.
II – Tadile uğrayan kayıtlar:
Madde 40 – Ahvali şahsiyede vukua gelen değişmeler ezcümle evlenme haricinde doğan bir çocuğun babası
tarafından tanınması, hakimin babalığa hükmetmesi, nesebin tashihi, evlatlık edinme veya bulunmuş bir çocuğun nesebi
taayyün etmek hususlarından ileri gelen tebeddüller alakadarların talebi veya resmi bir iş’ar üzerine sicilde ait olduğu künye
kenarına yazılır.
(C) ÖLÜM SİCİLLİ :
I – Ölümün bildirilmesi :
Madde 41 – Her ölüm ve bulunan her ölü, nihayet on gün içinde nüfus memuruna bildirilir.
II – Ölüsü bulunmayan :
Madde 42 – Bir kimse ölümüne muhakkak nazariyle bakılmağı icabedecek haller içinde kaybolursa, ölüsü
bulunmamış bile olsa mahallinin en büyük mülkiye memurunun emriyle künyesine ölmüş kaydı düşürülebilir. Bununla
beraber her alakadar, kaybolan kimsenin ölü veya sağ olduğunun hakim tarafından hükmedilmesini talep edebilir.
III – Gaiplik kararı :
Madde 43 – Gaiplik kararı hakimin iş’arı ile ölüm sicilline kaydolunur.
IV – Kayıtların tashihi :
Madde 44 – Sicille düşürülen bir kaydın doğru olmadığı anlaşılmak veya hüviyeti meçhul diye kaydedilen bir
kimsenin hüviyeti tayin olunmak veya gaiplik kararı feshedilmek sebepleri ile zaruri olan sicil tashihleri, künyesinin kenarına
şerh verilmek suretiyle icra edilir.
İKİNCİ BAP
Hükmi şahıslar
BİRİNCİ FASIL
Umumi hükümler
(A) HÜKMİ ŞAHSİYET :
Madde 45 – Başlı başına mevcudiyeti haiz olmak üzere teşekkül eden cemiyet ve şirketler ile kendilerine has bir
mevcudiyeti ve muayyen bir gayesi bulunan müesseseler, sicillerine kayıtlarını icra ettirmekle şahsiyet iktisabederler.
Gayeleri kanuna ve ahlaka mugayir olan cemiyet ve şirketler ve müesseseler şahsiyet iktisabedemez.
(B) MEDENİ HAKLARDAN İSTİFADE :
Madde 46 – Hükmi şahıslar; cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış icabı olarak ancak insana has olanlardan maada bütün
hakları iktisap ve borçları iltizam edebilirler.
1304-7
(C) MEDENİ HAKLARI KULLANMAK SALAHİYETİ :
I – Şartları :
Madde 47 – Hükmi şahısların medeni hakları kullanmağa salahiyeti, kanuna ve nizamnamelerine göre bu husus için
muktazi uzuvlara malik olmalariyle başlar.
II- Kullanmak tarzı :
Madde 48 – Hükmi şahsın iradesi, uzuvları vasıtasiyle ifade olunur. Uzuvlar; hukuki tasarrufları veya diğer herhangi
fiilleri ile hükmi şahsı ilzam ederler. Uzuvların irtikabettiği kusurlar şahsan kendilerini dahi mesul kılar.
(D) İKAMETGAH :
Madde 49 – Hükmi şahsın ikametgahı, nizamnamesinde hilafına hükümler bulunmadıkça muamelelerinin tedvir
olunduğu mahaldir.
(E) ŞAHSİYETİN ZEVALİ :
I – Malların tahsisi :
Madde 50 – Zeval bulan hükmi şahsın malları kanunda, nizamnamesinde veya tesis senedinde hilafına hükümler
bulunmaz yahut salahiyettar uzvu hilafına karar vermiş olmazsa gayesinin taalluk ettiği hukuku amme müesseselerine intikal
eder. Bu malların evvelki ciheti tahsisi mümkün mertebe muhafaza edilir. Gayesi kanuna veya adaba umumiyeye mugayir
olduğu için hakim tarafından feshedilen hükmi şahsiyetlerin malları, hilafına dair olan şartlara bakılmaksızın hukuku amme
müessesesine intikal eder.
II – Tasfiye :
Madde 51 – Hükmi şahsın malları, kooperatif şirketlere tatbik edilen hükümlere tevfikan tasfiye olunur.
(F) HUKUKU AMME MÜESSESELERİNE VE ŞİRKETLERE DAİR HÜKÜMLERİN MAHFUZİYETİ :
Madde 52 – Hukuku amme müesseseleri, Hukuku Amme Kanunlarına tabidir. İktisadi bir gaye takip eden
cemiyetler, şirketler hakkındaki hükümlere tabidir.
İKİNCİ FASIL
Cemiyetler
(A) CEMİYET NASIL TEŞEKKÜL EDER
I – Cemiyet teşkilatı :
Madde 53 – Siyasi, dini, ilmi, bedii, hayri cemiyetler ile eğlence ve idman cemiyetleri ve asıl gayesi iktisadı olmıyan
diğer cemiyetler; nizamnamelerinde cemiyet olarak teşekkül arzusunu izhar etmekle şahsiyet iktisabederler.
Her cemiyetin bir nizamnamesi vardır. Bu nizamname cemiyetin gayesi ve varidat membaları ve teşkilatı hakkında
lüzumu olan hükümleri ihtiva eder.
II – Tescil :
Madde 54 – Nizamnamesi müessisleri tarafından kabul edilmiş ve idare heyetini teşkil etmiş olan her cemiyet,
kendisini sicille kaydettirebilir.
Gayesine erişmek için ticari şekilde icrayı sanat eden bir cemiyet, kendisini sicille kaydettirmekle mükelleftir.
Kayıt talebine, nizamname ile idare heyetini teşkil edenlerin bir listesi raptedilir.
III – Şahsiyeti olmayan cemiyetler :
Madde 55 – Şahsiyet iktisabetmesi kanunen mümkün olmıyan yahut henüz şahsiyet iktisabetmemiş bulunan bir
cemiyet, adi şirket hükmündedir.
1304-8
IV – Cemiyet ile nizamnamenin kanun ile münasebeti :
Madde 56 – Cemiyetin nizamnamesinde cemiyetin teşkilatına ve azasiyle münasebetine dair hükümler yok ise
aşağıdaki maddeler tatbik olunur.
Nizamname, kanunen tatbikleri mecburi olan kaidelerden ayrılamaz.
(B) TEŞKİLAT :
I – Heyeti umumiye :
1 – Vazife ve davet :
Madde 57 – Heyeti umumiye cemiyetin en yüksek merciidir; İdare heyetinin veya müdürünün daveti üzerine içtima
eder. Davet nizamname ile muayyen halde yapılır. Bundan başka azadan beşte biri isterse, heyeti umumiyenin behemehal
davet edilmesi kanunen lazım gelir.
2 – Selahiyet :
Madde 58 – Heyeti umumiye, azanın kabul ve ihracı hakkında karar verir; idare heyetini intihabeder ve cemiyetin
diğer bir uzvuna tevdi edilmemiş olan işleri tesviye eyler.
Heyeti umumiye cemiyetin diğer uzuvlarını teftiş eder. Mukavele ile haiz oldukları haklara halel gelmeksizin onları
her zaman azledebilir.
Muhik sebepler için azil salahiyeti, heyeti umumiyenin kanuni bir hakkıdır.
3 – Kararlar :
a) Şekli :
Madde 59 – Cemiyet kararlarını heyeti umumiye halinde verir.
Bütün azanın tahriren iltihak ettiği bir teklif, heyeti umumiye kararı gibidir.
b) Rey hakkı ve ekseriyet :
Madde 60 – Cemiyetin her azası, heyeti umumiyede aynı rey hakkını haizdir. Kararlar hazır olan azanın ekseriyeti
arasiyle verilir.
Nizamname, sarahaten müsait olmadıkça ruzname haricinde karar verilemez.
c) Rey hakkından mahrumiyet :
Madde 61 – Bir cemiyet azası kendisi veya karı ve kocası yahut usul ve füruu ile cemiyet arasındaki bir işe veya
davaya dair ittihazı lazım gelen kararlarda rey veremez.
II – İdare Heyeti :
Madde 62 – İdare heyeti, cemiyetin işlerini görmek ve nizamnameye tevfikan onu temsil eylemek hak ve vazifesini
haizdir.
(C) AZALAR :
I – Azalığa girmek ve çıkmak :
Madde 63 – Cemiyet her zaman yeni aza kabul edebilir. Her aza, altı ay evvel istifa arzusunu bildirmek şartiyle
cemiyetten çıkmak hakkını haizdir.
II – İştirak hissesi :
Madde 64 – İştirak hissesi, cemiyetin nizamnamesiyle muayyendir. Nizamnamede tayin edilmemiş ise cemiyetin
gayesi ve borçlarının tediyesi için muktezi masrafları cemiyet azası mütesaviyen verirler.
III – İhraç :
Madde 65 – Nizamname, azadan birinin cemiyetten çıkarılmasını mucip esbabı tayin edebileceği gibi sebep beyan
olunmaksızın ihraç müsaadesini dahi verebilir. Her iki takdirde ihraç aleyhine ikamei dava olunamaz.
Nizamnamede, ihraca dair bir hüküm mevcut değil ise ihraç ancak cemiyet karariyle muhik sebeplere müsteniden
olabilir.
1304-9
IV – Cemiyetten çıkmanın veya çıkarılmanın hükmü :
Madde 66 – Cemiyetten çıkan veya çıkarılan aza cemiyetin mallarında bir güna hak iddia edemez; azalıkta
bulundukları müddete ait iştirak hissesini vermeğe mecburdur.
V – Cemiyetin gayesini vikaye :
Madde 67 – Hiç bir aza, cemiyetin gayesini tebdil eden kararı kabule icbar edilemez.
VI – Azanın hukukunu vikaye :
Madde 68 – Azadan her biri kanuna veya cemiyetin nizamnamesine uygun olmayıp ta kendi muvafakatine iktiran
etmemiş bulunan bir karar aleyhine ona ıttıladan itibaren bir ay içinde; mahkemeye müracaatla itiraz etmeğe kanunen
salahiyettardır.
(D) FESİH VE FESİH KARARI :
Madde 69 – Cemiyet, kendisini feshe her zaman karar verebilir.
I – Bihakkın infisah :
1 – Cemiyetin karariyle :
2 – Kanunen :
Madde 70 – Cemiyet, hali acze düşer veya idare heyetinin nizamnameye tevfikan teşkiline imkan kalmazsa,
kendiliğinden münfesih olur.
3 – Hakim tarafından fesih
Madde 71 – Bir cemiyetin gayesi kanuna, yahut adabı umumiyeye mugayir olursa , müddeiumumilik makamının
veya bir alakadarın talebi üzerine, o cemiyet fesholunur.
II – Kaydın terkini :
Madde 72 – Eğer cemiyet sicille kaydolunmuş ise fesih ve infisah keyfiyeti, idare heyeti yahut hakim tarafından
terkini kayıt için memuruna tebliğ olunur.
ÜÇÜNCÜ FASIL
VAKIF –
(1) (2)
A) Kuruluş :
I – Genel Olarak :
Madde 73 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakıf, başlıbaşına mevcudiyeti haiz olmak üzere, bir malın belli bir gayeye tahsisidir.
Bir mamelekin bütünü veya gerçekleşmiş veya gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan
haklar vakfedilebilir.
II – Vakfın Şekli :
Madde 74 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakıf, resmi senetle veya vasiyet yolu ile kurulur ve vakfedenin ikametgahı asliye mahkemesi nezdinde tutulan sicile
tescil ile tüzel kişilik kazanır. Mahkeme, tescil hususunu Vakıflar Genel Müdürlüğündeki merkezi sicile kaydolunmak üzere
resen tebliğ eder.
Kanuna, ahlaka ve adaba veya milli menfaatlere aykırı olan veya siyasi düşünce veya belli bir ırk veya cemaat
mensuplarını desteklemek gayesi ile kurulmuş olan vakıfların tesciline karar verilemez.
—————————
(1) 13/7/1967 tarihli ve 903 sayılı Kanunun 3. maddesiyle, Türk Medeni Kanununun 73. ve müteakip maddelerinde yer alan müesseseyi
ifade etmek üzere kullanılan (tesis) kelimesi yerine, (vakıf) kelimesi ikame edilmiştir.
(2) Bu fasıldaki hükümlerin uygulanmasında ek 1 ve 2 nci maddelere bakınız.
1304-10
Tescil kararının tebliği tarihinden itibaren, Vakıflar Genel Müdürlüğü, iki ay içinde bu karara karşı temyiz yoluna
başvurabilir.
Merkezi sicile kaydedilen vakıf, Resmi Gazete ile ilan edilir.
Tescilin tarzı, kimler tarafından yaptırılacağı ve sicillerin ne suretle tutulacağı, ilanın muhtevası ve ne suretle
yapılacağı tüzük ile tayin edilir.
Bir vakfın tescili ile birlikte vakfedilen malların mülkiyeti ve haklar vakfa intikal eder.
Mahkeme, vakfedilen gayrimenkulün vakıf tüzel kişiliği adına tescilini resen ve derhal tapu idaresine bildirir.
III – Vakıf Senedinin Muhtevası :
Madde 75 – (Değişik : 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakıf senedinde, vakfın gayesi, uzuvları, bu gayeye tahsis edilen mallar ve haklar, vakfın teşkilatı, ikametgahı ve
ismi gösterilir.
IV – Mirasçıların ve alacaklıların dava hakkı :
Madde 76 – (Değişik : 13/7/1967 – 903/1 md.)
Bağışlamada olduğu gibi vakfedenin mirasçıları ve alacaklıları tarafından vakfa itiraz olunabilir.
B) Vakfın teşkilatı :
I – Genellikle :
Madde 77 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakfın bir idare uzvunun bulunması mecburidir. Vakfeden bundan başka lüzumlu göreceği diğer uzuvları, vakıf
senedinde gösterebilir.
Vakıf senedinde vakfın uzuvları, idare sureti ve temsil tarzı kafi derecede gösterilmemiş olur veya sonradan bir
imkansızlık doğarsa teftiş makamı bunları vakfedene tamamlattırır. Vakfedenin ölümü veya bu tamamlamayı yapamıyacak
bir durumda bulunması halinde, teftiş makamı noksanların ikmali için düşüncesi ile birlikte mahkemeye müracaat eder.
74 üncü maddenin ikinci fıkrası gereğince vakfın tescili yahut vakfın gayesine göre teşkili mümkün olmadığı veya
vakfa tahsis edilen mallar gayenin tahakkukuna yetmediği takdirde, vakfeden itiraz etmedikçe veya vakıf senedinde aksine
açık bir hüküm bulunmadıkça; vakfedilmiş mallar mahkeme tarafından, teftiş makamının mütalaası alınarak, mümkün
mertebe gayece aynı olan bir vakfa tahsis olunur.
Bu hususlarda yetkili mahkeme, vakfedenin ikametgahı asliye mahkemesidir.
II – İstihdam Edilenlere ve İşçilere Yardım Vakıfları :
Madde 77/A – (Ek : 13/7/1967 – 903/1 md.)
Türk Ticaret Kanununun 468 inci maddesi gereğince kurulan istihdam edilenler ve işçilere yardım vakıfları ayrıca
aşağıdaki hükümlere tabidirler.
Vakfın uzuvları, faydalananlara, vakfın teşkilatı, faaliyeti ve mali durumu hakkında gerekli bilgiyi vermeye
mecburdurlar.
İstihdam edilenler ve işçiler vakfa aidat ödedikleri takdirde, en az bu ödemeleri nispetinde idareye iştirak ederler.
Mümkün olduğu nispette personel arasından gösterilecek temsilcileri bizzat seçerler.
İstihdam edilenler ve işçilerin ödemelerine tekabül ettiği nispette, kaideten, vakfın mamelekinin istihdam edene karşı
bir alacaktan ibaret olması yalnız bu alacağın temin edilmiş olması halinde caizdir.
1304-11
Faydalananlar vakfa aidat ödedikleri veya vakfı düzenliyen hükümler onlara edayı talep hususunda bir hak bahşettiği
takdirde, vakfın edalarını dava yoliyle talebedebilirler.
C) Teftiş :
Madde 78 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğünün teftişine tabidir.
Teftiş makamı, vakıf senedi hükümlerinin yerine getirilip getirilmediğini, vakıf malların gayeye uygun surette ve
tarzda idare ve sarf edilip edilmediğini denetler.
Teftişin tarzı ve nasıl yapılacağı, neticeleri ve bu kanuna göre kurulmuş olsun veya olmasın bilcümle vakıfların,
Vakıflar Genel Müdürlüğüne ödiyecekleri teftiş ve denetleme masraflarına katılma payı, safi gelirin yüzde beşini geçmemek
üzere, tüzük ile belli edilir.
D) İdare ve gayede değişiklik, malların değiştirilmesi :
I – İdarenin değiştirilmesi :
Madde 79 – (Değişik: 13/7/1967-903/1 md.)
Vakfın mallarının muhafaza veya gayesini devam ettirmek için kesin ihtiyaç bulunduğu halde yetkili asliye
mahkemesi, idare uzvunun teklifi üzerine, teftiş makamının yazılı düşüncesini aldıktan sonra vakfın idare şeklini
değiştirebilir.
Yetkili asliye mahkemesi, teftiş makamının tüzükte gösterilen sebeplere dayanarak yapacağı müracaat üzerine
duruşma yaparak idare edenleri işten uzaklaştırabilir ve vakıf senedinde ayrı bir hüküm yoksa yenisini seçebilir. İstihdam
edilenlere ve işçilere yardım vakıflarında vakıf senedinin, faydalananların vakıftan faydalanma şartlarına ve idareye
iştiraklerine dair hükümlerinde yapılacak değişiklikler, vakıf senedinde bu hususta yetkili olduğu belirtilen uzvun kararı
üzerine, teftiş makamının yazılı düşüncesi alındıktan sonra asliye mahkemesi tarafından kararlaştırılır.
Bu kanunda gösterilen yetkili merciler dışında bir kişi veya kuruluşun vakfın idaresinde doğrudan doğruya veya
dolaylı olarak müdahale etmesi halinde, bu müdahaleye yer veren veya göz yuman, idare edenler, yukardaki fıkra hükmü
gereğince her halde işten uzaklaştırılır ve yerlerine yenileri seçilir.
II – Gayenin değiştirilmesi :
Madde 80 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakfın asıl gayesinin mahiyet ve şümulü vakfedenin arzusuna açıktan açığa uymıyacak derecede değişmiş olursa,
yetkili asliye mahkemesi idare uzvunun veya teftiş makamının müracaatı üzerine duruşma yaparak vakfın gayesini
değiştirebilir.
Gayeyi tehlikeye koyan mükellefiyet ve şartların kaldırılması veya değiştirilmesi de aynı hükme tabidir.
III – Malların değiştirilmesi :
Madde 80/A – (Ek: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Geliri giderini karşılamıyan veya kıymetine uygun gelir getirmeyen vakfın malları, daha yararlı her hangi bir mal
veya para ile değiştirilebilir. Bu değiştirmeye, teftiş makamının teklifi üzerine idare uzvunun düşüncesi alındıktan sonra
yetkili asliye mahkemesi karar verir.
1304-12
E) Vakfın gelirleri ve iktisap :
Madde 81 – (Değişik: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakfın gelirleri ile yapılan iktisaplar veya hükmi tahsislerle temellük edilen mal ve haklar, vakıf senedinde yazılı
mallara ilave edilerek her takvim yılı başında teftiş makamına bildirilir.
Vakıf idare uzuvları, her takvim yılı başındaki mali durumu münasip vasıta ile ilan veya neşretmeye ve siciline tescil
ettirmeye mecburdur.
F) Vakfın nihayete ermesi :
Madde 81/A – (Ek: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Gayesinin tahakkuku imkansız hale gelen vakıf kendiliğinden dağılmış olur.
Keyfiyet idare uzvu tarafından sicile tescil ettirilir.
Gayesi 74 üncü maddenin ikinci fıkrası hükmüne aykırı hale gelen vakıf yetkili asliye mahkemesi tarafından, teftiş
makamının müracaatı üzerine, taraflar çağırılıp duruşma yapılarak kararla dağıtılır ve sicile bildirilir.
Zilyetlikle iktisap yasağı :
Madde 81/B – (Ek: 13/7/1967 – 903/1 md.)
Vakıfların malları üzerinde zilyetlik yolu ile iktisap hükümleri tatbik olunmaz.
İKİNCİ KİTAP
Aile Hukuku
BİRİNCİ KISIM
Karı Koca
ÜÇÜNCÜ BAP
Evlenme
BİRİNCİ FASIL
Nişanlanma
(A) NİŞANLANMA :
Madde 82 – Nişanlanma, evlenmek vadiyle olur.
Nişanlanma, kanuni mümessilleri tarafından muvaffakat edilmedikçe küçük veya mahcuru ilzam etmez.
(B) HÜKÜMLERİ :
I – Evlenmek için dava hakkının bulunmaması :
Madde 83 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/2 md.)
Nişanlılık evlenmeye zorlamak için dava hakkı vermez.
Evlenmeden kaçınma hali için öngörülen cayma tazminatı veya ceza şartı dava edilemez; ancak yapılan ödemeler de
geri istenemez.
II – Nişanı bozmanın neticesi :
1 – Maddi tazminat :
Madde 84 – Nişanlılardan biri, muhik bir sebep yok iken nişanı bozduğu veya iki taraftan birine atfedilecek bir kusur
yüzünden nişan bozulduğu takdirde taksiri olan taraf; diğer tarafa, ana ve babasına veya bu hususta onlar gibi hareket eden
sair kimselere hüsnü niyet ile ve nikahın icra olunacağı kanaati ile ihtiyar ettikleri masarife mukabil münasip bir tazminat
vermeğe mecburdur.
2 – Manevi tazminat :
Madde 85 – Bir taraf kendi kusuru olmaksızın nişanın bozulmasından şahsen fahiş bir surette
mutazarrır olmuş ise, hakim onun zararı manevisini telafi için
1304-13
münasip bir tazminat hükmedebilir. Manevi tazminat davası, mirasçıya intikal etmez; şu kadarki, miras açıldığı zaman iddia
kabul edilmiş veya dava ikame olunmuş ise mirasçılara intikal eder.
III – Hediyelerin iadesi :
Madde 86 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/3 md.)
Nişan bozulur veya nişanlılardan biri ölür veya gaipliğine karar verilirse nişanlıların birbirlerine veya ana ve babanın
ya da onlar gibi hareket edenlerin diğer nişanlıya vermiş oldukları mutad dışı hediyeler verenler tarafından geri istenebilir.
Hediye aynen mevcut değil ise, karşılığı sebepsiz zenginleşme kurallarına göre iade edilir.
IV – Müruru zaman :
Madde 87 – Nişanlanmaktan mütevellit davalar, nişanın bozulduğu tarihten itibaren bir sene sonra sakıt olur.
İKİNCİ FASIL
Evlenmeye ehliyet ve maniler
(A) EHLİYET ŞARTLARI :
I – Yaş :
Madde 88 – (Değişik: 15/6/1938 – 3453/1 md.)
Erkek on yedi, kadın on beş yaşını ikmal etmedikçe evlenemez.
Şu kadar ki hakim, fevkalade hallerde ve pek mühim bir sebebe mebni on beş yaşını ikmal etmiş olan bir erkeğin
veya on dört yaşını bitirmiş olan bir kadının evlenmesine müsaade edebilir. Karardan önce ana, baba veya vasinin dinlenmesi
şarttır.
II – Mümeyyiz :
Madde 89 – Evlenmeye, yalnız mümeyyiz olanlar ehildir. Akıl hastalıklarından birine müptela olan kimse asla
evlenemez.
III – Kanuni mümessillerin rızası :
1 – Küçükler hakkında :
Madde 90 – Küçük, ana ve babasının veya vasisinin rızası olmadıkça evlenemez. Evlenmenin ilanı esnasında ana ve
babadan yalnız biri velayeti haiz ise onun rızası kafidir.
2 – Mahcurlar hakkında :
Madde 91 – Mahcur, vasisinin rızası olmadıkça evlenemez.
Vasinin imtinaı takdirinde mahcur mahkemeye müracaat edebilir.
(B) MANİLER :
I – Hısımlık :
Madde 92 – Aşağıdaki kimseler arasında evlenmek memnudur:
1 – Nesep sahih olsun olmasın usul ve füru arasında, ana baba bir veya baba bir yahut ana bir kardeşler arasında, bir
kimse ile amuca, dayı, hala ve teyzesi arasında.
2 – Sıhriyet hısımlığını tevlit etmiş olan evlenme feshedilmiş veya vefat yahut boşanma ile zail olmuş ise bile karı ile
kocanın usul ve füruu ve koca ile karının usul ve füruu arasında,
3 – Evlatlık ile evlatlık edinen ve bunlardan biriyle diğerinin koca veya karısı arasında.
1304-14
II – Evvelki evlenme :
1 – Alelıtlak zevalinin ispatı :
a) Umumiyet itibariyle :
Madde 93 – Tekrar evlenmek isteyen kimse, vefat veya boşanma ile yahut butlan hükmü ile evliliğinin zail olduğunu
ispata mecburdur.
b) Gaiplik halinde :
Madde 94 – (Değişik : 4/5/1988 – 3444/3 md.)
Gaipliğine hükmolunan kimsenin kocası veya karısı evlilik feshedilmedikçe evlenemez.
Gaibin karı veya kocası ya gaiplik davası ile birlikte evliliğin feshini ister ya da gaiplik kararı verilip de nüfusa tescil
edilmiş ise nüfus idaresine müracaat ile evliliğin feshinin tescilini talep eder. Bu tescil evliliğin feshinin tüm neticelerini hasıl
eder.
Evliliğin feshinin gaiplik davası ile birlikte talep edilmesi halinde boşanma hakkındaki usul burada dahi caridir.
2 – Müddetler :
a) Kadın için :
Madde 95 – Kocasının vefatı veya boşanma sebebiyle dul kalan yahut evliliğinin butlanına hükmedilen kadın;
vefattan, boşanmadan veya butlan hükmünden itibaren üç yüz gün geçmedikçe tekrar evlenemez. Doğurmakla müddet biter.
Kadının gebe kalması mümkün olmadığı veya boşanma ile ayrılmış olan karı ve koca tekrar birbirleriyle evlenmek
istedikleri taktirde, hakim bu müddeti kısaltabilir.
b) Boşanan kadın için :
Madde 96 – (Mülga: 4/5/1988-3444/9 md.)
ÜÇÜNCÜ FASIL
Evlenme ilanı ve akdi
(A) İLAN : (1)
I – Evlenme kararını beyanın tarzı :
Madde 97 – Birbiriyle evlenecek erkek ve kadın, evlenme kararlarını, belediye reisine veya reisin evlenme işlerine
memur ettiği belediye dairesindeki vekiline ve köylerde ihtiyar heyetine beyan edince, bu karar ilan olunur. İlan müddeti
onbeş gündür.
Bu beyan, kendileri tarafından şifahen yapıldığı gibi imzaları musaddak olmak şartiyle tahriren de olur.
İlan için müracaat eden evlenecek erkek ve kadından her biri, hüviyet cüzdanını ve iktiza ediyorsa ana ve baba veya
vasilerinin tahriri rızalarını ve karı veya kocanın vefat vesikasını yahut butlan ve boşanma ilamını belediye veya ihtiyar
heyetine tevdie mecburdur.
II – Beyan ve ilanın mercii :
Madde 98 – Beyan için evlenecek erkeğin ikametgahı belediyesine müracaat olunur.
Evlenecek erkek; ikametgahı ecnebi memlekette olan bir Türk ise, beyan için sicillinde mukayyet bulunduğu ve bu
kayıt yok ise, pederinin mukayyet olduğu yerin belediyesine müracaat olunabilir.
——————————
(1) Bu kanunun, evlenme ilanı ve akdine ilişkin 97-111 inci maddelerinin 15/11/1984 tarihli ve 3080 sayılı kanuna aykırı hükümleri, aynı
kanunun 6. maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır.
1304-15
İlan; hem iki tarafın ikametgahlarında hem sicillinde mukayyet bulundukları ve bu kayıt yok ise pederlerinin
mukayyet olduğu mahalde, belediyeler tarafından yapılır.
III – İlan talebinin reddi :
Madde 99 – Beyan, usulü dairesinde yapılmaz veya evlenecek erkek ve kadından biri evlenmeye ehil olmazsa
yahut evlenme için bir mani bulunursa ilan talebi reddolunur.
(B) İTİRAZ :
I – İtiraz hakkı :
Madde 100 – Alakadar olan her kimse evlenecek erkek ve kadından birinin evlenmeye ehil olmadığı veya evlenmek
için kanuni bir mani bulunduğu iddiasiyle ilan müddeti içinde evlenmenin akdine itiraz edebilir.
İtiraz, ilanı yapan belediyelerden her hangi birine tahriren vukubulur. Ehliyetsizlik veya kanuni bir mani bulunduğu
iddiasına müstenit olmayan itirazlar, belediye reisi veya vekilince yahut ihtiyar heyetlerince nazara alınmaz.
II – Resen itiraz :
Madde 101 – Mutlak butlan sebeplerinden birinin vücudu halinde, müddeiumumilik makamı evlenmenin akdine
resen itiraz ile mükelleftir.
III- Usulü muhakeme :
1 – İtirazın tebliği :
Madde 102 – İlan talebi kendisine vakı olan belediye reis veya vekili yahut ihtiyar heyeti; itirazı, ilan müddetinin
hitamında evlenecek erkek ve kadından her birine derhal tebliğ eder. Bunlardan biri itirazın haksızlığını iddia ederse itiraz
sahibi keyfiyetten hemen haberdar edilir.
2 – Dava :
Madde 103 – İtiraz sahibi itirazında israr ederse, ilan talebinin vakı olduğu mahal hakimi huzurunda evlenmenin
menini dava edebilir.
3 – Müddetler :
Madde 104 – İtiraz ve haksızlığını iddia hususlariyle, evlenmenin men’i davasının her birinin müddeti on gündür.
Bu müddet; itiraz için ilan gününden, haksızlık iddiası için itirazın evlenecek erkek ve kadına tebliği gününden, ve
evlenmenin men’i davası için itiraz sahibinin haksızlık iddiasından haberdar edildiği günden itibaren başlar.
(C) EVLENME AKDİ :
I – Şartları :
1 – Ahvali şahsiye memurları:
Madde 105 – İlan talebi kendisine vakı olan belediyenin reisi yahut evlenme işlerine memur ettiği vekili veya ihtiyar
heyeti, itiraz eden bulunmazsa, evlenecek erkek ve kadının talebi ile evlenmeyi akit veya ilanın icra olunduğuna dair bir
vesika itası ile mükelleftir.
Evlenmenin men’i davası ikame edilmediği veya reddedildiği takdirde dahi hüküm böyledir. İlan vesikası,
evleneceklere vesika tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’nin her tarafında belediye reislerinin yahut reislerin evlenme
işlerine memur ettiği vekillerinin huzurunda evlenebilmek salahiyetini verir.
1304-16
2 – Memurun imtinaı :
Madde 106 – Evlenmenin akdi için kendisine müracaat edilen belediye reisi yahut evlenme işlerine memur ettiği
vekil veya ihtiyar heyeti, ilanın icrasına mani bir sebep görürse akdi icradan imtina ile mükelleftir. Üzerinden altı ay geçen
ilanın hükmü kalmaz.
3 – Akdin ilansız icrası :
Madde 107 – Evleneceklerden biri hasta olur ve kanuni müddetlere riayet halinde evlenmenin akdine imkan
kalmamasından da korkulursa, belediyeye ve ihtiyar heyetine sulh mahkemesi tarafından müddetleri azaltmak hatta
evlenmeyi ilansız akdetmek için, müsaade olunabilir.
II – Evlenme merasimi :
1 – Aleniyet :
Madde 108 – Evlenme; Reşit iki şahit muvacehesinde belediye dairesinde veya heyeti ihtiyariyede, belediye reisi
veya reisin evlenme işlerine memur ettiği vekili veya muhtar tarafından alenen akdolunur. Evleneceklerden birinin belediye
veya heyeti ihtiyariyeye gelemiyecek derecede hastalığı tabip raporiyle tebeyyün ederse, evlenme başka bir yerde dahi
akdolunabilir.
2 – Merasimin şekli :
Madde 109 – Evlendirmeye memur olanlar evleneceklerden her birine, birbirleriyle evlenmek isteyip istemediklerini
sorar; muvafakat cevapları üzerine evlenmenin her ikisinin rızasiyle kanunen akdedilmiş olduğunu beyan eder.
III – Evlenme kağıdı ve dini merasim :
Madde 110 – Evlendirme memuru merasimin hitamı üzerine derhal karı ve kocaya bir evlenme kağıdı verir. Evlenme
kağıdı ibraz edilmeden, evlenmenin dini merasimi yapılamaz. Bununla beraber evlenmenin tamamiyeti dini merasimin
icrasına mütevakkıf değildir.
(D) NİZAMNAMELER :
Madde 111 – İlan ve evlenme merasimine ve evlenme sicillerine dair hükümler nizamname ile muayyendir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Batıl olan evlenmeler
(A) MUTLAK BUTLAN SEBEPLERİ :
I – Şartları :
Madde 112 – Aşağıdaki hallerde evlenme batıldır :
1 – Karı kocadan biri evlenme merasiminin icrası zamanında evli ise,
2 – Karı kocadan biri evlenme merasiminin icrası zamanında bir akıl hastalığı veya daimi bir sebep neticesi
mümeyyiz değilse,
3 – Karı koca arasında kanunen memnu bir derecede kan veya sıhriyet hısımlığı varsa.
II – Dava Hakkı :
Madde 113 – Butlan davası müddeiumumi tarafından resen ikame olunur. Alakadarlardan her biri dahi butlan
davasını ikame edebilir.
III – Dava hakkının tahdidi veya nez’i :
Madde 114 – Zail olan bir evlenmenin butlanı resen dava olunamaz. Fakat alakadarlardan her biri butlanı hüküm
altına aldırabilir.
1304-17
Mümeyyiz olmamanın veya bir akıl hastalığı ile malüliyetin zevali halinde, evlenmenin butlanı ancak karı veya koca
tarafından dava olunabilir.
Evli iken yine evlenen bir kimsenin bu evlenmesine butlan hükmü verilmeden evvel, vefat ve sair sebeplerle evvelki
evlenme zail olmuş olur ve yeni evlenmede de diğer taraf hüsnü niyet sahibi bulunursa butlana hükmolunamaz.
(B) NİSBİ BUTLAN :
I – Karı kocadan birinin dava hakkı :
1 – Temyiz kudretinden mahrumiyet :
Madde 115 – Evlenme merasiminin icrası zamanında geçici bir sebeple temyiz kudretinden mahrum bulunmuş olan
karı ve koca, evlenmenin feshini dava edebilir.
2 – Hata :
Madde 116 – Aşağıdaki hallerde karı kocadan biri evlenmenin feshini dava edebilir :
1 – Evlenmeği hiç istemediği yahut karı veya kocası olan şahıs ile evlenmeği kasdetmediği halde hataen evlenmeye
rızası olduğunu beyan etmiş ise,
2 – Karı veya kocasında bulunmaması onunla birlikte yaşamağı kendisi için çekilmez bir hale koyacak derecede
ehemmiyetli bir vasıf hakkında hataya düşerek evlenmiş ise.
3 – Hile :
Madde 117 – Aşağıdaki hallerde karı kocadan biri evlenmenin feshini dava edebilir :
1 – Karı veya koca diğerinin namus ve haysiyeti hakkında gerek bizzat onun tarafından, gerek onun malümatı ile
üçüncü bir şahıs tarafından iğfal edilerek akde razı olmuş ise,
2 – Davacının veya neslinin sıhhatı için vahim bir tehlike arzeden bir hastalık kendisinden gizlenmiş ise.
4 – Tehdit :
Madde 118 – Kendisinin veya yakini olan bir kimsenin hayat ve sıhhat veya namusuna karşı vahim ve o zamanda
mevcut veya karip bir tehlike tehdidi altında evlenen karı veya koca, evlenmenin feshini dava edebilir.
5 – Müruru zaman :
Madde 119 – Fesih davası, hak sahibinin fesih sebebine vukufu veya tehdidin zevali gününden itibaren altı ay ve her
halde evlenmeden itibaren beş sene sonra müruru zamana uğrar.
II – Ana ve baba veya vasinin fesih davası :
Madde 120 – Evlenmeleri ana ve babalarının veya vasilerinin iznine mütevakkıf olanlar, bu izni almaksızın
evlenirlerse, ana ve baba veya vasi feshi dava edebilir.
Evlenmenin feshine hükmolunmazdan evvel karı koca, ana ve baba veya vasinin iznine muhtaç olmaktan kurtulur
veya karı gebe kalırsa evlenme fesholunamaz.
(C) BUTLANI MUCİP OLMAYAN NOKSANLAR :
I – Evlatlık rabıtası :
Madde 121 – Evlatlık edinme sebebiyle evlenmeleri kanunen memnu olan kimselerin, evlenmesi fesholunamaz.
Evlenme ile, evlatlık hükmü kalmaz.
1304-18
II – Müddetlere riayetsizlik :
Madde 122 – Kanuni ve kazai müddetler içinde evlenmesi memnu olan kimsenin bu müddetler geçmezden evvel
tekrar evlenmiş olması, evlenmenin feshine sebep olamaz.
III – Şekil noksanı :
Madde 123 – Belediye reisi veya vekili veya köylerde ihtiyar heyeti huzurunda akdedilmiş olan evlenme, kanuni
şekillere riayet edilmemiş olması sebebi ile fesholunamaz.
(D) BUTLAN KARARI :
I – Umumiyet itibariyle :
Madde 124 – Evlenmenin butlanı, ancak hakimin karariyle hüküm ifade eder.
Evlenme, mutlak bir butlan ile malül olsa bile hakimin kararına kadar sahih bir evlenmenin bütün hükümlerini
haizdir.
II – Butlanın hükümleri :
1 – Çocuklar :
Madde 125 – Feshine hükmolunan bir evlenmeden doğan çocukların nesebi, baba ve anaları hüsnü niyet sahibi
olmasalar bile sahihtir.
Çocuklar ile ana ve baba arasındaki haklar ve borçlar, boşanma hükümlerine tabidir.
2 – Karı, koca :
Madde 126 – Hüsnü niyetle evlenen kadın, feshine hükmedilmiş olsa bile evlenme ile iktisab ettiği vaziyeti
muhafaza eder; fakat evlenmeden evvelki aile ismini tekrar alır.
Karı koca emvalinin tasfiyesi karı veya koca tarafından talep olunan maddi veya manevi tazminat ve nafaka;
boşanmadaki hükümlere tabidir.
(H) MİRASÇILARIN HAKKI :
Madde 127 – Evlenmedeki fesih davası mirasçılara intikal etmez. Ancak ikame edilmiş davaya mirasçılar devam
edebilirler.
(V) SALAHİYET VE USULÜ MUHAKEME :
Madde 128 – Evliliğin feshi davasında salahiyet ve usulü muhakeme boşanmadaki hükümlere tabidir.
DÖRDÜNCÜ BAP
Boşanma
(A) BOŞANMA SEBEPLERİ :
I – Zina :
Madde 129 – Karı kocadan her biri, diğerinin zina etmesi sebebiyle boşanma davasında bulunabilir. Davaya hakkı
olan karı veya kocanın, boşanılma sebebine muttali olduğu günden itibaren altı ay ve her halde zinanın vukuu tarihinden
itibaren beş sene geçmesiyle boşanma davası sakıt olur.
Af halinde dava mesmu olmaz.
II – Cana kast, pek fena muameleler :
Madde 130 – Karı kocadan her biri, diğeri tarafından hayatına kasdedilmesi veya kendisine pek fena muamelede
bulunulması sebebiyle boşanma davası ikame edebilir.
1304-19
Davaya hakkı olan karı veya kocanın, sebebine muttali olduğu günden itibaren altı ay ve her halde mezkür sebebin
vukuundan beş sene geçmesiyle boşanma davası sakıt olur.
Af halinde dava mesmu olmaz.
III – Cürüm ve haysiyetsizlik :
Madde 131 – Karı kocadan her biri, terzil edici bir cürüm işleyen yahut kendisiyle birlikte yaşamağı çekilmez bir
hale koyacak derecede haysiyetsiz bir hayat süren diğeri aleyhine her zaman boşanma davası ikame edebilir.
IV – Terk :
Madde 132 – Karı kocadan biri, evlenmenin kendisine tahmil ettiği vazifeleri ifa etmemek maksadiyle diğerini
terkettiği veya muhik bir sebep olmaksızın evine dönmediği takdirde, ayrılık en az üç ay sürmüş ve devam etmekte bulunmuş
ise diğeri boşanma davasında bulunabilir. Davaya hakkı olan tarafın talebi ile hakim, diğer tarafa bir ay zarfında evine avdet
etmesini ihtar eder. Bu ihtar icabında ilan tarikiyle yapılır. Şu kadar ki boşanma davasını ikame için muayyen müddetin ikinci
ayı hitam bulmadıkça ihtar talebinde bulunulamaz ve ihtar vukuunda bir ay bitmeden dava ikame olunamaz.
V – Akıl hastalığı :
Madde 133 – Karı kocadan biri üç senedenberi devam eden bir akıl hastalığına düçar olup ta bu hastalık müşterek
hayatın devamını diğer taraf için çekilmez hale koymuş ve şifası kabil olmadığı dahi ehli hibre tarafından tasdik edilmiş
bulunursa o taraf, her zaman boşanma davasında bulunabilir.
VI – Evlilik birliğinin sarsılması veya müşterek hayatın yeniden kurulamaması
Madde 134 – (Değişik: 4/5/1988 – 3444/4. md.)
Evlilik birliği, müşterek hayatı sürdürmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarsılmış olursa
eşlerden her biri boşanma davası açabilir.
Yukarıdaki fıkrada belirtilen hallerde, davacının kusuru daha ağır ise, davalının açılan davaya itiraz hakkı vardır.
Bununla beraber bu itiraz, hakkın kötüye kullanılması niteliğinde ise ve evlilik birliğinin devamında davalı ve çocuklar
bakımından korunmaya değer bir yarar kalmamışsa boşanmaya karar verilebilir.
Evlilik en az bir yıl sürmüşse, eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin diğerinin davasını kabul etmesi halinde evlilik
birliği temelinden sarsılmış sayılır. Bu halde boşanma kararı verilebilmesi için, hakimin bizzat tarafları dinleyerek iradelerin
serbestçe açıklandığına kanaat getirmesi ve boşanmanın mali sonuçları ile çocukların durumu hususunda taraflarca kabul
edilecek düzenlemeyi uygun bulması şarttır. Hakim, tarafların ve çocukların menfaatlerini nazara alarak bu anlaşmada gerekli
gördüğü değişiklikleri yapabilir. Bu değişikliklerin taraflarca da kabulü halinde boşanmaya hükmolunur. Bu halde 150 nci
maddenin (3) numaralı bendi hükmü uygulanmaz.
Boşanma sebeplerinden herhangi biriyle açılmış bulunan davanın reddine karar verilmesi ve bu kararın kesinleştiği
tarihten itibaren üç yıl geçmesi halinde, her ne sebeple olursa olsun müşterek hayat yeniden kurulamamışsa eşlerden birinin
talebi üzerine boşanmaya karar verilir.
(B) DAVA :
I – Mevzuu :
Madde 135 – Boşanma davasını ikameye hakkı olan taraf; dilerse boşanma, dilerse ayrılık isteyebilir.
II – Salahiyet :
Madde 136 – Salahiyettar hakim davacının ikametgahı hakimidir.
1304-20
III – Geçici tedbirler :
Madde 137 – (Değişik: 4/5/1988 – 3444/5. md.)
Boşanma veya ayrılık davası açılınca hakim, davanın devamı süresince gerekli olan, özellikle eşlerin barınmasına,
infakına, karı koca mallarının yönetimine ve çocukların bakımına dair geçici tedbirleri kendiliğinden alır.
(C) HÜKÜM :
I – Boşanma veya ayrılık :
Madde 138 – Boşanma sebeplerinden biri sabit olunca hakim, ya boşanmaya veya ayrılığa hüküm ile mükelleftir.
Dava yalnız ayrılığa dair ise, boşanmaya hükmolunamaz. Dava boşanmaya dair olup karı kocanın barışmaları ihtimali
bulunduğu takdirde, ayrılığa hükmedilebilir.
II – Ayrılık müddeti :
Madde 139 – Ayrılığa bir seneden üç seneye kadar bir müddet için hükmedilir. Tayin olunan müddetin hitamında
tefrik kendiliğinden nihayet bulur. Fakat karı koca bu müddet içinde barışmamışlarsa, iki taraftan her biri boşanma talebinde
bulunabilir.
III – Ayrılığın hitamında verilecek hüküm :
Madde 140 – Ayrılık hükmünde muayyen müddetin hitamında bu hükme esas olan hadiseler münhasıran talibin
aleyhine bulunmadıkça karı kocadan yalnız birisi tarafından talebedilmiş olsa bile, boşanmaya hükmedilir.
Bununla beraber diğer taraf müşterek hayata avdetten imtina ederse, ayrılık hükmüne esas olan hadiseler münhasıran
talip aleyhine olsa bile, yine boşanmaya hükmolunur.
Hüküm, ayrılık davasının muhakemesi esnasında tahakkuk eden ve ayrılıktan sonra hadis olan ahval nazara alınmak
suretiyle verilir.
IV – Boşanan Kadının Kişisel Durumu(1)
Madde 141 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/4 md.)
Boşanan kadın evlenme ile kazandığı kişisel durumu korur, ancak; bekarlık soyadını yeniden alır. Şayet boşandığı
kocasının soyadını kullanmakta menfaati bulunduğu ve bunun kocaya bir zarar vermeyeceği sabit olursa, talebi üzerine
hakim, kocasının soyadını taşımasına izin verir.
Koca, şartların değişmesi halinde bu iznin kaldırılmasını isteyebilir.
V – Memnuiyet müddeti :
Madde 142 – (Mülga: 4/5/1988 – 3444/9. md.)
VI – Boşanma halinde tazminat :
1 – Maddi ve manevi :
Madde 143 – Mevcut ve hatta muntazar bir menfaati boşanma yüzünden haleldar olan kabahatsız karı veya kocanın,
kabahatli olan taraftan münasip maddi bir tazminat talebine hakkı vardır.
Bundan başka boşanmaya sebebiyet vermiş olan hadiseler kabahatsiz karı veya kocanın şahsi menfaatlerini ağır bir
surette haleldar etmiş ise, hakim manevi tazminat namiyle muayyen bir meblağ dahi hükmedebilir.
2 – Yoksulluk nafakası :
Madde 144 – (Değişik: 4/5/1988 – 3444/6. md.)
Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek eş, kusuru daha ağır olmamak şartıyla geçimi için diğer eşten mali gücü
oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir. Ancak, erkeğin kadından yoksulluk nafakası isteyebilmesi için, kadının hali refahta
bulunması gerekir.
Nafaka yükümlüsünün kusuru aranmaz.
——————————
(1) Madde başlığı, 14/11/1990 tarih ve 3678 sayılı Kanunun 4 üncü maddesiyle değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
1304-21
3. Tazminat ve nafakanın ödenme şekli
Madde 145 – (Değişik: 4/5/1988-3444/7. md.)
Maddi tazminat ve yoksulluk nafakasının toptan veya durumun gereklerine göre irad şeklinde ödenmesine karar
verilebilir.
Manevi tazminata irad şeklinde hükmedilemez.
Sözleşme veya hüküm ile kendisine maddi tazminat veya nafaka olarak bir irad tahsis edilmiş eşin yoksulluğunun zail
olması, haysiyetsiz hayat sürmesi, bir evlenme akdi olmadan fiilen karı koca gibi yaşaması, yeniden evlenmesi veya eşlerden
birinin ölmesi halinde, aksi, taraflarca kararlaştırılmadıkça bu irad kesilir.
İrad şeklinde maddi tazminat veya nafakayı gerektiren sebep ortadan kalkar ya da önemli ölçüde azalır veya
borçlunun mali gücü önemli ölçüde eksilirse iradın indirilmesine veya kaldırılmasına karar verilebileceği gibi değişen
durumlara göre ve hakkaniyet gerektiriyorsa iradın artırılması da istenebilir.
VII – Malların tasfiyesi :
1 – Boşanma halinde:
Madde 146 – Karı koca, mallarının idaresi hakkında hangi usulü kabul etmiş olursa olsun boşanma vukuunda her biri
kendi şahsi emvalini geri alır. Husule gelmiş olan ziyade, kabul ettikleri usulün hükümlerine tevfikan aralarında taksim
olunur. Zuhur eden noksan, karısı tarafından sebebiyet verildiğini ispat etmedikçe kocaya aittir.
Boşanan karı koca, birbirinin kanuni mirasçısı olamaz ve evlenme mukavelesi ile veya boşanmadan evvel yapılmış
ölüme bağlı bir tasarruf ile temin olunan menfaatleri zayi eder.
2 – Ayrılık halinde :
Madde 147 – Ayrılık vukuunda hakim ayrılığın müddetine, karı ve kocanın vaziyetlerine göre mallarının idaresi
hakkında kabul ettikleri usulün feshini veya ipkasını emreder. Fakat karı ve kocadan biri tarafından talep vukuunda hakim
mallarını ayırmakla mükelleftir.
VIII – Ana ve babanın hukuku :
1 – Hakimin takdir hakkı :
Madde 148 – Boşanma veya ayrılık vukuunda hakim, ana ve babayı dinledikten sonra hakkı velayetin kullanılmasına
ve ana ve baba ile çocuklar arasındaki şahsi münasebetlere dair iktiza eden tedbirleri ittihaz eyler.
Çocuk kendisine tevdi edilmemiş olan taraf, kudretine göre onun infak ve terbiye masraflarına iştirak ile mükelleftir;
Çocuk ile icabı hale muvafık surette şahsi münasebatta bulunmak hakkını da haizdir.
2 – Yeni hadiseler :
Madde 149 – Ana veya babanın başkasiyle evlenmesi, başka bir yere gitmesi, ölümü gibi bir halin tahaddüsünde
hakim, resen veya ana ve babadan birinin talebi üzerine hadisenin iktiza ettirdiği tedbirleri ittihaz eyler.
(D) BOŞANMA VE USULÜ MUHAKEMESİ :
Madde 150 – Boşanma ve ayrılık davalarında, hakim, aşağıdaki kaidelere riayetle mükelleftir:
1 – Hakim, boşanma veya ayrılık için sebep gösterilen hadiseleri mevcudiyetlerine vicdanen kani olmadıkça sabit
addedemez.
2 – Bu hadiseler hakkında gerek resen gerek iki tarafın talebi ile yemin teklif olunamıyacağı gibi yemin makamına
kaim beyanatta bulunulması dahi istenilemez.
3 – İki tarafın bu bapta sebkedecek her türlü ikrarları dahi hakimi takyit etmez.
4 – Hakim beyyinatı serbestçe takdir eder.
5 – Boşanma veya ayrılığın fer’i hükümlerine dair iki taraf arasında akdedilen mukavelat, hakimin tasdikına iktiran
etmedikçe muteber olmaz.
1304-22
BEŞİNCİ BAP
Evlenmenin Umumi Hükümleri
(A)HAKLAR VE VAZİFELER:
I – Karı ve kocanın:
Madde 151 – Evlenme merasiminin icrasiyle, evlilik birliği vücut bulur.
Karı koca yekdiğerine karşı bu birliğin saadetini müttehhiden temin ve çocukların iaşe ve terbiyesine beraberce
ihtimam etmek hususlarını iltizam etmiş olurlar.
Karı koca, birbirine sadakat ve müzaharetle mükelleftir.
II. Kocanın :
Madde 152 – Koca, birliğin reisidir.
Evin intihabı karı ve çocukların münasip veçhile iaşesi, ona aittir.
III. Karının :
Madde 153 – (Değişik birinci fıkra: 14/5/1997 – 4248/1 md.) Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak
evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuru ile kocasının soyadı önünde önceki soyadını
da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.
Kadın, müşterek saadeti temin hususunda gücü yettiği kadar kocasının muavin ve müşaviridir. Eve, kadın bakar.
(B) BİRLİĞİN TEMSİLİ :
I. Koca tarafından:
Madde 154 – Birliği koca temsil eder. Mallarını idare hususunda karı koca hangi usulü kabul etmiş olursa olsun
koca, tasarruflarından şahsen mesul olur.
II. Karı tarafından :
1 – Hakları :
a) Mevzuu :
Madde 155 – Evin daimi ihtiyaçları için koca gibi kadın dahi birliği temsil hakkını haizdir. Karının üçüncü şahıslar
tarafından malüm olabilecek surette salahiyetini tecavüz etmeyen tasarruflarından koca mesuldür.
b) Nezi :
Madde 156 – Karı, Kanunen haiz olduğu temsil salahiyetini sui istimal eder yahut kullanmaktan aciz olursa koca, bu
salahiyeti kendisinden tamamen veya kısmen nezedebilir.
Bu nezi katibi adil marifetiyle ilan edilmedikçe hüsnü niyet sahibi üçüncü şahıslara karşı hüküm ifade etmez.
c) Salahiyetin iadesi :
Madde 157 – Hakim, karının talebi üzerine nez’in sebepsiz olduğunu isbat etmesi şartiyle salahiyetini iade eder.
Nezi ilan edilmiş ise iade kararı dahi ilan olunur.
2 – Salahiyetin tevsii :
Madde 158 – Koca sarahaten veya zımnen izin vermedikçe karı, kanunen haiz olduğu temsil salahiyetini, tecavüz
edemez.
(C) KARININ MESLEK VEYA SANATI :
Madde 159 – (İptal: Ana. Mah.nin 29/11/1990 tarih ve E. 1990/30, K. 1990/31 sayılı kararıyla,)
(D) HUSUMET EHLİYETİ :
Madde 160 – Karı ve koca, mallarını idare için hangi usulü kabul etmiş olursa olsun karı husumet ehliyetini haizdir.
Şu kadar ki emvali şahsiyesi hakkında üçüncü şahıslar ile mütehaddis davalarda karıyı, koca temsil ile mükelleftir.
1304-23
(H) BİRLİĞİN SIYANETİ :
I. Umumiyet itibariyle :
Madde 161 – Karı kocadan biri; aile vazifelerini ihmal eder yahut diğerini tehlikeye, hacalete veya zarara maruz
bırakırsa müteessir olan taraf hakimin müdahalesini talep edebilir.
Hakim, kabahatli olan tarafa vazifelerini ihtar eder ve bu ihtar semeresiz kalırsa birliğin menafiini sıyaneten kanunda
muayyen tedbirler ittihaz eyler.
II. Müşterek hayatın tatili :
Madde 162 – Karı kocadan her biri, müşterek hayatın devamı yüzünden, sıhhati, şöhreti veya işinin terakkisi ciddi
surette tehlikeye düştüğü müddetce ayrı bir mesken edinebilirler.
Boşanma veya ayrılık davası ikame edildikten sonra karı kocadan her biri, dava devam ettikçe, diğerinden ayrı
yaşamak hakkını haizdir.
Karı kocadan biri talebeder ve ayrı yaşamak keyfiyeti haklı olursa, hakim hangisi tarafından diğerinin iaşesi için ne
miktar muavenette bulunulacağını tayin eder.
III. Karı kocanın borçlularına ait tedbirler :
Madde 163 – Koca aile vazifelerini ihmal ederse karı kocanın mallarını idare hususunda kabul ettikleri usul ne olursa
olsun hakim, karı ve kocanın borçlularına borçlarının tamamını veya bir kısmını karıya ödemelerini emreder.
IV. Kazai tedbirlerin müddeti :
Madde 164 – Hakim tarafından alınan tedbirler, sebeplerinin zevali halinde karı kocadan birinin talebi ile refolunur.
V. Cebri icra :
1 – Umumi kaideler :
Madde 165 – Karı koca, evlenmenin devamı müddetince kanunen muayyen haller haricinde yekdiğerine karşı cebri
icra talebinde bulunamaz.
Kanunen cebri icra caiz olan hallerde dahi karı kocadan birinin diğer taraf yüzünden uğradığı ziyan o taraf hakkında
iflas veya semeresiz kalan hacizde cari mahrumiyetleri müstelzim olmaz.
2 – İstisnalar :
a) Karı kocadan biri borçlu ise :
Madde 166 – Karı kocadan biri aleyhine bir üçüncü şahıs tarafından icra takibatına başlanmış olursa, diğeri kendi
hakkından dolayı hacze veya iflas masasına iştirak edebilir.
b) Karı kocadan biri alacaklı ise :
Madde 167 – Karı veya kocadan biri haciz suretiyle takibata düçar olup da malları borcunu ifaya kafi gelmediği
takdirde, diğerindeki alacakları muacceliyet kesbeder ve haczedilebilir.
Karı kocadan birinin iflası halinde diğerindeki alacakları iflas masasına dahil olunur.
c) Mal ayrılığı ile iaşe bedellerinin tahsili halinde :
Madde 168 – Kanuni veya kazai mal ayrılığının tenfizi için her zaman cebri icra talep olunabilir. Hakim karariyle
karı kocadan birine iaşe için muayyen muavenet miktarının tahsili hakkında dahi bu hüküm tatbik olunur.
1304-24
(V) KARI KOCA ARASINDAKİ HUKUKİ MUAMELELER VE KOCA LEHİNE İCRA OLUNAN
MUAMELELER:
Madde 169 – Karı koca arasında her nevi hukuki tasarruf caizdir. Karının şahsi mallarına veya mal ortaklığı usulüne
tabi mallara dair karı koca arasındaki hukuki tasarruflar, sulh hakimi tarafından tasdik olunmadıkça muteber olmaz.
Koca menfaatine olarak karı tarafından üçüncü şahsa karşı iltizam olunan borçlar için dahi hüküm böyledir.
ALTINCI BAP
Esaslar
BİRİNCİ FASIL
Karı koca mallarının idaresi
(A) KANUNİ USUL :
Madde 170 – Karı koca, evlenme mukavelenamesi ile kanunda muayyen diğer usullerden birini kabul etmedikleri
takdirde veya kabul edipte kanunda gösterilen sebeplerden birinin hüdusu halinde, aralarında mal ayrılığı cereyan eder.
(B) AKDİ USUL :
I. Usul intihabı :
Madde 171 – Evlenme mukavelesi evlenme merasiminden evvel veya sonra yapılabilir. İki taraf, mukavelelerinde bu
kanunda gösterilen usullerden birini kabule mecburdurlar. Evlenmeden sonra yapılan mukavele karı kocanın malları üzerinde
başkalarının haiz olduğu hakları ihlal edemez.
II. İki tarafın ehliyeti :
Madde 172 – Evlenme mukavelesini akit veya tadil yahut feshetmek isteyen kimsenin, temyiz kudretini haiz olması
şarttır. Küçük ile mahcurun kanuni mümessilleri tarafından mezun kılınmaları lazımdır.
III. Evlenme mukavelesinin şekli :
Madde 173 – Evlenme mukavelesinin akdi veya tadili ve feshi resmi şekilde olmak ve iki taraf ile kanuni
mümessilleri tarafından imza edilmek lazımdır.
Evliliğin devamı sırasında yapılan evlenme mukaveleleri mahkemenin de tasvibine iktiran etmek lazımdır.
Evlenme mukavelesi, tesciline mütaallik hükümler dairesinde iki taraftan başkasına karşı müessir olur.
(C) FEVKALADE USUL :
I. Akdi usulün kendiliğinden mal ayrılığına inkılabı :
Madde 174 – Karı koca, mukavele ile başka bir usul kabul etmiş olsalar bile birinin iflasından müflisin veya diğer
tarafın alacaklıları zarar gördükleri surette mal ayrılığı usulü tatbik olunur.
II. Akdi usulün hakimin hükmiyle mal ayrılığına inkılabı :
1 – Karının talebi üzerine :
Madde 175 – Karı koca, mukavele ile başka bir usul kabul etmiş olsalar bile karının talebi üzerine aşağıdaki hallerde
mal ayrılığına hükmolunur :
1 – Koca karısının ve çocuklarının infak ve iaşesini ihmal ederse,
2 – Karının şahsi malları için istediği teminatı vermezse.
1304-25
3 – Kocanın veya mal ortaklığı usulünde ortaklığın borç ödemekten aczi sabit olursa.
2 – Kocanın talebi üzerine:
Madde 176 – Karı koca, mukavele ile başka bir usul kabul etmiş olsalar bile kocanın talebi üzerine aşağıdaki hallerde
mal ayrılığına hükmolunur :
1 – Karının borcunu ödemekten aczi sabit olursa.
2 – Ortaklığa veya birliğe giren mallar üzerinde koca tarafından yapılabilmesi kanuna veya akde göre kadının iznine
bağlı olan tasarruflar için karı sebep olmaksızın muvafakattan imtina ederse.
3 – Karı, şahsi malları için teminat isterse.
3 – Alacaklıların talebi ile :
Madde 177 – Karı kocadan biri aleyhinde yapılan hacizde zarar gören alacaklıların talebi üzerine mal ayrılığına
hükmolunur.
III. Mal ayrılığının mebdei :
Madde 178 – İflastan dolayı yapılan mal ayrılığı, borç ödemekten aciz olmanın sübutiyle başlar ve iflas kararından
sonra karı ve kocanın miras sebebiyle veya diğer bir suretle kazandıkları mallar ayrılık usulüne tabi olur.
Mahkemenin mal ayrılığına dair olan ilamının hükmü mal ayrılığının talep edildiği günden başlar.
İflas veya hüküm neticesi olan mal ayrılığı tescil edilmek üzere katibi adile doğrudan doğruya tebliğ olunur.
IV. Mal ayrılığının hitamı :
Madde 179 – İflas ile veya haciz halinde zarar dolayısiyle mal ayrılığı borçlu olan karı veya koca tarafından yalnız
alacaklıların alakası kesilmekle nihayet bulmaz.
Şukadarki hakim, karı kocadan birinin talebi üzerine kendilerinin tabi olduğu eski usulün iadesine karar verebilir. Ve
bu karar tescil edilmek üzere katibi adle doğrudan doğruya tebliğ olunur.
(D) USULÜN TEBEDDÜLÜ :
I. Alacaklıların haklarının tesiri :
Madde 180 – Karı koca arasında vukubulan tasfiye muameleleri ve mevcut usuldeki tebeddüller karı veya kocadan
birinin veya ortaklığın alacaklılarını, üzerlerinden haklarını alabilecekleri mallardan mahrum bırakamaz.
Bu kabil mallar kendisine geçen karı veya koca, alacaklıların alacaklarını şahsan ödemeğe mecburdur; şu kadar ki
kendisine geçen malların matluba kifayet etmediğini ispat ederse fazlasından beri olur.
Kocanın İflas masasına veya aleyhine yapılan hacze iştirakinden dolayı karının elde ettiği mal hakkında aynı
zamanda kendisinin de alacaklısı olmadıkça kocanın alacaklıları dava edemezler:
II. Mal ayrılığı halinde tasfiye :
Madde 181 – Karı koca, mukavele ile başka bir usul kabul etmiş olup ta evliliğin devamı esnasında akit veya diğer
bir sebeple mal ayrılığı vukuunda alacaklıların hakları mahfuz kalmak şartiyle karı kocadan her biri kendi mallarını geri alır.
1304-26
Mal ayrılığından evvel husule gelmiş olan ziyade, mevcut usule göre aralarında taksim olunur; vukua gelen noksan,
karısının sebebiyet verdiğini ispat etmedikçe kocaya aittir. Karı tasfiye sırasında kocanın tasarrufunda kalan malları için dahi
teminat talep edebilir.
(H) MAHFUZ MALLAR :
I. Tesis :
1 – Umumiyet itibariyle :
Madde 182 – Karı koca arasında mal ortaklığı veya birliği cari olduğu takdirde her iki tarafın ortaklık veya birlikten
hariç kalacak malları evlenme mukavelesi ile veya kanun ile ve üçüncü şahıs tarafından yapılan teberrularda teberru edenin
arzusu ile taayyün eder. Bu suretle hariç kalan mallara mahfuz mallar denir. Karı kocadan birinin mahfuz miras hissesi
mahfuz malları arasına konulamaz.
2 – Kanunun hükmü ile :
Madde 183 – Aşağıdaki mallar kanunen mahfuz mallardandır:
1 – Karı kocadan her birinin zati eşyası.
2 – Karının iş veya sanatının icrasına yarayan malları.
3 – Karının ev işleri haricindeki çalışmasının mahsulü.
II. Hükümleri :
Madde 184 – Mahfuz mallar, karının aile masraflarına iştiraki hususunda mal ayrılığı hükümlerine tabidir.
III. İspat :
Madde 185 – Karı kocadan biri, bir malın mahfuz mallardan olduğunu iddia ettiği surette davasını ispata mecburdur.
İKİNCİ FASIL
Mal ayrılığı
(A) MÜLKİYET, İDARE, İNTİFA HAKLARI :
Madde 186 – Karı kocadan her birinin bütün mallarının mülkiyet ve idare ve intifa haklarını muhafaza etmesine, mal
ayrılığı denir.
Karı, mallarının idaresini kocasına bırakmış olduğu takdirde evliliğin devamı müddetince hesap sormaktan vaz
geçtiği ve mallarının bütün gelirini ev masrafına karşı kocasına bıraktığı farzolunur.
Karı, kocasına bıraktığı idare hakkını her zaman geri alabilir ve geri almak hakkını iskat etmesi muteber değildir.
(B) BORÇLAR :
I. Umumiyet itibariyle :
Madde 187 – Mal ayrılığı usulünde koca, evlenmeden evvelki borçlarından ve evliliğin devamı sırasında gerek
kendisi gerek evlilik birliğinin mümessili sıfatiyle edilen borçlardan şahsan mesuldür.
Karı, borcunu ödemekten aciz kalan kocası veya kendisi tarafından aile masrafları için edilen borçlardan mesuldür.
II. Haciz halinde :
Madde 188 – Karı, mallarının idaresini kocasına bırakmış olsa bile ne kocasının iflasında ne de kocası aleyhinde
konulan hacizde kendi alacaklarından dolayı hiç bir imtiyaz iddiasında bulunamaz.
1304-27
III. Gelir ve kazanç :
Madde 189 – Karı kocadan her birinin mallarının geliri ve kendi kazançları, kendisine aittir.
(C) KARI KOCANIN MASRAFA İŞTİRAKİ :
Madde 190 – Koca, karısının münasip bir derecede aile masrafına iştirakini isteyebilir. İştirakin miktarında ihtilaf
ederlerse her biri iştirak miktarının tesbit edilmesini, mahkemeden isteyebilir.
Karının bu suretle iştiraki kocanın hiç bir vakitte iade ve tazmin mükellefiyetini icabetmez.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Mal birliği
(A) MÜLKİYET :
I. Birliğe dahil mallar :
Madde 191 – Karı koca, evlilik mukavelesiyle mal birliği usulünü kabul edebilirler. Bu usul kabul edildiği takdirde,
evlilik mukavelesinde birliğe dahil olmayacakları tasrih edilenler müstesna olmak üzere evlenme zamanında her birinin malik
olduğu ve evliliğin devamı sırasında iktisap eylediği bütün mallar birliğe dahil olur.
II. Birliğe ithali caiz olmıyan mallar :
Teberru tarikiyle iktisab edilmiş olup ta birlikten hariç kalması teberru edenin arzusu muktezası olan yahut kanunen
mahfuz mallardan addedilen mallar, birliğe ithal edilemez.
III. Karı kocanın şahsi malları :
Madde 192 – Birliğe dahil olup ta evlenme zamanında karının malı bulunan yahut evliliğin devamı sırasında miras
veya ıvazsız iktisap tariklerinden biriyle kendisine intikal eden malların mülkiyeti, karıya aittir. Bu mallara, karının şahsi
malları denir. Koca, kendi şahsi mallarının ve karının şahsi malları hariç olmak üzere birliğe dahil diğer bütün malların
mülkiyetine sahiptir. Mahfuz mallara mütaallik hükümler müstesna olmak üzere karısının geliri edası lazım olduğu tarihten
ve şahsi mallarının tabii hasılatı toplandıkları zamandan itibaren kocasının mülkü olur.
IV. Beyyineler :
Madde 193 – Bir malın karının şahsi mallarından olduğunu iddia eden karı veya koca, davasını ispata mecburdur.
Evliliğin devamı sırasında karının şahsi mallarını istibdal suretiyle iktisabedilen mallar, karının şahsi malı olur.
V. Müfredat defteri :
1 – Şekli, kuvvei ispatiyesi :
Madde 194 – Karı ve koca, her zaman şahsi mallarının katibi adil marifetiyle bir defterinin yazılmasını isteyebilirler.
Şahsi mallarının birliğe dahil oldukları tarihten itibaren altı ay zarfında tutulmuş olan resmi defter, hilafı sabit olmadıkça
muteberdir.
2 – Kıymet takdirinin hükmü :
Madde 195 – Tutulan defter, şahsi malların takdir olunan kıymetlerini de ihtiva ediyor ise bu mallarda veya
kıymetlerinde vukua gelen zamanı mucip noksanların karı ve koca arasında karşılıklı tazmininde bu kıymetler esas tutulur.
1304-28
(B) İDARE VE İNTİFA VE TASARRUF SALAHİYETİ :
I. İdare :
Madde 196 – Birliğe giren malları koca idare eder ve idare masrafı kendisine ait olur.
Karı ancak evlilik birliğini temsildeki salahiyeti nisbetinde idare hakkını haizdir.
II. İntifa :
Madde 197 – Koca, karısının şahsi mallarından intifa hakkını haiz ve bu cihetten ayniyle bir intifa hakkı sahibi gibi
mesuldür.
Resmi müfredat defteri ile kıymet takdir edilmiş olması bu mesuliyeti artırmaz. Karının parası, misliyattan olan diğer
malları ve hamile muharrer esham ve senetleri kocanın mülkiyetine geçer ve koca bunların kıymetini borçlu olur.
III. Birliğe dahil mallarda tasarruf hakkı :
1 – Kocanın :
Madde 198 – Koca, kendi mülkiyetine geçmemiş olan karıya ait şahsi mallarda alelade idari muamelat müstesna
olmak üzere karısının rızası olmaksızın tasarruf edemez. Şu kadar ki rızanın verilmediğini bilenler veya bilmesi lazım
gelenler yahut kadına aidiyetini herkesin anlayabileceği mallar üzerinde vakı tasarrufta alakadar olanlar müstesna olmak
üzere bu rıza üçüncü şahıslar lehine mevcut addolunur.
2 – Karının :
a) Umumiyet itibariyle :
Madde 199 – Karı, Birliği temsildeki salahiyeti nisbetinde birliğe dahil olan mallarda tasarruf edebilir.
b) Mirasın reddi :
Madde 200 – Kadın, bir mirası ancak kocasının rızasiyle reddedebilir. Koca, razı olmazsa karı sulh mahkemesine
müracaat edebilir.
(C) KARIYA TEMİNAT İTASI :
Madde 201 – Koca, karısının şahsi mallarının ne halde bulunduğuna dair kendisinden her zaman isteyebileceği
izahatı vermekle mükelleftir.
Karı, bu mallar hakkında her zaman kocasından teminat talep edebilir.
Kocanın borcunu ödemekten aczi tahakkuk eder veya iflasına hükmolunursa aczin tahakkuku veya hükmün suduru
tarihinden evvelki altı ay içinde karıya verilen teminatın iptali, alacaklılar tarafından talep olunabilir.
(D) BORÇLAR :
I. Kocanın mesuliyeti :
Madde 202 – Koca, atideki borçlardan mesuldür :
1 – Kendisinin evlenmeden evvelki borçlarından.
2 – Kendisinin, evliliğin devamı sırasındaki borçlarından.
3 – Karı tarafından evlilik birliğinin mümessili sıfatiyle edilen borçlardan.
II. Karının mesuliyeti :
1 – Bütün emvaliyle :
Madde 203 – Mal birliği usulünün kocaya verdiği haklar nazarı itibara alınmaksızın karı, atideki borçlardan bütün
mallariyle mesuldür.
1 – Kendisinin evlenmeden evvelki borçlarından.
2 – Kocasının rızasiyle ettiği borçlar ile kocası lehinde sulh hakiminin tasvibi ile ettiği borçlardan.
1304-29
3 – Meslek veya sanatın mutad üzere icrasından mütevellit borçlardan.
4 – Kendisine isabet etmiş bir mirasa terettüp eden borçlardan.
5 – Haksız fiillerinden mütevellit borçlardan.
Karı, müşterek aile masrafları için kocası veya kendisi tarafından edilen borçlardan ancak kocanın borcunu
ödemekten aczi halinde mesul olur.
2 – Mahfuz mallariyle :
Madde 204 – Karı evliliğin devamı sırasında ve evliliğin zevalinden sonra atideki borçlardan ancak mahfuz
mallarının kıymeti nisbetinde mesuldür :
1 – Yalnız mahfuz mallarından mesul olmak üzere ettiği borçlardan.
2 – Kocasının rızası olmaksızın ettiği borçlardan.
3 – Birliği temsil hususundaki salahiyetini tecavüz ederek ettiği borçlardan.
Bigayri hakkın mal edinmeden mütevellit dava hakkı mahfuzdur.
(H) ALINANI NAKDEN YERİNE KOYMAK MÜKELLEFİYETİ :
I. İsteme zamanı :
Madde 205 – Karı kocadan birinin şahsi mallarına terettüp eden her hangi bir borç, diğerinin şahsi malları ile
ödenmiş olduğu takdirde bu suretle alınan miktar yerine konur.
Alınan miktarın yerine konulması, kanunen muayyen müstesnalardan maada ahvalde ancak mal birliğinin hitamından
sonra talep edilebilir.
Karının mahfuz mallarına terettüp eden borçlar mal birliğine dahil mallar üzerinden veya mal birliğine dahil mallara
terettüp eden borçlar koca veya karının mahfuz malları üzerinden ödendiği takdirde alınan miktarın yerine konulması talebi,
evliliğin devamı esnasında dahi kabildir.
II. Kocanın iflası ve mallarının haczi :
1 – Karının hakkı :
Madde 206 – Kocanın iflası veya mallarının haczi halinde karı, iflas masasına veya hacze iştirak ederek kendi şahsi
mallarında veya kıymetlerinde vukua gelen zamanı mucip noksanların nakden yerine konmasını talep edebilir. Kocanın
karısındaki alacakları karının matlubundan tenzil edilir.
Karı, şahsi mallarından aynen mevcut olanları malik sıfatiyle istirdat eder.
2 – İmtiyaz :
Madde 207 – Şahsi mallarının yarısını elde edemeyen veya yarısı derecesinde teminata sahip olmayan karı, bu
yarıdan noksan kalan miktar nisbetinde mümtazdır.
Bu imtiyazın ahara devri ve imtiyazdan bazı alacaklılar lehine feragat, batıldır.
(V) MAL BİRLİĞİNİN HİTAMI :
I. Karının vefatı sebebiyle:
Madde 208 – Karının vefatında şahsi malları kocanın miras hakkı mahfuz olmak üzere mirasçılarına intikal eder.
Koca, karısının şahsi mallarında vukubulmuş olan zamanı mucip noksanları, karısındaki alacaklarının mahsubunu
icra ettikten sonra, mirasçılara ödemekle mükelleftir.
II. Kocanın vefatı sebebiyle :
Madde 209 – Kocanın vefatında karı, mevcut şahsi mallarını istirdat eder. Vukua gelmiş olan zamanı mucip
noksanları mirasçılara tazmin ettirir.
1304-30
III. Ziyade ve noksan :
Madde 210 – İki taraf, şahsi mallarının tefrikinden sonra fazla bir şey kalırsa bu ziyadenin üçte biri karıya veya
füruuna ve mütebaki dahi koca veya mirasçılarına ait olur.
Birliğe dahil olan mallarda vukua gelen noksan, karı tarafından sebebiyet verildiği ispat edilmedikçe koca veya
mirasçılarına ait olur.
Evlenme mukavelenamesinde, ziyade ve noksan hakkında başka bir taksim sureti kabul olunabilir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Mal ortaklığı
(A) MAL ORTAKLIĞI :
I. Ortaklığa girmesi caiz olmıyan mallar :
II. Umumi iştirak :
III. Ortaklığa giren mallar :
Madde 211 – Karı Koca, evlenme mukavelesiyle mal ortaklığı usulünü kabul edebilirler.
Bu usulde karı ve koca, mal ortaklığına giren mallara ve gelirlere şayian sahip olur ve hiç biri hissesinde mustakilen
tasarruf edemez.
Teberru tarikiyle iktisab edilmiş olup ta mal ortaklığından hariç kalması teberru edenin arzusu muktezası olan yahut
kanunen mahfuz mallardan addedilen mallar, ortaklığa ithal edilemez.
Karı kocanın bütün mallarına ve gelirlerine şamil olan mal ortaklığı usulüne, umumi mal ortaklığı usulü denilir.
Bir malın ortaklığa dahil olmadığını iddia eden karı veya koca, davasını ispata mecburdur.
IV. İdare ve tasarruf :
1 – İdare :
Madde 212 – Mal ortaklığına giren malların idaresi kocaya aittir. İdare masrafı bu mallardan ödenir. Karı, evlilik
birliğini temsildeki salahiyeti nisbetinde idare hakkını haizdir.
2 – Mal ortaklığında tasarruf :
A) Umumiyet itibariyle :
Madde 213 – Karı ve koca, alelade idari muamelat müstesna olmak üzere ortaklığa giren mallar üzerinde ancak
müştereken veya yekdiğerinin rızası ile tasarruf edebilir. Şukadar ki rızanın verilmediğini bilenler veya bilmesi lazım gelenler
yahut ortaklığa dahil olduğu herkesin anlayabileceği mallar üzerinde vaki tasarrufta alakadar olanlar müstesna olmak üzere
bu rıza, üçüncü şahıs lehine mevcut addolunur.
B) Miras reddi :
Madde 214 – Karı kocadan biri evliliğin devamı sırasında, diğerinin rızası olmaksızın bir mirası red edemez. Bu rıza
kendisine verilmeyen taraf, sulh hakimine müracaat edebilir.
V. Borçlar :
1 – Kocanın mesuliyeti :
Madde 215 – Koca, aşağıdaki borçlardan gerek şahsen gerek ortaklığa giren mallar ile mesuldür.
1304-31
1 – Karı kocanın evlenmeden evvelki borçlarından.
2 – Karı tarafından birlik mümessili sıfatı ile edilen borçlardan.
3 – Evliliğin devamı sırasında kendisi tarafından edilen borçlarla karı tarafından ortaklığa ait olmak üzere edilen sair
bütün borçlardan.
2 – Karının mesuliyeti :
A) Kendi malları ve mal ortaklığına giren mallar ile :
Madde 216 – Karı, aşağıdaki borçlardan gerek şahsen gerek ortaklığa giren mallar ile mesuldür:
1 – Evlenmeden evvelki borçlardan.
2 – Kocanın rızasiyle ettiği borçlarla kocası lehine sulh hakiminin tasvibi ile ettiği borçlardan.
3 – Meslek veya sanatının mutad üzere icrasından mütevellit borçlardan.
4 – Kendisine isabet etmiş bir mirasa terettüp eden borçlardan.
5 – Haksız fiillerinden mütevellit borçlardan.
Karı, müşterek aile masrafları için kocası veya kendisi tarafından edilen borçlardan ancak ortaklık malları bunları
ödemeğe kafi gelmediği takdirde mesul olur.
Karı, ortaklığa giren mallara müterettip diğer borçlardan şahsen mesul değildir.
B) Mahfuz mallariyle :
Madde 217 – Karı, evliliğin devamı esnasında ve evliliğin zevalinden sonra atideki borçlardan ancak mahfuz
mallarının kıymeti nisbetinde mesul olur.
1 – Yalnız mahfuz mallarından mesul olmak üzere ettiği borçlardan.
2 – Kocasının rızası olmaksızın ettiği borçlardan.
3 – Birliğin temsildeki salahiyetini tecavüz ederek yapdığı borçlardan.
Bigayrihakkin mal edinmeden mütevellit dava hakkı mahfuzdur.
3 – İcra takibatı :
Madde 218 – Ortaklığa terettüp eden borçlardan dolayı ortaklığın devamı esnasında yapılacak her türlü icra takibatı
kocaya karşı vukubulmak lazımdır.
VI. Alınanı nakden yerine koyma mükellefiyeti :
1 – Umumiyet itibariyle :
Madde 219 – Mal ortaklığına terettüp eden bir borcu ödemek için bu mallardan alınan meblağın yerine konmasını,
karı koca yekdiğerinden hiç bir zaman talebedemez.
Mal ortaklığına terettüp eden bir borcun mahfuz mallardan veya mahfuz mallara terettüp eden borcun ortaklık
mallarından ödenmesi halinde alınan paranın yerine konması evliliğin devamı esnasında dahi istenebilir.
2 – Karının alacağı :
Madde 220 – Karı, kocanın iflasından veya ortaklık malları üzerine haciz vaz edildiği takdirde; şahsi mallarının
nakden baliğ olduğu miktarı isteyebilir.
Karının bu alacağının, yarısı mümtazdır.
Bu imtiyazın, başkasına devri ve imtiyazdan bazı alacaklılar lehine feragat, batıldır.
VII. Mal ortaklığının hitamı :
1 – Taksim :
A) Kanuni taksim :
Madde 221 – Karı kocadan birinin vefatında ortaklık mallarının yarısı, hayatta kalan karı veya kocaya intikal eder.
Diğer yarısı, hayatta kalan karı veya kocanın miras hakları baki olmak üzere ölenin mirasçılarına geçer.
1304-32
Hayatta kalıpta mirastan mahrum bulunan karı veya kocanın, ortaklık mallarından iddia edebileceği hak; boşanma
halinde haiz olduğu hakları tecavüz edemez.
B) Mukavele mucibince taksim :
Madde 222 – Karı koca evlilik mukavelesinde yarı yarıya taksim yerine, başka bir taksim tarzı kabul edebilirler.
Diğerinden evvel vefat eden karı veya kocanın füruu, hini vefatta mevcut ortaklık mallarının dörtte birinden hiç bir veçhile
mahrum edilemez.
2 – Karı ve kocadan sağ kalanın mesuliyeti :
Madde 223 – Karısının vefatından sonra hayatta kalan koca, ortaklık mallarına terettüp eden borçlardan şahsan mesul
kalır.
Kocasının vefatında hayatta kalan karı, ortaklık mallarındaki hissesini red etmekle ortaklık mallarına terettüp edipte
şahsen dahi mesul olmadığı ortaklık borçlarından, beri olur. Kabul halinde, karı mesul olmakla beraber aldığı malların
alacaklılara tediyeye kafi gelmediğini ispat ettiği nisbette mesuliyetten, beri olabilir.
3 – Şahsi malların tahsisi :
Madde 224 – Hayatta kalan karı veya koca, kendi tarafından ortaklığa ithal edilen malların mahsubu hissesinden icra
edilmek üzere, kendisine tahsisini isteyebilir.
(B) ORTAKLIĞIN UZATILMASI :
I. Şartları :
Madde 225 – Hayatta kalan karı veya koca, müteveffadan olan çocuklariyle birlikte ortaklığa devam edebilir.
Çocuklar, küçük iseler ortaklığın devamı için sulh hakiminin tasvibi lazımdır. Ortaklığın devamı halinde miras hakları,
ortaklığın hitamına kadar kullanılamaz.
II. Uzatılan ortaklık malları :
Madde 226 – Uzatılan ortaklık, esasen ortaklığa dahil mallardan başka; mahfuz malları müstesna olmak üzere, iki
tarafın gelir ve kazançlarını dahi ihtiva eder.
Uzatılan ortaklık sırasında hayatta kalan karı veya kocaya veya çocuklara, miras veya ıvazsız iktisap tariklerinden
biriyle intikal eden mallar; hilafına bir hüküm bulunmadıkça, mahfuz mallardan addolunur.
Ortaklık azası arasında dahi, karı koca arasındaki hükümler dairesinde cebri icra, caiz değildir.
III. İdare ve temsil :
Madde 227 – Uzatılan ortaklık, çocuklar küçük ise hayatta kalan karı veya koca tarafından idare ve temsil olunur;
çocuklar reşit ise hilafına mukavele yapılabilir.
IV. Fesih :
1 – Ortaklığın alakadarlar tarafından feshi:
Madde 228 – Hayatta kalan karı veya koca, uzatılan ortaklığı her zaman fesh edebilir.
Reşit olan çocuklar dahi münferiden veya cümlesi birlikte her zaman ortaklıktan çıkabilir. Ortaklıktan çıkmak
salahiyeti, küçük çocuklar namına sulh hakimi tarafından kullanılır.
1304-33
2 – Kendiliğinden infisah :
Madde 229 – Uzatılan ortaklık aşağıdaki hallerde kendiliğinden bozulur.
1 – Hayatta kalan karı veya kocanın ölümü veya evlenmesi ile.
2 – Hayatta kalankarı veya kocanın veya çocukların iflası ile.
Çocuklardan yalnız birinin iflası halinde diğer alakadarlar onun ortaklıktan çıkarılmasını isteyebilirler.
Babanın iflası veya ortaklık malları üzerine haciz vaz’ı halinde, çocuklar, ölmüş olan analarının hakkını
kullanabilirler.
3 – Hakimin karariyle fesih :
Madde 230 – Karı veya koca yahut çocuklardan biri aleyhine konulan hacizde, zarara uğrayan alacaklı, hakimden
ortaklığın feshine karar verilmesini isteyebilir. Talep, çocuklardan birinin alacaklısı tarafından vaki olduğu takdirde diğer
alakadarlar o çocuğun ortaklıktan çıkarılmasını isteyebilirler.
4 – Bir çocuğun evlenmesi veya vefatı sebebiyle fesih :
Madde 231 – Çocuklardan biri evlenirse, diğer alakadarlar onun ortaklıktan çıkarılmasını istiyebilir.
Çocuklardan biri vefat ederse, diğer alakadarlar onun füruunun ortaklıktan çıkarılmasını isteyebilirler. Füruu
olmaksızın vefat eden çocuğun hissesi, ortaklıkta dahil olmayan mirasçıların hakları mahfuz kalmak şartiyle, ortaklık malları
arasında kalır.
5 – Taksim veya tasfiye :
Madde 232 – Temdit olunan ortaklığın hitamı veya çocuklardan birinin ortaklıktan çıkarılması hallerinde taksim
veya çıkarılan çocuğun haklarının tasfiyesi, ortaklığın hitamı veya çocuğun çıkarıldığı anda mevcut olan mallar üzerinden
icra olunur.
Hayatta kalan karı veya koca, çocukların hissesi üzerinde miras haklarını muhafaza eder. Tasfiye ve taksim, münasip
olmayan bir zamanda yapılamaz.
(C) MAHDUT ORTAKLIK :
I. Mal ayrılığı şartiyle :
Madde 233 – Karı koca, evlenme mukavelesiyle bazı malların bilhassa gayri menkullerin ortaklıktan çıkarılmasını
şart ederek mahdut bir mal ortaklığı usulü kabul edebilirler.
II. Müktesep mallara münhasır ortaklık :
1 – Şumulü :
Madde 234 – Karı koca, ortaklığa dahil olacak malların; yalnız evliliğin devamı esnasında iki taraf şahsi mallarının
ve bunlardan birinin istibdali suretiyle elde edecekleri malların hasılatiyle kocanın yine evliliğin devamı esnasında ıvazsız
olmayan her türlü kazancından ve kadının kanunen mahfuz mallarından bulunmayan bu kabil kazançlarından teşekkül
etmesini, evlenme mukavelelerinde, kabul edebilirler. Bu mallara müktesep mallar denir.
2 – Taksim :
Madde 235 – Mahdut ortaklığın hitamında ortaklık mallarında husule gelmiş bir ziyade var ise, bu ziyade, karı koca
veya mirasçıları arasında yarı yarıya taksim olunur. Noksan vukua geldiğinde, karı tarafından sebebiyet verildiği ispat
edilmedikçe koca veya mirasçılarına ait olur. Evlenme mukavelesinde, ziyade veya noksan hakkında başka bir taksim sureti
kabul olunabilir.
1304-34
(D) CİHAZ USULÜ :
Madde 236 – Karı koca evlenme mukavelesiyle cihaz usulünü kabul edebilirler. Bu usul, karının kendi mallarının bir
kısmını aile masrafına medar olmak üzere kocasına terk etmesinden ibarettir.
Cihaz olarak karının kocasına terk ettiği malların mal ortaklığı usulüne göre müşterek mal olacağı veya koca cihazın
mülkiyetine dahi mustakil olarak malik bulunacağı evlenme mukavelesinde tasrih edilmiş olmadıkça cihaz ittihaz olunan
mallar hakkında, mal birliği usulünde karının şahsi mallarının tabi olduğu hükümler cari olur.
BEŞİNCİ FASIL
Karı koca malları hakkındaki usule dair sicil
(A) TESCİLİN HÜKÜMLERİ :
Madde 237 – Evlenme mukaveleleri ve karı koca arasındaki usule müteallik mahkeme kararlariyle ortaklık mallarına
veya karının şahsi mallarına dair aralarında yapacakları mukaveleler katibi adile tescil ve ilan ettirilmiş olmadıkça üçüncü
şahsa karşı hüküm ifade etmez. Bu hususta karı kocanın mirasçıları üçüncü şahıstan madut değildir.
(B) TESCİL :
I. Mevzuu :
Madde 238 – Evlenme mukavelesinin muhtevi olduğu maddelerden, üçüncü şahsa karşı hüküm ifade etmesi karı
koca için mültezem olanları, tescil olunur. Kanun hilafını emir etmiş veya evlenme mukavelesinde mukavelenin tescil
edilememesi sarahaten kabul edilmiş olmadıkça, karı kocadan herbiri, tescili isteyebilirler.
II. Mahal :
Madde 239 – Tescil, kocanın ikametgahı katibi adilliğince icra edilir. Koca, ikametgahını tebdil ettiği takdirde,
tebdilden itibaren üç ay zarfında, bu yeni ikametgahta dahi tescilin tecdidi lazımdır.
İkametgahın tebeddülünden itibaren üç ay geçince, eski tescilin hükmü kalmaz.
(C) SİCİLLİN TUTULMASI :
Madde 240 – Katibiadil, evlenme mukavelelerini ve karı koca mallarının idaresine taalluku olup tescili lazımgelen
kanunen muayyen kararları ve mukaveleleri hususi bir sicille kayıt ile mükelleftir. Bu sicil, aleni olup herkes kendisine
muktazi kayıtların musaddak bir suretini meccanen isteyebilir. Evlenme mukavelesinin ilanında yalnız, karı kocanın kabul
ettikleri usulün, hangi usul olduğunu, beyan ile iktifa olunur.
İKİNCİ KISIM
Hısımlar
YEDİNCİ BAP
Nesebi Sahih Çocuklar
BİRİNCİ FASIL
Nesebin sıhhatı
(A) NESEBİN SIHHATINDA KARİNE :
Madde 241 – Evlilik mevcut iken veya zevalinden itibaren üç yüz gün içinde doğan çocuğun babası, kocadır. Bu
müddet geçdikten sonra, asıl olan, doğan çocuğun nesebi sahih addolunmamaktır.
1304-35
(B) NESEBİ RET:
I. Koca tarafından :
1 – Müddet
Madde 242 – Koca, doğduğuna muttali olduğu günden itibaren bir ay içinde çocuğu reddedebilir. Ret davası, çocuk
ile anası aleyhine ikame olunur.
2 – Evlilik mevcut iken doğan çocuk
Madde 243 – Koca, evlendikten en az yüz seksen gün sonra doğan çocuğun kendisinden olması ihtimali
bulunmadığını ispat etmedikçe çocuğu reddedemez.
3 – Evlenmeden evvel veya ayrılıktan sonra ana rahmine düşen çocuk :
Madde 244 – Çocuğun, evlenme akdinden itibaren yüz seksen günden az bir müddette doğduğu yahut kadının gebe
kaldığı zamanda kocasından ayrılığına hükmedilmiş olduğu tebeyyün ederse; koca, ret davasında başka beyyine ikamesine
mecbur değildir.
Şukadar ki, kadının gebe kaldığı zaman kocasiyle birlikte ikametinin tahakkuku halinde asl olan, yine nesebin
sıhhatıdır.
II. Diğer alakadarlar :
Madde 245 – Ret müddetinin mürurundan evvel kocanın vefat etmesi veya temyiz kudretinden mahrum olması yahut
bulunduğu yerin bilinmemesi veya herhangi bir sebepten dolayı çocuğun doğumundan haberdar edilememesi halinde,
çocukla birlikte mirasçı veya çocuk sebebi ile mirastan mahrum olanlar, doğuma ıttılaları tarihinden itibaren bir ay içinde ret
davasını ikame edebilirler.
Kadın; evlenmeden evvel gebe kaldığı takdirde; koca tanımış olsa bile müddeiumumi, onun babası olması ihtimali
bulunmadığını dava ve ispat edebilir.
(C) RET HAKKININ SUKUTU :
Madde 246 – Koca, sarahaten veya delaleten çocuğu tanıdıktan yahut bu bapta muayyen müddet geçtikten sonra, ret
davası edemez. Şukadar ki çocuğu tanımak veya müddetinde reddetmemek hususunda iğfal olunduğunu iddia ve ispat
edebilir.
Bu hallerde, iğfale ıttıla tarihinden itibaren ret için, yeniden bir aylık müddet başlar.
Kezalik ret davasının müddeti içinde ikame edilmemesi muhik bir sebepten ileri gelmiş ise müddetin geçmesine
bakılmaksızın dava mesmu olur.
İKİNCİ FASIL
Nesebin tashihi
(A) EVLENME İLE TASHİH :
I. Şartları :
Madde 247 – Evlilik haricinde doğan çocukların nesebi, ana babanın birbirleriyle evlenmesiyle, kendiliğinden sahih
olur.
II. Beyan :
Madde 248 – Ana baba, doğan çocuklarını ikametgahlarının bulunduğu veya evlendikleri mahal nüfus memuruna
ihbara mecburdur bu ihbar, akit ile birlikte veya heman akitten sonra yapılır. İhbarın yapılmaması nesebin sahih olmasına
mani değildir.
(B) HAKİMİN HÜKMÜ İLE :
I. Şartları
Madde 249 – Birbirleri ile evlenmeyi vadedipte birinin vefatı veya evlenme ehliyetinin zevali sebebiyle evlenemeyen
ana babadan doğan çocukların nesebi, diğerinin talebi veya çocuğun müracaatı üzerine, hakim tarafından tahsis olunur.
Ancak çocuk reşit ise tashih talebi rızası alınmadıkça mesmu olmaz. Çocuğun vefatından sonra müracaat hakkı füruuna
intikal eder.
1304-36
II. Salahiyet :
Madde 250 – Nesebin tashihi için salahiyetdar olan hakim, davacının ikametgahı hakimidir.
Hakim, tashih talebini hukuku ammenin sıyaneti için nüfus memuruna tebliğe mecburdur.
(C) BUTLAN DAVASI :
Madde 251 – Ana babanın kanuni mirasçıları ile müddeiumumi, nesebin tashihine muttali oldukları günden itibaren
üç ay içinde itiraz edebilirler. Çocuğun, o ana ve babadan olmadığını ispat, davacılara aittir. İtiraz davasının mercii tashih
kararının verildiği mahal veya ana ve babanın ikametgahı hakimdir.
(D) TASHİHİN HÜKMÜ :
Madde 252 – Nesebi tashih edilen çocuk, ana ve babasına ve onların hısımlarına karşı ayniyle nesebi sahih olan
çocuğun hukukunu haizdir; nesebi sahih füruu dahi tashihten müstefit olur. Tashih, hem ana babanın mukayyet olduğu hem
çocuğun doğduğu mahallin nüfus memuruna tebliğ edilir.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Evlat edinme
A. Evlat edinme şartları
I. Evlat edinen için :
Madde 253 – (Değişik : 16/6/1983 – 2846/1 md.)
Evlat edinme hakkı en az otuzbeş yaşında olup da nesebi sahih füruu bulunmayanlara münhasırdır. Evlat edinen
kimsenin evlatlıktan en az onsekiz yaş büyük olması şarttır.
II.Evlatlık için :
Madde 254 – Mümeyyiz olan kimse, rızası olmadıkça, evlatlığa alınamaz. Ana babanın veya hakimin muvafakatı
alınmadıkça mahcur ile küçük, mümeyyiz bile olsalar, evlatlığa alınamazlar.
a) Rıza şartının aranmaması
Madde 254/a – (Ek : 14/11/1990 – 3678/5 md.)
Kim olduğu veya nerede bulunduğu uzun süreden beri bilinmeyen ya da sürekli temyiz kudretinden yoksun bulunan
ana veya babanın rızası aranmaz.
Velayetin kaldırılmasını gerektirecek ölçüde çocuğu ile ilgisiz olan ana veya baba için de aynı hüküm uygulanır.
III. Karı koca hakkında :
Madde 255 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/6 md.)
Eşlerden birinin evlat edinmesi veya evlatlık olması diğerinin rızasına bağlıdır. Devamlı olarak temyiz kudretinden
mahrum eşin rızası aranmaz. Bu halde hakim temyiz kudretinden mahrum eşin kanuni mümessilini dinler, haklı sebeplerin
varlığı halinde talebin kabulüne karar verir.
Bir kimsenin iki kişi tarafından beraberce evlatlığa alınabilmesi ancak karı koca için mümkündür.
(B) ŞEKİL :
Madde 256 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/7 md.)
Evlat edinme, evlat edinenin oturduğu yer sulh hakiminin izni üzerine yapılacak resmi bir senetle olur ve evlat
edinme doğum kütüğüne yazılır.
Hakim evlat edinmeye izin vermeden önce, duruma göre gerekli görebileceği her türlü soruşturmayı kendiliğinden
yapar.
Tarafların belirttikleri sebebi haklı bulmadıkça, hakim , evlat edinmeye izin vermez.
1304-37
(C) AKDİN HÜKMÜ :
Madde 257 – Evlatlık, kendisini evlatlığa alanın aile ismini taşır ve onun mirasçısı olur. Asıl ailesindeki
mirasçılığa da halel gelmez. Ana babaya ait hak ve vazifeler, evlat edinen kimseye geçer. Evlat edinme akdinden evvel
yapılmış resmi bir senet ile, nesebi sahih çocukların mirasçılık hakkına ve ana babanın çocukların malları üzerindeki
haklarına dair olan mevaddı kanuniyeye muhalif hükümler kabul edilebilir.
(Ek Fıkralar: 16/6/1983 – 2846/2 md.)
Karı koca tarafından birlikte evlat edinilen ve mümeyyiz olmayan küçüklerin nüfus kaydında ana baba adı olarak,
evlat edinen karı kocanın adları yazılır.
Evlatlığın, miras ve başka haklarının halele uğramaması, aile bağlarının devam etmesi için evlatlığın naklen geldiği
aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca her iki nüfus kütüğüne evlatlıkla ilgili resmi
senedin tarih ve sayısı da kaydedilir.
Evlatlığın, reşit olduktan sonra asıl ana babasının ismini kullanma hakkı saklıdır.
Evlat edinme ile ilgili kayıtlar mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
(D) REFİ :
Madde 258 – Evlatlık mukavelesi hakkındaki kaidelere riayet şartiyle, evlatlık rabıtası, iki tarafın rızasiyle her zaman
kaldırılabilir. Evlatlık rabıtası, muhik sebeplere istinat halinde evlatlığın ve mirasından mahrum bırakacak bir hal hüdusunda
evlatlık edinen kimsenin talebi üzerine, hakim tarafından dahi refedilir.
Ref’i, evlatlık rabıtasının istikbale ait bütün hükümlerini izale eder ve kat’idir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Nesep sıhhatinin umumi hükümleri
(A) İSİM VE VATANDAŞLIK HAKKI :
Madde 259 – Nesebi sahih olan çocuk, babasının ismini taşır ve onun vatandaşlık haklarına malik olur.
(B) KARŞILIKLI VAZİFELER :
Madde 260 – Ana baba ve çocuk, yekdiğere karşı aile menfaatinin istilzam ettiği muavenet ve riayete mecburdur.
(C) ÇOCUKLARIN İAŞE VE TERBİYE MASRAFLARI :
Madde 261 – Çocuğun iaşe ve terbiyesine muktazi masraflar, kendilerinin mallarını idare hususunda kabul ettikleri
usule göre, ana babaya terettüp eder. Ana baba zarurette bulunduğu veya çocuk fevkalade masrafı mucip olduğu takdirde
yahut istisnai her hangi bir sebebin vücudu halinde hakim, çocuğun mallarından kendisinin iaşe ve terbiyesine medar olacak
muayyen bir miktarın sarfı için, ana ve babaya izin verebilir.
BEŞİNCİ FASIL
Velayet
(A) UMUMİYET İTİBARİYLE :
I. Şartları :
Madde 262 – Çocuk, küçük iken ana ve babasının velayeti altındadır; kanuni sebep olmadıkça, ana ve babadan
alınamaz. Hakim, vasi tayinine lüzum görmedikçe hacredilen çocukları dahi, ana ve babanın velayetine tabidirler.
II. Velayeti icra hakkı :
Madde 263 – Evlilik mevcut iken, ana ve baba, velayeti beraberce icra ederler. Anlaşamazlarsa, babanın reyi
muteberdir.
1304-38
(B) VELAYETİN ŞÜMULÜ :
I. Umumiyet itibariyle :
Madde 264 – Karı kocadan birinin vefatı halinde, velayet, sağ kalana ve boşanma halinde çocukların tevdi olunduğu
tarafa, ait olur.
Çocuk, ana ve babasına riayete mecburdur. Ana ve baba, kudretlerine göre çocuğu yetiştirmekle ve çocuk alil veya
aklı zayıf ise haline münasip bir terbiye vermekle mükelleftirler.
Çocuğun adını, ana ve babası kor.
II. Mesleki terbiye :
Madde 265 – Ana ve baba, çocuğun mesleki terbiyesini sevk ve idare eder ve mümkün mertebe kuvvet ve
kabiliyetini ve arzularını nazara alır.
III. Dini terbiye :
Madde 266 – Çocuğun dini terbiyesini tayin ana babaya aittir.
Ana babanın bu husustaki hürriyetini tahdit edecek her türlü mukavele muteber değildir.
Reşit, dinini intihapta hürdür.
IV. Tedip hakkı :
Madde 267 – Ana baba, çocuklarını tedip hakkına maliktir.
V. Temsil :
1 – Üçüncü şahıslara karşı :
a) Ebeveyn tarafından :
Madde 268 – Ana ve baba, velayeti icra hakkını haiz oldukları nisbette çocuklarının kanuni mümessilidirler. Bu
sıfatla hareketlerinde hakimin reyine ihtiyaçları yoktur.
b) Çocuğun ehliyeti :
Madde 269 – Velayet altındaki çocuk, ehliyet itibariyle vesayet altındaki kimse gibidir. Vesayet altında bulunan
kimsenin idari muamelata iştiraki müstesna olmak üzere vasi marifetiyle temsile mütaallik hükümler, veli hakkında da tatbik
olunur.
Bir borç iltizam eden çocuk kendi malından ödemekte mükelleftir. Bu hususta ana ve babanın; çocuğun malları
üzerinde haiz oldukları idare ve intifa haklarına bakılmaz.
2 – Aileye karşı :
a) Çocukların tasarrufu :
Madde 270 – Velayet altındaki çocuk, mümeyyiz ise, ana va babanın rizasiyle aile namına hareket edebilir. Bu
takdirde çocuk kendisi mesul olmayıp ana ve baba mallarını idare hususunda kabul ettikleri usule göre ilzam olunur.
b) Çocukla ana ve baba arasında vakı hukuki tasarruflar :
Madde 271 – Çocuk ile baba veya ana arasında yahut ana ve babanın nefine olarak çocuk ile üçüncü şahıs arasında
yapılacak her hangi bir tasarrufta çocuk, borç iltizam etmiş olursa bir kayyımın iştiraki ve hakimin tasdiki lazımdır.
(C) HAKİMİN MÜDAHALESİ :
I. Himaye tedbirleri :
Madde 272 – Ana ve baba, vazifelerini ifa etmedikleri takdirde hakim, çocuğun himayesi için muktazi tedbirleri
ittihaz ile mükelleftir.
1304-39
II. Çocukların yerleştirilmesi :
Madde 273 – Çocuğun, bedeni veya fikri tekamülü tehlikede bulunur veya çocuk manen metruk bir halde kalırsa
hakim, çocuğu ana ve babadan alarak bir aile nezdine veya bir müesseseye yerleştirebilir. Çocuk, şirretliği hasebiyle ana ve
babanın emirlerine karşı gelmekte temerrüt ederse; müessir başka bir ıslah çaresi bulunmadığı takdirde, aynı tedbirler, ana
babanın talebi üzerine hakim tarafından ittihaz edilir. Bu tedbirlerin iltizam ettiği masarif – ana baba ile çocuk tediyeden aciz
iseler – Devletçe tesviye olunur. Nafakaya mütaallik hükümler bakidir.
III. Velayet hakkının nez’i :
1 – Velayetin ifa edilmemesi halinde :
Madde 274 – Velayeti ifadan aciz veya mahcur olan yahut nüfuzunu ağır surette sui istimal eden veya fahiş ihmalde
bulunan ana ve babadan, hakim, velayet hakkını nez edebilir.
Ana ve babadan velayet nez olununca, çocuğa, bir vasi tayin olunur. Nez’in hükmü, ileride doğacak çocuklara
şamildir.
2 – Baba veya ana tekrar evlenirse :
Madde 275 – Velayeti haiz olan ana ve baba, yeniden evlenirse; icap ettiği halde çocuğa bir vasi tayin edilir. Karı
kocadan birinin, vasi nasbı caizdir.
IV. Velayet hakkının iadesi :
Madde 276 – Nezi sebebi zail olduğu surette hakim, doğrudan doğruya veya talepleri üzerine, ana ve babaya velayeti
iade ile mükelleftir.
Nez’i tarihinden itibaren bir sene geçmedikçe, velayet, iade edilemez.
(D) NEZİ HALİNDE ANA VE BABANIN VAZİFELERİ :
Madde 277 – Velayeti nezedilen ana ve baba, çocuğun iaşe ve terbiye masraflarını, evvelce olduğu gibi tesviye ile
mükelleftir. Bu masraflar – ana ve baba ile çocuk tediyeden aciz iseler – Devletçe tesviye olunur. Nafakaya mütaallik
hükümler bakidir.
ALTINCI FASIL
Çocuk malları
(A) İDARE :
I.Umumiyetle :
Madde 278 – Ana baba, velayetleri devam ettikçe çocuğun mallarını idare ederler. Hesap ve Teminat vermezler. Ana
babanın vazifelerini yapmadıkları takdirde, hakim müdahale eder.
II. Evliliğin zevalinden sonra :
Madde 279 – Evliliğin zevalinden sonra velayeti haiz olan karı veya koca, hakime çocuğun mali vaziyetini gösterir
bir müfredat defteri vermeğe ve servetinde ve keyfiyeti tenmiyesinde ehemmiyetli bir tebeddül husule geldiği takdirde, onu
da, bildirmeğe mecburdur.
(B) İSTİFADE HAKKI :
I. Şartları :
Madde 280 – Ana babanın velayeti, taksirleri hasebiyle, kendilerinden nez olunmadıkça; rüştüne kadar çocuğun
emvalinden intifa hakları vardır.
1304-40
II. Gelirin sarfı :
Madde 281 – Çocuğun geliri, evvel emirde kendi infak ve terbiyesine sarfolunur; fazlası, karı kocadan hangisi aile
masrafiyle mükellef ise ona ait olur.
(C) SERBEST MALLAR :
I. İstifade hakkından hariç mallar :
Madde 282 – İntifa hakkı, faize verilmek veya tasarruf sandıklarından biriktirilmek yahut ana baba intifa edememek
şartiyle çocuğa hibe edilen mallara şamil olmaz.
Bu kabil malların idaresi, vahip tarafından hini hibede hilafı şart edilmedikçe; ana babadan alınamaz.
II. Kazanç idare ve istifade hakları :
1 – Kazanç :
Madde 283 – Küçüğün kazancı, yanlarında yaşadıkça, ana babaya aittir. Ananın babanın rızası ile aile haricinde
yaşayan çocuk, onlara karşı olan borçlarına halel gelmemek üzere, kazancında dilediği veçhile tasarruf edebilir.
2 – Meslek ve sanat için verilen mal :
Madde 284 – Bir meslek veya sanat için, ana baba tarafından çocuğa, malından verilen kısmın idaresi ve ondan
istifade hakkı, çocuğundur.
(D) HAKİMİN MÜDAHALESİ :
I. Teminat tedbirleri :
Madde 285 – Ana baba, idare ve intifa haklarının kendilerine yüklettiği vazifeleri yapmadıkları surette; hakim,
çocuğun menfaatini muhafaza için, muktazi tedbirleri ittihaz eder.
Çocuğun malları tehlikeye düşerse hakim, vasiler üzerinde haiz olduğu murakabeyi ana baba hakkında tatbik veya
onlardan teminat talep ve çocuğun menfaatini korumak için kayyım da tayin edebilir.
II. Velayet hakkının nez’i halinde :
Madde 286 – Ana baba, çocuğun malları üzerindeki haklarından; ancak velayetlerinin nez’i halinde, mahrum
edilebilir. Velayetin nez’i, ana babanın taksirleri yüzünden olmamış ise; çocuğun infak ve terbiyesine kifayet edecek
miktardan fazlasında, intifa hakları bakidir.
(H) İDARE HAKKININ ZEVALİ :
I. Teslim :
Madde 287 – Ana babanın idare hakkının zevalinde, mallar; reşit olan çocuğa veya vasisine, hesap görülerek teslim
olunur.
II. Mesuliyet :
Madde 288 – Ana baba çocuğun mallarını iadede intifa hakkı sabibi gibi mesuldür; hüsnü niyetle sattıkları malların
semenini verirler.
Ana baba, çocuğun malından anın menfaati için, salahiyetleri dairesinde yaptıkları masrafı zamin olmazlar.
III. Çocuğun imtiyaz hakkı :
Madde 289 – Çocuğun, haciz veya iflas tarikiyle takip edilen ana babadaki alacağı mümtazdır.
1304-41
SEKİZİNCİ BAP
Nesebi Sahih Olmayan Çocuk
(A) SAHİH OLMAYAN NESEP :
Madde 290 – Nesebi sahih olmayan çocuğun anası, doğuran kadındır. Babası, tanıma veya bir hüküm ile tahakkuk
eder.
(B) TANIMA :
I. Şartları ve Şekli :
Madde 291 – Evlilik haricinde doğan çocuk babası tarafından veya babasının vefatı veya temyiz kudretinden daimi
mahrumiyeti halinde babasının babası tarafından, tanınabilir.
Tanıma, resmi senet veya ölüme bağlı tasarrufla olur. Keyfiyet, tanınan kimsenin mukayyet bulunduğu mahallin
nüfus memuruna bildirilir.
II. Memnuiyet :
Madde 292 – Birbirleriyle evlenmeleri memnu olanlardan veya evli (…)(1) kadınların zinasından doğan çocuk,
tanınamaz.
III. Refi :
1 – Ana veya çocuğun itirazı :
Madde 293 – Ana veya çocuk ve çocuğun vefatı halinde füruu, tanıyanın baba veya büyük baba olmadığı veya
tanıma çocuk hakkında zararlı bulunduğu iddiasiyle, ıttılalarından itibaren üç ay içinde hakime itiraz edebilirler.
Ahvali şahsiye memuru tanıyana yahut anın mirasçılarına itirazı bildirir. Bunlar üç ay içinde mahalli mahkemesine
müracaatla, itirazın reddini isteyebilir.
2 – Üçüncü şahsın itirazı :
Madde 294 – Gerek hazine gerek her hangi bir alakadar, ıttıla tarihinden itibaren üç ay içinde salahiyettar ahvali
şahsiye memurunun bulunduğu mahal mahkemesinde; tanıma keyfiyetine itiraz edebilir. Muterizler, tanıyan kimsenin
çocuğun baba veya babasının babası olmadığını veya tanımanın kanunen memnu bulunduğunu ispat mecburiyetindedirler.
(C) BABALIK DAVASI :
Madde 295 – Evlilik haricinde doğan çocuğun anası, babanın hükmen tayini için ikamei dava edebilir. Çocuk ta bu
hakkı haizdir. Dava, baba veya mirasçıları aleyhine ikame olunur.
I. Dava hakkı :
II. Müddet :
Madde 296 – Dava, çocuk doğmadan evvel veya doğduğundan itibaren nihayet bir sene içinde ikame olunur.
III. Mevzuu :
Madde 297 – Dava; ana ve çocuk lehine babanın nakdi tediyatta bulunması talebine dair olabileceği gibi, kanunun
tayin ettiği hususlarda, bu taleple birlikte veya ayrıca, babalığın ahvali şahsiyeye mütaallik bütün netayiciye hükmen tayinine
dair de, olabilir.
Çocuk, babası tarafından tanınmış veya ölü doğmuş veya hükümden evvel ölmüş olsa bile; ana nakdi tediyat
davasında bulunabilir. Çocuk baba tarafından tanınmış veya babalık hükmü lahık olmuş ise velayetten mütevellit borçların
edası çocuğa yapılması lazımgelen tediyat yerine kaim olur.
——————————
(1) Bu aradaki “..erkek ve ..” şeklindeki ibare Anayasa Mahkemesi’nin 28/2/1991 tarih, E. 1990/15, K. 1991/5 sayılı kararı ile iptal
edilmiştir.
1304-42
IV. Kayyım tayini :
Madde 298 – Mahkeme, evlilik haricinde bir doğumdan haberdar olduğu veya böyle bir gebelik ana tarafından
kendisine haber verildiği takdirde; çocuğun menfaatlerini sıyanet etmek üzere, hemen bir kayyım tayin eder. Babalık davası
bittiği veya ikamesi için muayyen müddet geçtiği takdirde mahkeme, çocuğun ana veya babanın velayeti altında
bırakılmasını faydalı görmezse kayyım yerine bir vasi nasbeyler.
1 – Salahiyet :
a) Umumi salahiyet :
Madde 299 – Babalık davası müddeniin doğum zamanında Türkiye’deki ikametgahının bulunduğu mahal
mahkemesinde ikame edilebileceği gibi müddeaaleyhin dava zamanındaki ikametgahının bulunduğu mahal mahkemesinde
dahi ikame olunabilir. Babalığın hükmen tayini maksadiyle vakı olan dava, menfaatlerini sıyanet edebilmesi için hakim
tarafından doğrudan doğruya müddeaaleyhin ikametgahındaki hazine memuruna tebliğ olunur.
b) Sicil kaydının bulunduğu mahal salahiyeti :
Madde 300 – Ana ve çocuğun ikametgahı Türkiye haricinde olup ta aleyhine babalık davası ikame olunan Türk de
ecnebi bir memlekette sakin ise, dava anın Türkiye’de mukayyet olduğu mahal mahkemesi huzurunda ikame olunabilir.
2 – Karine :
Madde 301 – Doğumdan evvel üç yüzüncü gün ile yüz sekseninci gün arasında müddeaaleyhin, çocuğun anasiyle
münasebeti cinsiyede bulunduğunun sübutu; babalığa, karine teşkil eder. Müddeaaleyhin babalığı hakkında ciddi şüpheler
uyandıracak hallerin vücudu takdirinde, karineye itibar yoktur.
3 – Ananın kusuru :
Madde 302 – Ananın, gebe kaldığı zaman iffetsizlikle meluf olduğu sabit olursa; babalık davası, reddolunur.
4 – Evli ana :
Madde 303 – Ana, gebe kaldığı zaman evli idiyse; babalık davası, ancak çocuğun nesebi sahih olmadığına hakim
hükmettikten sonra ikame edilebilir. Bu takdirde babalık davasının ikamesi için muayyen müddet, nesebin sahih olmadığı
hakkındaki hükmün sudurundan itibaren başlar.
V. Hüküm :
1 – Ana lehine :
a) Maddi tazminat :
Madde 304 – Babalık davası sabit olduğu takdirde ana lehine aşağıdaki tazminata hükmedilir:
1 – Doğurma masrafları.
2 – En aşağı doğumdan evvelki dört hafta ile sonraki dört haftanın iaşe masrafları.
3 – Gebeliğin ve doğurmanın sebep olduğu diğer masraflar.
b) Manevi tazminat :
Madde 305 – Baba, anaya münasebeti cinsiyeden evvel, evlenmek vadetmiş veya onunla münasebeti cinsiyesi
kanuni bir cürüm yahut onun üzerindeki nüfuzunu sui istimal teşkil eylemiş veya münasebeti cinsiye zamanında ana henüz
küçük idiyse; ana için manevi bir tazminat karşılığı olarak, bir meblağ hükmolunabilir.
1304-43
2 – Çocuk lehine tediyat :
a) Nafaka :
Madde 306 – Babalık davasının sübutu halinde, hakim, ana ve babanın içtimai vaziyetlerine göre çocuğa bir nafaka
bağlar.
Babanın tediyesiyle mükellef tutulacağı nafaka, her halde çocuğun iaşe ve terbiyesine muktazi masraflara adilane bir
iştirak teşkil edecek miktarda olmalıdır.
Nafaka, çocuk on sekiz yaşını bitirinceye kadar ve hakimin tayin edeceği zamanlarda peşin olarak verilir.
Ana, açıktan açığa çocuğun menfaatine mugayir şartlar altında davadan sulh olmuş veya ikamesinden feragat etmiş
ise; çocuk için, dava hakkı, yine bakidir.
b) Yeni hadiseler :
Madde 307 – Ahval ehemmiyetli surette değişmiş ise nafakanın miktarına dair olan karar, iki taraftan birinin istidası
üzerine tadil olunabilir. İçtimai vaziyete göre, kafi derecede şahsi geliri olduğu gün, çocuğun nafakası kesilebilir.
3 – Teminat :
Madde 308 – Ana, zarurette olur ve müddeaaleyhin baba olduğuna karine bulunursa doğurma ve çocuğu üç ay iaşe
için melhuz masraflara karşı hükümden evvel teminat göstermeğe meddeaaleyh mecbur tutulabilir. Ananın hakları, zıya
tehlikesinde bulunduğu ispat edilememiş olsa dahi, yine böyledir.
4 – Çocukların borçları :
Madde 309 – Baba aleyhindeki haklar, mirasçılara karşı da kullanılabilir. Bununla beraber mirasçılar, çocuğun
tanınması halinde mirasçı sıfatı ile alabileceği miktardan fazla bir şey itası ile, mükellef olmazlar.
VI. Babalığa hüküm :
Madde 310 – Müddeaaleyh, anaya evlenme vadettiği veya münasebeti cinsiye bir cürüm veya nüfuzu sui istimal
teşkil eylediği takdirde; müddeinin talebi üzerine hakim, onun babalığına hükmeder.
(İkinci fıkra iptal: Ana. Mah. 21/5/1981 – E. 1980/29. K. 1981/22 sayılı kararı ile)
(D) HÜKÜMLER :
I. Anaya ve çocuğa karşı:
Madde 311 – Evlilik haricindeki doğumda anasına kalan çocuk, anasının aile ismini taşıdığı ve onun vatandaşlık
hakkını iktisap ettiği gibi gerek anasına gerek anasının hısımlarına karşı sahih olmayan nesep üzerine terettüp eden hak ve
vazifelere dahi sahiptir.
Ananın borçları ise tıpkı nesebi sahih çocuğa karşı olan borçları gibidir. Mahkeme, velayeti anaya verebilir.
II. Babaya ve çocuğa karşı:
Madde 312 – Babaya nisbeti babalık hükmü ile veya tanınmak suretiyle taayyün eden çocuk, babanın aile ismini taşır
ve onun vatandaşlık hakkını iktisap eder. Babasının ve anasının ailelerine karşı sahih olmayan nesep üzerine terettüp eden
hak ve vazifelere dahi sahip olur. Babanın borçları ise tıpkı nesebi sahih çocuğa karşı olan borçları gibidir. Mahkeme,
velayeti baba veya anaya verebilir.
III. Velayetin taksimi :
Madde 313 – Çocuk, babanın velayeti altında ise ana, çocukla icabı hale göre şahsi münasebetleri idame hakkını
haizdir. Mahkeme, doğrudan doğruya veya ananın talebi üzerine; çocuğun, muayyen bir yaşa kadar ananın ve bu yaştan sonra
babanın velayeti altında kalmasını emredebilir.
1304-44
IV. Çocuğun malları üzerindeki haklar :
Madde 314 – Velayetin baba veya anaya tevdii halinde mahkeme, çocuğun malları üzerindeki haklarını da tayin
eder.
DOKUZUNCU BAP
Aile
BİRİNCİ FASIL
Nafaka
(A) BORÇLULAR:
Madde 315 – Herkes, yardım etmediği surette zarurete düşecek olan usul ve füruuna ve erkek ve kız kardeşlerine
muavenet ile mükelleftir.
(B) MUAVENET TALEBİ:
Madde 316 – Nafaka davası, bununla mükellef olanlar hakkında, mirastaki tertip sırasiyle ittihaz edilir. Dava,
davacının geçinmesi için muktazi ve diğer tarafın geliri ile mütenasip, bir muavenet talebinden ibaret olur.
Erkek ve kız kardeşler, hali refahta bulunmadıkça kendilerinden nafaka istenemez. Dava, nafaka istemek hakkına
malik olan kimse tarafından veya o kimse resmi bir müessesede infak olunuyor ise o müessese yahut müessesenin tabi olduğu
idare tarafından mükellefin ikametgahı mahkemesinde ikame olunur.
(C) ANA VE BABASI BELLİSİZ ÇOCUKLARIN İAŞESİ:
Madde 317 – Ana ve babası belli olmayan çocuk, belediyelerce infak olunur. Ailesi zuhur ederse belediye, nafaka ile
mükellef olan hısımlardan nafaka için edilen masrafı isteyebilir.
İKİNCİ FASIL
Ev reisliği
(A) EV REİSLİĞİ:
Madde 318 – Aile halinde yaşayan mütaaddit kimseler üzerinde ev reisliği, kanuna veya akte veya örfe göre, reis
olan kimseye aittir.
Reislik hakkı, kan veya sıhri hısım sıfatiyle yahut işçi, çırak, amelede olduğu gibi bir akit sebebiyle birlikte
yaşayanların kaffesi üzerinde caridir.
(B) HÜKÜMLERİ:
I. Umumi kaideleri:
Madde 319 – Birlikte yaşayan kimseler, evin kaidelerine tabidir; bu kaidelerde her birinin menfaati adilane bir
surette gözetilmiş olmak lazımdır.
Birlikte yaşayan kimselerden her biri bilhassa talim ve terbiyeleri sanatları yahut dini ihtiyaçları için muktazi
hürriyetten istifade ederler.
Evin reisi, birlikte yaşayanların evdeki eşyasını, kendi eşyasına karşı göstereceği aynı ihtimam ile muhafaza etmek ve
emniyet altında bulundurmakla mükelleftir.
II. Mesuliyet:
Madde 320 – Evin reisi, riyaseti altında bulunan küçüğün, mahcurun yahut dimağ hastalığı veya akıl zayıflığı ile
malül olan kimsenin yaptığı zarardan mutad veçhile ve ahvalin muktazi bulunduğu dikkatle ana nezaret ettiğini isbat
etmedikçe mesuldür.
1304-45
Evin reisi ev halkından akıl hastalığı veya akıl zayıflığı ile malül olanların bizzat kendilerini veya başkalarını
tehlikeye veya zarara düşürmemeleri hususunda lazımgelen tedbirleri ittihaz ile mükelleftir. Lüzumu halinde bu tedbirlerin
ittihazı için keyfiyeti zabıtaya haber verir.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Aile malları
(A) ÇOCUKLARIN ALACAĞI :
Madde 321 – Ana ve baba ile birlikte yaşayan ve ıvazından sarahaten feragat etmeksizin kendi sayını veya varidatını
aileye tahsis eden reşit evlat, bu tahsisinden dolayı; ana ve babasından, aleyhlerine vakı hacze iştirak veya iflasları halinde
masaya müracaat tarikiyle, bir hak talep edebilir. İhtilaf halinde, hakim, iddianın haklı olmadığını ve miktarını serbestçe
takdir eder.
(B) AİLE VAKFI :
Madde 322 – Aile efradının talim ve terbiyesine, teçhiz veya muavenetine ve bunlara mümasil gayelere muktazi
masarifin tediyesi için; eşhas veya miras hukukuna dair olan hükümlere tevfikan aile vakıfları tesis edilebilir.
Bir malın veya bir hakkın devir ve ferağ edilememek üzere bir aileye tahsisine ve aile efradı arasında tarzı intikaline
dair her türlü tasarruf memnudur. Bu tarzda tasarruf, tesisat ihdası fikriyle dahi mezcolunamaz.
(C) AİLE ŞİRKET EMVALİ :
I. Teşekkülü
1 – Şartları :
Madde 323 – Hısımlar, terekedeki hisselerinin tamamını veya bir kısmını bırakmak veya ortaya diğer mallar koymak
suretiyle aralarında, şirketi emval tesis edebilir.
2 – Şekli:
Madde 324 – Bütün şeriklerin veya mümessillerinin imzalarını havi resmi bir senede raptedilmedikçe, mal ortaklığı,
tesis edilmiş olmaz.
II. Müddet :
Madde 325 – Mal ortaklığı, muayyen veya gayri muayyen bir müddet için olabilir. Müddet, muayyen olmadığı
takdirde; ortaklardan her biri, altı ay evvel ihbar edilmek şartiyle şirketle alakasını kesebilir. Şirket, zirai bir işe dair olduğu
takdirde; ihbardan sonra geçmesi lazımgelen müddet, mahalli örfe göre, o iş için muktazi ziraat mevsiminden ibarettir.
III. Hükmü :
1 – Şirketin işletilmesi:
Madde 326 – Şerikler, şirketi elbirliğiyle işletirler. Hilafına bir şart olmadıkça her biri şirkette müsavi derecede hak
sahibidir.
Şirket devam ettiği müddetçe şerikler, hisselerini talebedemiyecekleri gibi hisselerinde tasarruf dahi edemezler.
2 – İdare ve temsil :
a) Umumiyet itibariyle :
Madde 327 – Şirket Bütün azasının elbirliğiyle idare olunur. Azadan her biri diğerlerinin iştiraki olmaksızın mutat
olan idari tasarruflarda bulunabilir.
1304-46
b) Müdürlerin salâhiyeti:
Madde 328 – Aza, içlerinden birini şirkete müdür tayin edebilirler. Müdür, şirkete mütaallik bütün tasarruflarda onu
temsil ve işletme umurunu idare eder.
Şirketi kimin temsil edeceği, siciline kaydedilmiş olmadıkça; diğer şeriklerin temsil hakkından mahrumiyetleri iddası,
hüsnü niyet sahibi üçüncü şahıslara karşı dermeyan edilemez.
3 – Müşterek mallar ve şahsi mallar:
Madde 329 – Şirkete dahil olan mallar, şeriklerin müşterek mülküdür. Şerikler borçlardan müteselsilen mesuldürler.
Şeriklerden birinin şirkete koymadığı veya şirket esnasında miras tarikiyle yahut her hangi bir suretle ıvazsız iktisap ettiği
mallar, hilafına şart olmadıkça şirket emvalinden sayılmaz.
IV. Şirketin feshi:
1 – Sebepleri :
Madde 330 – Aşağıdaki hallerde şirket nihayet bulur:
1 – Bütün şeriklerin muvafakati ile yahut ihbar tarikiyle.
2 – Şirketin devamı için muayyen müddet hitam bulmuş ve zımnen temdit vakı olmamış ise,
3 – Şeriklerden birinin hissesi icra vasıtasiyle haczedilerek satıldığı takdirde.
4 – Şeriklerden birinin iflası halinde.
5 – Şeriklerden birinin muhik sebeplere müstenit talebi ile.
2 – İhbar, tediyeden aciz, evlenme :
Madde 331 – İhbar tarikiyle şeriklerden biri şirketten ayrıldığı veya şeriklerden birinin iflasına hüküm sadır olduğu
yahut haczedilmiş olan hissenin satılması talebedildiği takdirde, diğer, şerikler; işbu şerikin hukukunu tasfiye veya
alacaklılarının alakasını katettikten sonra kendi aralarında, şirketi idame edebilirler.
Evlenen şerik, evvelce ihbara mecbur olmaksızın şirketteki hukukunun tasfiyesini talebedebilir.
3 – Vefat:
Madde 332 – Şeriklerden birinin vefatı halinde, mirasçıları, şirket emval azasından değil iseler ancak murislerine ait
hukukun tasfiyesini talep edebilirler.
Müteveffa, mirasçı olarak füru bırakmış ise bunlar, diğer şeriklerin muvafakati ile; onun yerine, şirkete girebilirler.
4 – Taksim :
Madde 333 – Şirket mallarının taksimi veya ayrılan bir şerikin hissesinin tasfiyesi, şirketin hitamını mucip olan
sebebin tahaddüsü zamanında şirket mallarının bulunduğu hale göre icra edilir.
Taksim ve tasfiye, müsait olmıyan bir zamanda talep olunamaz.
V. Hissei temettü şartiyle şirket :
1 – Mevzuu:
Madde 334 – Şerikler, aralarında yapacakları mukavele ile şirketin işletilmesini ve temsilini diğer şeriklerden her
birine hasılatı safiyeden senevi muayyen bir hisse vermek üzere; içlerinden yalnız birine tevdi edebilirler.
Bu hisse, hilafına şart olmadıkça, şirket mallarının münasip derecede uzun bir devredeki hasılatının vasati miktarına
göre ve işleten şerikin ihtiyar ettiği mesai ve sarfiyatı nazarı itibara alınarak adilane bir surette tesbit olunur.
1304-47
2 – Fesih :
Madde 335 – Şirketin işletme ve temsilini deruhte eden şerik, müşterek malları gereği gibi işletmediği veya
şeriklerine karşı taahhütlerini ifa etmediği takdirde şeriklerin, şirketin feshini talebe hakları vardır.
Şeriklerden her biri, muhik sebeplere istinat ile işletme ve temsili deruhte eden şerikin idaresine iştirak ile, tereke
taksimindeki hükümler nazarı dikkate alınmak üzere; müşterek mallardan istifade hakkına teşrikini, hakimden istiyebilir.
Bununla beraber, şeriklerin elbirliğiyle işlettikleri şirketi emvale dair olan kaideler; temettüe iştirak suretiyle olan
şirketi envalde dahi caridir.
(D) AİLE YURDU :
Madde 336 – Aşağıdaki maddeler hükmüne tevfikan aile yurtları tesisi caizdir.
I. Yurt tesisi:
1 – Şartları:
Madde 337 – Ziraat veya sanayie tahsis edilmiş olan bir gayrimenkul ve müştemilatiyle beraber meskenler aşağıdaki
şartlar dairesinde aile yurdu ittihaz edilebilir.
Aile yurdu ittihaz olunan gayrimenkulün büyüklüğü, bir ailenin iaşesine veya ikametine muktazi dereceden fazla
olamaz; gayrimenkulün üzerinde ayni haklar bulunması ve mülk sahibinin mütebaki servetinin derecesi, haizi tesir değildir.
Mahkemenin, muhik sebeplere istinat ile muvakkat bir zaman için vereceği müsaade müstesna olmak üzere, mülk
sahibi veya ailesi yurt ittihaz edilen gayrimenkulü ve gayrimenkulün tahsis edildiği sanatı bizzat işletmeğe yahut meskende
bizzat ikamete mecburdur.
2 – Tesis usulü:
a) Resmi ilan:
Madde 338 – Aile yurdu tesis etmek istiyen kimse, alacaklıların ve alelıtlak tesisten zarar görmeleri melhuz olanların
iki ay zarfında itirazlarını dermeyan etmelerini evvel emirde mahkeme marifetiyle resmen ilan ettirir. Mahkeme, yurt ittihaz
edilecek mesken veya diğer gayri menkul kendilerine teminat gösterilmiş olan alacaklılara, keyfiyeti sureti mahsusada tebliğ
eder.
b) Başkalarının hakları:
Madde 339 – İlan müddeti içinde, üçüncü şahıslar tarafından itiraz olunmadığı yahut vuku bulan itirazın haksızlığı
anlaşıldığı takdirde; mesken veya diğer gayri menkul, yurt ittihazı için muktazi kanuni şartları cami ise, tesise müsaade
olunur.
Müddet içinde itiraz eden alacaklıların alakalarının kesildiği isbat edilmedikçe tesise müsaade edilmez.
Borç, itiraz eden alacaklı lehine müeccel olsa bile aile yurdu tesis etmek istiyen borçlu, hemen ödeyebilir.
c) Sicille kayıt:
Madde 340 – Mahkemenin tesis müsaadesi tapu siciline kayit ile resmen ilan olunmadıkça aile yurdu, kurulmuş
olmaz.
II. Hükmü:
1 – Tasarruf hakkının tahdidi:
Madde 341 – Yurt ittihaz olunan mesken veya diğer gayrı menkul, teminat gösterilemez. Sahibi onu ahare ferağ
edemiyeceği gibi kiraya da veremez.
1304-48
Yurt ve müştemilatı, mahkeme marifetiyle idare hakkı mahfuz kalmak şartiyle kabili haciz değildir.
2 – Hısımların hakkı:
Madde 342 – Muhtaç olan ve kabullerine mani bulunmayan usul ve füruunu ve erkek ve kız kardeşlerini yurda kabul
etmesi için, mahkeme, mal sahibini cebredebilir.
3 – Mal sahibinin borcunu ödemekten aczi:
Madde 343 – Mal sahibinin, borcunu ödemekten aczi tahakkuk ettiği takdirde alacaklılar, mahkemeye müracaat
ederek yurdun tahsis edildiği gayeye halel gelmemek şartiyle; yurt ittihaz edilen mesken veya diğer gayrimenkulü, kendi
hesaplarına idare etmek üzere bir müdüre, tevdi ettirebilirler.
Alacaklılar, borcu ödemekten acze dair ellerinde bulunan vesikaların tarihi sırasiyle ve iflastaki tertibe göre haklarını
alırlar.
III. İlga:
1 – Ölüm dolayısiyle:
Madde 344 – Ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılara geçmesi kendi tarafından şart kılınmış olmadıkça, mal sahibinin
ölümünden sonra, aile yurdu devam edemez.
Böyle bir şart yok ise, mal sahibi ölünce; tapu sicilindeki kayıt, terkin edilir.
2 – Mal sahibinin sağlığında:
Madde 345 – Mal sahibi, sağlığında yurdu ilga edebilir. Bunun için mal sahibinin, tapu sicilindeki kaydı terkin
ettirmek üzere, bir istida ile mahkemeye müracaat etmesi lazımdır. İstida mahkemece ilan olunur. İstidanın ilanı tarihinden
itibaren iki ay içinde itiraz edilmediği veya edilen itirazın haksızlığı anlaşıldığı takdirde, kaydın terkinine müsaade edilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Vesayet
ONUNCU BAP
Vesayet Teşkilatı
BİRİNCİ FASIL
Vesayet uzuvları
(A) UZUVLAR:
Madde 346 – Vesayet uzuvları, vesayet daireleri ve vasiler ve kayyımlardan ibarettir.
(B) VESAYET DAİRELERİ:
I. Umumi vesayet:
Madde 347 – Vesayet daireleri, sulh mahkemesi ile mahkemei asliyedir.
II. Hususi vesayet:
1 – Cevaz ve şartları:
Madde 348 – Vesayet altındaki kimsenin menfaati ve hususiyle bir şirketin veya sınai bir teşebbüsün devamı
icabeylediği takdirde vesayet, müstesna olarak aileye tevdi olunabilir.
Bu suretle vesayet makamının hak ve vazifeleri ve mesuliyeti, bir aile meclisine intikal eder.
1304-49
2 – Teşekkülü
Madde 349 – Vesayet altındaki kimsenin yakın kan veya sıhri hısımlarından iki reşidin veya bunlardan biri karı ve
kocasının talebi üzerine mahkemei asliye, aile vesayetine müsaade edebilir.
3 – Aile meclisi
Madde 350 – Aile meclisi vesayet altındaki kimsenin, vasiliğe ehil olan kan veya sıhri hısımlarından en aşağı üç
kişiden terekküp eder ve mahkemei asliye tarafından, dört sene için, teşkil olunur.
Karı veya koca, aile meclisine aza olabilir.
4 – Maddi teminat
Madde 351 – Aile meclisi azası, vazifelerini müstekimane ifa edeceklerine dair maddi teminat verirler. Aile vesayeti,
ancak bu şart ile tesis olunabilir.
5 – Hususi vesayetin ref’i:
Madde 352 – Mahkemei asliye vesayeti her zaman aileden ref edebilir.
(C) VASİ VE KAYYIM:
Madde 353 – Vasi, vesayet altındaki küçüğün ve mahcurun şahsına takayyüt ve mallarını idare ve medeni
tasarruflarda onu temsil eder.
Kayyım, bir malın idaresi veya muayyen bir iş için nasbolunur.
Kanunda hilafına sarahat olmadıkça vasiye ait hükümler, kayyım hakkında da caridir.
İKİNCİ FASIL
Vesayeti müstelzim haller
(A) KÜÇÜKLÜK:
Madde 354 – Velayet altında bulunmayan her küçüğe, bir vasi nasbolunur. Nüfus, adliye ve idare memurları resmi
muameleleri dolayısiyle muttali oldukları vesayeti müstelzim böyle bir hali; sulh mahkemesine hemen ihbar ile
mükelleftirler.
(B) HACİR:
I. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı:
Madde 355 – Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebi ile işlerini görmekten aciz veya daimi muavenet ve takayyüde
muhtaç olan yahut başkasının emniyetini tehdit eden her reşit için, bir vasi nasbolunur. Adliye ve idare memurları, resmi
muameleleri dolayısiyle muttali oldukları hacri müstelzim halleri, sulh mahkemesine hemen ihbar ile mükelleftirler.
II. İsraf, ayyaşlık, sui hal ve sui idare :
Madde 356 – İsrafı, ayyaşlığı, sui hal ve sui idaresiyle kendisini veya ailesini zarurete maruz bırakan veya daimi
muavenet ve takayyüde muhtaç olan yahut başkasının emniyetini tehdit eden her reşit için; bir vasi nasbolunur.
III. Hapis :
Madde 357 – Bir sene veya daha ziyade hürriyeti salip bir ceza ile mahküm olan her reşit için, bir vasi nasbolunur.
Hükmü icraya memur daire, mahkümun cezasını görmeğe başladığını; sulh mahkemesine, hemen ihbar ile mükelleftir.
IV. İhtiyari hacir:
Madde 358 – İhtiyarlığı, maluliyeti veya tecrübesizliği sebebiyle işlerini gereği gibi görmekten aciz olduğunu ispat
eden her reşit, vesayet altına alınmasını talep edebilir.
1304-50
(C) İSTİMA:
I. Ehli hibre:
Madde 359 – İsraf, ayyaşlık, sui hal veya sui idare sebebi ile bir kimsenin hacrine; ancak kendisinin istimaından
sonra, hükmolunabilir.
Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebi ile hacir hükmü, ancak ehli hibre raporu üzerine verilebilir. Evvel emirde
hastanın istimaı faydalı olup olmadığı raporda bilhassa tasrih olunur.
II. İlan:
Madde 360 – Kaziyei muhakeme halini alan hacir hükmü derhal mahcurun hem doğduğu hem de ikametgahının
bulunduğu yerde resmen en aşağı bir defa ilan olunur.
Akıl hastalığı, akıl zayıflığı veya ayyaşlık sebebi ile hacredilen kimsenin bir müessesede bulundurulduğu müddetçe
ilanın tehirine; mahkemei asliye, müstesna olarak müsaade edebilir. Hüsnü niyet sabibi üçüncü şahıslar hakkında hacir
hükmünün tesiri ilandan başlar.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Vesayet işlerinde salahiyet
(A) SALAHİYETTAR MAKAM :
Madde 361 – Vesayet işlerinde salahiyet, küçüğün veya mahcurun ikametgahındaki vesayet dairelerine aittir.
(B) İKAMETGAHIN DEĞİŞMESİ :
Madde 362 – Sulh mahkemesinin izni olmadıkça, vesayet altındaki kimse, ikametgahını değiştiremez. İkametgah
değiştirildiğinde, salahiyet, yeni ikametgahın vesayet dairelerine geçer; bu suretle hacir, yeni ikametgahta ilan edilir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Vasi tayini
(A) VASİNİN ŞAHSI:
I. Umumiyet itibariyle :
Madde 363 – Sulh mahkemesi, vesayet işlerini görmeğe ehil olan bir reşidi, vasi tayin eder. Kendilerine verilen
vazifeyi birlikte veya her birerleri kendilerine ayrılan vazifeleri ayrı ayrı yapmak üzere sulh mahkemesi icabı hale göre birden
ziyade vasi tayin edebilir. Bununla beraber, bir vesayetin birlikte idaresi; rızaları olmadıkça, birden ziyade kimseye
yükletilemez.
II. Hısımlarla karı ve kocanın rüçhan hakkı:
Madde 364 – Muhik sebepler olmadıkça, sulh mahkemesi, vasiliğe kasırın yakın kan veya sıhri hısımlarından bu
vazifeye ehil olan birini yahut karısını veya kocasını tercihan tayin eder. Alakadarların şahsi münasebetleri ve
ikametgahlarının yakınlığı gözetilir.
III. Vasi imtihabında arzular :
Madde 365 – Muhik sebepler mani olmadıkça, sulh mahkemesi, vasiliğe baba veya ananın yahut kasırın gösterdiği
kimseyi tayin eder.
1304-51
IV. Vesayeti kabul mükellefiyeti :
Madde 366 – Küçüğün veya mahcurun erkek hısımları ve kocası ve bir de vesayet mıntıkası dahilinde sakin ve
medeni ve siyasi hakları haiz diğer erkekler vesayet vazifesini kabul ile mükelleftirler. Aile meclisi tarafından tayin edilen
vasi için, böyle bir mükellefiyet yoktur.
V. Mazeretler :
Madde 367 – Aşağıdaki kimseler vasilikten itizar edebilirler :
1 – Altmış yaşını bitirmiş olanlar.
2 – Malüliyetten dolayı vesayeti güçlük ile yapacak olanlar.
3 – Dörtten fazla çocuğun velisi bulunanlar.
4 – Uhdesinde iki vesayet bulunan veya işi aşkın bir vesayeti olanlar.
5 – Mebuslar, vekiller ve temyiz mahkemesi reis ve azaları.
VI. Vesayete mani sebepler :
Madde 368 – Aşağıdaki kimseler vasi olamazlar:
1 – Vesayet altında bulunanlar.
2 – Medeni ve siyasi haklardan mahrum veya suihal sahibi olanlar.
3 – Menfaatleri kasırın menfaatleri ile zıt olan veya onunla düşmanlığı olanlar.
4 – Alakadar vesayet daireleri hakimleri.
(B) TAYİN USULÜ :
I. Tayin :
Madde 369 – Sulh mahkemesi, vasi tayinini müstelzim hallerde, hemen tayine mecburdur. İcabında, küçüğün rüşde
vüsulünden evvel de hacir muamelesi yapılabilir.
Reşit olan evlat hacredildikte, vesayet altına alınacak yerde, aslolan, velayet altına konulmaktır.
II. Muvakkat tedbirler :
Madde 370 – Vasinin tayininden evvel bazı işlerin görülmesi zaruri ise, sulh mahkemesi, lazımgelen tedbirleri yapar.
Hususiyle hacredilecek kimseyi medeni haklarını kullanmaktan muvakkaten men ve ona bir mümessil tayin edebilir; bu karar
ilan olunur.
III. Tebliğ ve ilan :
Madde 371 – Vesayete tayin edildiği, vasiye derhal tahriren tebliğ edilir; tayin, hacir hükmü ile birlikte hem doğduğu
hem ikametgahının bulunduğu yerlerde resmen ilan olunur.
IV. İtizar ve itiraz :
1 – Vesayet makamının vazifesi:
Madde 372 – Tayini kendisine tebliğ edildiği günden itibaren on gün içinde, vasi, kanuni mazeretlerini beyan ile
itizar edebilir.
Bundan başka her alakadar, muttali olduğu günden itibaren on gün içinde tayinin kanuna mugayir olduğundan bahisle
itiraz edebilir.
Sulh Mahkemesi, itizarı veya itirazı kabul ederse yeniden bir vasi tayin eder; kabul etmediği halde bir karar vermek
üzere keyfiyeti raporla mahkemei asliyeye gönderir.
1304-52
2 – Muvakkat idare:
Madde 373 – Vesayetten itizar etmiş veya vesayetine itiraz edilmiş olan vasi, yerine diğeri gelinceye kadar vazifesini
yapmağa mecburdur.
3 – Karar:
Madde 374 – Mahkemei asliye, kararını vasiye ve sulh mahkemesine tebliğ eder. Vasi mazur görülmüş ise sulh
mahkemesi, derhal yeni bir vasi tayin eder.
V. Devir ve teslim :
Madde 375 – Tayin kat’ileşince sulh mahkemesi marifetiyle vasiye devir ve teslim muamelesi yapılır.
BEŞİNCİ FASIL
Kayyımlık
(A) TAYİN SEBEPLERİ:
I. Temsil:
Madde 376 – Sulh mahkemesi, aşağıdaki hallerde ve kanunun tayin ettiği diğer yerlerde alakadarının istidası üzerine
veya doğrudan doğruya kayyım tayin eder:
1 – Reşit olan bir kimse hastalık veya gaip olmak ile yahut bunlara benzer sebeplerden biriyle müstacel bir işini
bizzat yapamadığı gibi bir mümessil tayinine de muktedir olamazsa.
2 – Bir işte kanuni mümessilin menfaati ile küçüğün veya mahcurun menfaati birbirine zıt olursa.
3 – Kanuni mümessilin bir manii zuhur ederse.
II. Malların idaresi:
1– Kanuni kayyım:
Madde 377 – Sulh mahkemesi; idaresi kimseye ait olmayan mallar için muktazi tedbirleri ittihaza, hususile atideki
hallerde kayyım tayinine mecburdur:
1 – Bir kimse uzun müddettenberi gaip olupta bulunduğu yer, belli olmazsa.
2 – Bir kimse malını bizzat idareye veya bunun için bir vekil tayinine muktedir olmayıp ta kendisine bir vasi tayinine
de mahal yok ise.
3 – Bir terekede ölüme bağlı haklar henüz taayyün etmemiş bulunur veya ceninin menfaati için lüzum görülürse.
4 – Bir cemiyetin veya tesisin teşkilatı eksik olur ve başka suretle de idaresi temin edilmemiş bulunur ise.
5 – Bir hayır iş veya umumi menfaat için halktan toplanan paraların idare ve sureti sarfı temin edilmemiş ise.
2 – İhtiyari kayyım :
Madde 378 – Kendisinde ihtiyari hacir sebeplerinden biri bulunan reşit için, talebi üzerine, bir kayyım tayin
edilebilir.
III. Mahdut ehliyet :
Madde 379 – Hacrine kafi sebep bulunmamakla beraber medeni haklarını kullanmak salahiyetinden kısmen mahrum
edilmesi menfaati iktizasından bulunan reşide aşağıdaki işlerinde reyi alınmak üzere bir müşavir tayin olunur:
1304-53
1 – Husumet ve sulh.
2 – Gayrimenkulün alım satımı ve onlar üzerinde rehin ve sair ayni bir hak tesisi.
3 – Kıymetli evrak alım satımı ve terhini.
4 – Alelade idare ihtiyaçları haricinde inşaat.
5 – Ödünç verme ve alma.
6 – Sermayeyi almak.
7 – Hibe.
8 – Kambiyo taahhütleri altına girmek.
9 – Kefalet.
Bu suretle medeni haklarını kullanmak salahiyetinden kısmen mahrum edilen kimse gelirinde dilediği veçhile tasarruf
hakkı baki kalmak üzere mallarını idare hakkından dahi mahrum edilebilir.
(B) SALAHİYETTAR MAKAM:
Madde 380 – Kayyım, Kayyımlık altına alınacak kimsenin ikametgahı sulh mahkemesi tarafından tayin olunur.
Malların idaresiyle mükellef olan kayyım, o malların en büyük kısmı nerede idare ediliyor veya temsil edilen kimsenin
hissesine nerede isabet etmiş bulunuyorsa, oranın sulh mahkemesi tarafından tayin olunur.
(C) TAYİN :
Madde 381 – Vasi tayininde usul ne ise, kayyım hakkında da odur. Sulh mahkemesi, muvafık görmezse kayyım
tayinini ilan etmez.
ON BİRİNCİ BAP
Vesayetin İdaresi
BİRİNCİ FASIL
Vasinin vazifeleri
(A) VAZİFEYE BAŞLAMAK:
I. Defter:
Madde 382 – Vasi, vazifesine başlarken sulh mahkemesinin bir mümessili hazır bulunduğu halde, vesayet altındaki
kimsenin mallarının defterini yapar.
Vesayet altındaki kimse, temyiz kudretini haiz ve imkan da mevcut ise defter yapılırken hazır bulundurulur.
Mahkemei asliye, icabında vasinin ve sulh mahkemesinin teklifi üzerine defterin resmi surette yapılmasını emreder. Bu
muamele alacaklılara karşı mirası kabul halinde tanzim edilen resmi defter hükmünde olur.
II. Kıymetli eşyanın hıfzı:
Madde 383 – Vesayet altındaki kimsenin, mallarını idare hususunda bir mahzuru yoksa; senetler, kıymetli eşya,
mühim vesikalar ve buna mümasil sair şeyler sulh mahkemesinin murakabesi altında emin bir mahalle konulur.
III. Menkulün satışı:
Madde 384 – Vesayet altındaki kimsenin menfaati icap ettiği takdirde bundan evvelki maddede beyan olunanlardan
maada menkul eşya, sulh mahkemesinin talimatı dairesinde aleni müzayede ile yahut iki tarafın rızasiyle satılır.
Vesayet altındaki kimsenin ailesi veya kendisi için kıymeti mahsusası bulunan şeyler, mecburiyet olmadıkça
satılmaz.
1304-54
IV. Nukut :
1 – Tenmiyesi:
Madde 385 – Vasinin, vesayeti altındaki kimse için sarfına lüzum görmediği nukut; derhal, sulh mahkemesi veya
hükümetçe tayin edilmiş olan mali bir müesseseye faiz mukabilinde ikraz edilir. Vasi, bir aydan fazla nemasız bıraktığı
nukudun faizini ödemeğe mecburdur.
2 – Tahvil:
Madde 386 – Kafi derecede teminatı bulunmayan alacaklar, sağlam alacağa tahvil olunur. Tahvil muamelesi vesayet
altındaki kimsenin menfaatine en muvafık bir zamanda yapılır.
V. Mali ve ticari teşebbüsler :
Madde 387 – Vesayet altındaki kimsenin malları, sınai ve ticari ve sair teşebbüsleri de ihtiva ediyorsa; sulh
mahkemesi, bunların tasfiyesi veya idamesi için lazımgelen talimatı ita eder.
VI. Gayri menkul:
Madde 388 – Gayrimenkul mallar, sulh mahkemesinin izniyle satılır. Sulh mahkemesi, vesayet altındaki kimsenin
menfaati icap etmedikçe bey’e mezuniyet vermez. Satış aleni müzayede ile olur ve ihale sulh mahkemesi tarafından tasdik
edilmek lazımdır; mezkür makamın gecikmeksizin bir karar vermesi icap eder.
Satış, mahkemei asliyenin tasvibi ile müstesna olarak iki tarafın rızasiyle yapılabilir.
(B) İTİNA VE TEMSİL :
I. İtina:
1 – Küçükler:
Madde 389 – Vasi, küçüğün infak ve terbiyesine itina eder. Bu hususta vesayet dairelerinin müdahale haklarına
mütedair hükümler baki kalmak şartiyle vasi, ana ve babaya ait salahiyeti kullanır.
2 – Mahcurlar :
Madde 390 – Vasi, mahcuru himaye ve şahsi muamelelerinde ona müzaheret ve icabı halinde bir müesseseye
konulmasını temin eder.
II. Temsil:
1 – Umumi:
Madde 391 – Vesayet dairelerinin müdahale haklarına mütedair hükümler baki kalmak şartiyle vasi, bütün
tasarruflarında küçüğü temsil eder.
2 – Memnu tasarruflar:
Madde 392 – Vasi, vesayeti altındaki kimsenin malını hibe veya vakfedemiyeceği gibi onun hesabına kefalet de
yapamaz.
3 – Vesayet altındaki kimsenin reyi alınmak:
Madde 393 – Temyiz kudretini haiz olupta en aşağı on altı yaşında bulunan vesayet altındaki kimsenin mallarını
idareye müteallik mühim tasarruflarda, mümkün oldukça, reyi alınır.
Vesayet altındaki kimsenin bu reyi, vasiyi, mesuliyetten kurtaramaz.
1304-55
4 – Küçüğün tasarrufu:
A) İcazet:
Madde 394 – Vesayete tabi ve temyize muktedir kimse vasinin sarih veya zımni muvafakati ile yahut lahik olacak
icazeti ile bir borcu iltizam veya bir haktan feragat edebilir.
Diğer tarafın bizzat tayin edeceği veya hakime tayin ettireceği münasip bir müddet zarfında, vasi icazet vermezse, o
tasarruf hükümsüz kalır.
B) İcazetin fıkdani:
Madde 395 – Vasi tarafından icazet verilmezse akitlerden herbiri, verdiğini geri isteyebilir. Şukadar ki vesayete tabi
kimse ancak intifa eylediği miktar veya iade zamanına kadar mallarında hasıl olan ziyade nisbetinde yahut suiniyetle elden
çıkardığı miktar ile mesuldür.
Vesayet altındaki kimse hakikata muhalif olarak kendini ehil göstermiş ise, bu yüzden başkasına iras eylediği zararı
zamin olur.
5 – Vesayet altındaki kimselerin meslek ve sanatı:
Madde 396 – Kendisine sulh mahkemesi tarafından bir meslek veya sanatla iştigale sarahaten veya zımnen izin
verilen vesayet altındaki kimse, bu sanat ve mesleğin zaruriyatından olan her tasarrufu yapabilir ve bu tasarruflarından dolayı
bütün servetiyle mesuldür.
(C) MALLARIN İDARESİ:
I. Vasinin vazifeleri hesap :
Madde 397 – Vasi, vesayeti altındaki kimsenin mallarını müdebbir bir müdür gibi idare eder.
Vasi, sulh mahkemesinin tayin eylediği zamanlarda ve hiç olmazsa senede bir kere mahkemeye arzetmek üzere hesap
tutmağa mecburdur. Temyiz kudretini haiz ve en aşağı on altı yaşında bulunan vesayet altındaki kimse, mümkün oldukça
hesabın rüyetinde bulundurulur.
II.Vesayet altındaki kimseye bırakılmış mallar :
Madde 398 – Vesayet altındaki kimse, kendi tasarrufuna bırakılan mallar ile vasisinin izniyle çalışarak kazandığı
malları bizzat idare etmek hakkını haizdir.
(D) VASİLİK MÜDDETİ:
Madde 399 – Vesayet, kaideten dört sene için tevcih olunur. Dört senenin hitamında vasi, vesayetten itizar edebilir.
(H) VASİNİN ÜCRETİ:
Madde 400 – Vasinin, vesayet altındaki kimsenin malından ücret almağa hakkı vardır. Bu ücret, her bir hesap
müddeti için vasinin sarf ettiği emeğe ve vesayeti altındaki kimsenin gelirine göre sulh mahkemesi tarafından takdir olunur.
İKİNCİ FASIL
Kayyımın vazifeleri
(A) KAYYIMLIĞIN MAHİYETİ:
Madde 401 – Menfaatleri için kendilerine bir kayyım tayin edilen kimseler, kanuni müşavirin iştirakine dair olan
hükümlere halel gelmemek üzere medeni haklarını kullanmak salahiyetini muhafaza eder.
1304-56
Kayyımlığın müddeti ve kayyıma verilecek ücret miktarı; sulh mahkemesince tayin olunur.
(B) KAYYIMLIĞIN MEVZUU:
I. Hususi kayyımlık:
Madde 402 – Muayyen bir iş için tayin edilen kayyım, o işi sulh mahkemesinin talimatı dairesinde ifa eder.
II. Malların İdaresi :
Madde 403 – Malların nezaretine veya idaresine memur edilen kayyım, ancak iktiza eden idari ve tahaffuzi
tasarruflerde bulunabilir.
Kayyımın diğer tedbirlere tevessül edebilmesi temsil edilen kimsenin muvafakatine ve muvafakat itasına ehil değil
ise sulh mahkemesinin müsaadesine bağlıdır.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Vesayet dairelerinin müdahale hakları
(A) ŞİKAYET:
Madde 404 – Temyiz kudretini haiz olan, vesayet altındaki kimse ve herhangi bir alakadar, vasinin tasarrufu
aleyhine, sulh mahkemesine şikayet edebilir.
Sulh mahkemesinin kararına karşı tebliğden itibaren on gün içinde mahkemei asliyeye itiraz edilebilir.
(B) İZİN:
I. Sulh mahkemesi tarafından:
Madde 405 – Aşağıdaki hususlarda sulh mahkemesinin izni lazımdır:
1 – Gayrimenkulün alım satımı ve terhini ve sair ayni bir hak tesisi.
2 – Alelade işletme ve idare ihtiyaçları haricinde menkulatın alım satımı.
3 – Alelade idare ihtiyaçları haricinde inşaat.
4 – Ödünç verme ve alma.
5 – Kambiyo taahhütleri altına girmek.
6 – Bir seneden fazla müddetle arazi ve üç seneden veya ondan fazla müddetle akar icar ve isticarı.
7 – Vesayet altında bulunan kimsenin bir sanat veya meslek ile iştigaline müsaade.
8 – Vasi tarafından heman yapılması lazımgelen muvakkat tedbirler müstesna olmak üzere husumet, sulh, tahkim ve
konkordato akdi.
9 – Evlenme mukavelesi akdi ve miras taksimi.
10 – Borç ödemekten aciz beyanı.
11 – Vesayet altında bulunan kimsenin hayatı üzerine sigorta akdi.
12 – Çıraklık mukavelesi akdi.
13 – Vesayet altındaki kimsenin bir terbiye veya muavenet müessesesine konulması.
14 – Vesayet altında bulunan kimseye yeni bir ikametgah ittihazı.
II. Mahkemei asliye tarafından:
Madde 406 – Aşağıdaki hususlarda sulh mahkemesinin kararı alındıktan sonra mahkemei asliyenin dahi müsaadesi
lazımdır:
1 – Vesayet altındaki kimsenin evlatlık olması veya başka birini evlat edinmesi.
1304-57
2 – Vatandaşlık hakkını iktisap veya ondan feragat.
3 – İktisadi bir teşebbüsün iktisabı veya tasfiyesi ve vesayet altındaki kimsenin şahsi mesuliyetini veya mühim bir
sermaye tahsisini icabettiren bir şirkete girmesi.
4 – Kaydıhayat ile maaş veya irat itasına veya kaydıhayat ile infaka dair mukaveleler akdi.
5 – Miras kabul veya reddi veya bir miras mukavelesi akdi.
6 – Küçüğün mezun kılınması.
7 – Vasi ile vesayet altında bulunan kimse arasında akdolunan mukavelelerin tasdikı.
(C) RAPOR VE HESAPLARIN TETKİKİ:
Madde 407 – Sulh Mahkemesi, Vasinin muayyen zamanlarda verdiği rapor ve hesapları tetkik ve lüzum görürse
ikmal ve tashihini emir eder.
Sulh Mahkemesi, rapor ve hesapları kabul veya ret ve icabında vesayet altındaki kimsenin menfaatinin iktiza ettiği
tedbirleri ittihaz eyler.
(D) İZNİN BULUNMAMASI:
Madde 408 – Sulh Mahkemesinin kanunen muktazi müsaadesi alınmadan yapılan tasarrufun vesayet altındaki
kimseye karşı hükmü; böyle bir kimsenin, vasisinin muvafakati olmaksızın yaptığı tasarrufun hükmü gibidir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Vesayet uzuvlarının mesuliyeti
(A) UMUMİYET İTİBARİYLE :
I. Vasi :
II. Vesayet idarelerinin mesuliyeti :
Madde 409 – Vasi ve vesayet daireleri, vazifelerinin ifasında müdebbir bir müdür gibi hareketle mükelleftirler ve
kasit veya ihmal ile sebebiyet verdikleri zararlardan mes’uldürler.
III. Hazinenin mesuliyeti :
Madde 410 – Vasi veya vesayet daireleri tarafından ödenemeyen zararları hazine, tazmin eder.
(B) MESULİYET ŞARTLARI:
I. Azalar arasında :
Madde 411 – Vesayet dairelerinin mesul olan herbir azası, kusurundan mütevellit olmadığını ispat etmedikçe, vaki
zararı tazmin ile mükellef ve herbiri hissesiyle mesuldür.
II. Muhtelif vesayet uzuvları arasında :
Madde 412 – Vasi ve sulh hakimi, zararı tazminden birlikte mesul oldukları takdirde sulh hakimi vasinin
ödeyemediği zarar miktarını tazmin ile mükelleftir.
Mahkemei asliye heyeti, sulh hakimi ile birlikte mesul oldukları surette sulh hakiminin ödeyemediği zarar miktarını
tazmin ile mükelleftirler. Hileden tevellüt eden bir zararı tazmin ile mükellef olan kimseler doğrudan doğruya ve müteselsilen
mesuldür.
1304-58
(C) MESULİYET DAVASININ MERCİİ RÜYETİ :
Madde 413 – Vasi ve vesayet dairelerinin azası ile hazine aleyhindeki tazminat davaları alelade zarar ve ziyan
davalarını rüyet eden mahkemede ikame olunur ve mahkemei asliye heyetinin alakadar oldukları tazminat davaları en yakın
diğer bir mahkemei asliyeye gönderilir. Bu mesuliyet davasının rüyeti, idari makamlarca tahkikatı evveliye icrasına
mütevakkıf değildir.
ON İKİNCİ BAP
Vesayetin hitamı
BİRİNCİ FASIL
Küçüklük ve hacır hallerinin hitamı
(A) KÜÇÜKLER HAKKINDA :
Madde 414 – Küçük üzerindeki vesayet, rüşt veya hakimin rüşt kararı ile nihayet bulur. Mahkemei asliye, rüşde
karar verir iken vesayetin hitamı gününü tesbit ve kararını resmen ilan eder.
(B) MAHKÜMLAR HAKKINDA :
Madde 415 – Hürriyeti salip bir cezaya mahküm olan kimse üzerindeki vesayet, hapsin hitamiyle nihayet bulur.
Muvakkaten veya bir şart ile serbest bırakılmış olan mahpus vesayet altında kalır.
(C) DİĞER VESAYETE TABİ KİMSELER HAKKINDA :
I. Vesayetin ref’i şartları :
Madde 416 – Sair eşhas üzerindeki vesayet, mahkemei asliye tarafından ref ile nihayet bulur. Hacir sebebi zail
olunca mahkemei asliye hacri ref ile mükelleftir.
Mahcur ile alakadarlardan herbiri, hacrin refini talep edebilir.
II. Usul :
1 – İlan :
Madde 417 – Hacir ilan edilmiş ise ref’i dahi ilan olunur. Medeni hakları kullanmak salahiyetinin avdeti, bu ilanın
icrasına mütevakkıf değildir.
2 – Akıl hastalığı halinde :
Madde 418 – Akıl hastalığından veya akıl zaifliğinden dolayı verilmiş olan hacir kararının ref’i, hacir için bir sebep
kalmadığını mübeyyin ehlivukuf raporuna mütevakkıftır.
3 – İsraf, ayyaşlık, suiidare halinde:
Madde 419 – İsraf, ayyaşlık, suihal veya sui idare sebebiyle mahcur olan kimseler hacir altına alınmasını mucip
fiilden dolayı en aşağı bir sene içinde bir güna şikayete meydan vermemiş ise bu baptaki hacrin ref’ini talebedebilir.
4 – İhtiyari hacir halinde :
Madde 420 – Vesayet altındaki kimsenin kendi istidası üzerine verilmiş olan hacir kararı, ancak bu hacre esas olan
sebebin zevaliyle ref olunabilir.
(D) KAYYIMIN VESAYETİ :
I. Mutlak surette hitam :
Madde 421 – Kayyımın vesayeti, tayin edilmiş olduğu işlerin hitamiyle nihayet bulur.
1304-59
Bir malın idaresine müteallik vesayet, kayyımın tayinini mucip sebebin zevaliyle ve kayyımın vazifesinden affiyle
nihayet bulur. Kanuni müşavire mahsus vesayet, mahkemei asliyenin karariyle nihayet bulur. Mahcuriyetin ref’i hakkındaki
kaideler burada da caridir.
II. İlan :
Madde 422 – Kayyımın tayini ilan edilmiş bulunduğu veya sulh hakimi muvafık gördüğü takdirde bu baptaki
vesayetin hitamı resmen ilan olunur.
İKİNCİ FASIL
Vasilik sıfatının zevali
(A) MEDENİ HAKLARI KULLANMAK SALAHİYETİNİN ZIYAI VE VEFAT:
Madde 423 – Vasilik sıfatı, vasinin vefatı veya medeni haklarını kullanmaktan mahrumiyeti ile hitam bulur.
(B) VESAYET MÜDDETİNİN TEMDİT EDİLMEMESİ:
I. Tayin devresinin hitamı:
Madde 424 – Vasilik sıfatı, temdit edilmediği takdirde; müddetin bitmesiyle hitam bulur.
II. Ehliyetsizlik veya mazeret:
Madde 425 – Vasi, ehliyete mani veya vasilikle telifi gayri kabil bir sebebin hudusunda, istifa ile mükelleftir. Kanuni
bir itizar sebebi tahaddüs etse bile, fevkalade bir hal olmadıkça vasi, müddetinin hitamından evvel istifa edemez.
III. İdareye devam :
Madde 426 – Vasi, halefi işe başlayıncaya kadar zaruri olan idari tasarrufları ifa ile mükelleftir.
(C) AZİL :
I. Sebepleri :
Madde 427 – Vasinin, vasiliğe gayri layık bir hali anlaşılır veya vazifesini ifada sui istimali veya fahiş bir ihmali
görülürse mahkemei asliye tarafından azlolunur. Borcunu ödemekten aciz kalan vasi hakkında da hüküm böyledir. Sulh
hakimi, vesayet altındaki kimsenin menfaatlerini tehlikede gördüğü anda; vazifesini gereği gibi ifa edemiyen vasinin başka
bir kusuru olmasa bile, vazifesine nihayet verebilir.
II. Azil usulü :
1 – İstida üzerine ve resen:
Madde 428 – Temyiz kudretini haiz vesayet altındaki kimse ve alakadarlardan her biri, vasinin azlini talebedebilirler.
Azli mucip bir sebebin vücuduna diğer bir suretle muttali olan sulh hakimi vasiyi azle tevessül ile mükelleftir.
2 – Tahkikat ve inzibati selahiyet:
Madde 429 – Mahkemei asliye, ancak tahkikat icrasından ve vasiyi istimadan sonra azle karar verebilir. Hafif
yolsuzluklarda, sulh mahkemesi vasiye sadece azline tevessül olunacağını ihtar ve onu nihayet yirmi beş lira cezayi nakdiye
mahküm edebilir.
1304-60
3 – Muvakkat tedbirler:
Madde 430 – Teahhürde tehlike varsa sulh mahkemesi, vasiye muvakkaten işten el çektirebilir; icabında tevkif ve
mallarını haciz ettirebilir.
4 – Sair tedbirler :
Madde 431 – Sulh mahkemesi, azle tevessül ve inzibati cezadan maada, vesayet altındaki kimsenin menfaatı için
muktazi tedbirleri de ittihaz ile mükelleftir.
5 – Şikayet :
Madde 432 – Sulh mahkemesinin kararı aleyhinde, mahkemei asliyeye itiraz olunabilir.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Vesayetin hitamı üzerine terettüp eden hükümler
(A) HESABI KATİ VE MALLARIN TESLİMİ :
Madde 433 – Vesayeti hitam bulan vasi; idaresine ait raporu ve hesabı katiyi sulh hakimine tevdie ve malları, vesayet
altındaki kimsenin veya mirasçılarının yahut yeni vasinin emrine amade bulundurmağa mecburdur.
(B) RAPOR VE HESABIN TETKİKİ :
Madde 434 – Bu raporla hesabı kati, muayyen zamanlarda verilen raporlar ve hesaplar hakkındaki usule göre sulh
hakimi tarafından tetkik ve tasdik edilir.
(C) VASİNİN VESAYETİNE HİTAM VERİLMESİ :
Madde 435 – Raporla hesabı kati tasdik olunduktan ve vesayet altındaki kimse veya mirasçıları yahut yeni vasi
mallara vazıyed ettikten sonra sulh mahkemesi vasinin vazifesine hitam verir. Hesabı kati; vesayet altındaki kimsenin
mirasçılarına veya yeni vasiye mesuliyet davası hakkındaki hükümlere nazarı dikkatleri celbolunarak tebliğ edilir.
Bu tebliğ ile beraber vasinin vazifesine hitam verildiğine veya hesabı katinin kabul edildiğine dair ittihaz olunan
kararda, bildirilir.
(D) MESULİYET DAVASI :
I. Adi müruru zaman :
Madde 436 – Vasinin mesuliyetine veya vesayet daireleri azasının doğrudan doğruya mesuliyetlerine müteallik
davalarda müruru zaman müddeti hesabı katinin tevdiinden itibaren bir senedir.
Doğrudan doğruya tazmin ile mükellef olmayıp da yalnız zararın ödenemiyen miktariyle mesul olan vesayet daireleri
azası ve hazine aleyhindeki davaların müruru zamanı, birinci derecede mesul olanların zararı ödiyemiyecekleri tahakkuk
ettiği tarihten itibaren bir senedir.
Vesayet altındaki kimse, vesayetten kurtulmadıkça vesayet daireleri azası ile Hazine aleyhinde, müruru zaman ceryan
etmez.
II. Fevkalade müruru zaman :
Madde 437 – Hesap sehvine müteallik yahut adi müruru zaman müddetinin iptidarından mukaddem
bilinmesi mümkün olmıyan bir sebebe müstenit mesuliyet daval arı, davaya sebebiyet veren hadisenin meydana
çıktığı günden itibaren, bir sene mürur ettikten sonra, istima olunmaz. Her halde adi müruru zamanın
iptidasından itibaren on sene sonra dava hakkı sakıt olur. Cürümden madut bir fiilden
1304-61
dolayı ikame olunacak mesuliyet davasında, eğer hukuku umumiye davasının müruru zaman müddeti hukuku şahsiye
davasındaki müddetten fazla ise; müruru zaman hukuku umumiye davası müddetine tabidir.
(H) VESAYET ALTINDAKİ KİMSENİN İMTİYAZI:
Madde 438 – Vesayet altındaki kimsenin, vasi veya vesayet daireleri azası zimmetindeki alacağı, imtiyazlı alacaktır.
ÜÇÜNCÜ KİTAP
Miras
BİRİNCİ KISIM
Mirasçılar
ON ÜÇÜNCÜ BAP
Kanuni mirasçılar
(A) HISIMLAR :
I. Füru :
Madde 439 – Birinci derecede mirasçılar, müteveffanın füruudur.
Çocuklar, müsavat üzere mirasçıdır.
Müteveffadan evvel vefat etmiş çocuklar, her tabakada halefiyet tarikiyle mirasçı olan füruları tarafından temsil
olunurlar.
II. Baba ve ana :
Madde 440 – Füruu olmıyan müteveffanın mirasçısı, baba ve anasıdır. Bunlar müsavat üzere mirasçıdırlar.
Müteveffadan evvel vefat etmiş olan baba ve ana, her tabakada halefiyat tarikiyle mirasçı olan füruları tarafından
temsil olunurlar. Bir tarafta hiç bir mirasçı bulunmadığı takdirde bütün miras diğer tarafın mirasçılarına intikal eder.
III. Büyük baba ve büyük ana :
Madde 441 – Füruu, baba ve anası ve bunların füruu bulunmaksızın vefat eden kimsenin mirasçısı, büyük baba ve
büyük anasıdır. Bunlar, müsavat üzere mirasçıdırlar.
(Değişik:14/11/1990 – 3678/8 md.) Miras bırakandan evvel vefat etmiş olan büyükbaba ve büyükana, sağ kalan eş
bulunmadığı takdirde, her tabakada halefiyet yoluyla mirasçı olan füruları tarafından temsil olunur.
Baba veya ana tarafından olan büyük baba veya büyük anadan biri, füruu olmaksızın vefat ettiği halde hissesi aynı
taraftaki mirasçılara intikal eder.
Baba veya ana tarafından olan büyük baba ve büyük ana, füru bırakmaksızın vefat ettikleri halde; bütün miras, diğer
taraftaki mirasçılara intikal eder.
IV. Büyük baba ve büyük ananın baba anaları :
Madde 442 -(Mülga : 14/11/1990 – 3678/31 md.)
1304-62
V. Sahih olmayan nesepte miras :
Madde 443 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/9 md.)
Nesebi sahih olmayan hısımlar, nesebi sahih hısımlar gibi mirasçılık hakkını haizdir.(1)
(B) SAĞ KALAN EŞ: (2)
I. Hakkı :
Madde 444 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/10 md.)
Sağ kalan eş, birlikte bulunduğu mirasçılara göre miras bırakana aşağıdaki oranlarda mirasçı olur.
1. Miras bırakanın füruu ile birlikte mirasçı olursa, mirasın dörtte biri,
2. Miras bırakanın ana ve baba veya bunların füruu ile birlikte mirasçı olursa mirasın yarısı,
3. Miras bırakanın büyükbaba veya büyükanaları ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçü,
Bunlar da yoksa mirasın tümü eşe kalır.
Sağ kalan eşin büyükbaba ve büyükanalarla birlikte mirasçı olması durumunda; baba veya ana tarafından olan
büyükbaba veya büyükanadan biri vefat etmiş ise hissesi aynı taraftaki büyükbaba veya büyükanaya, bir taraftaki büyükbaba
ve büyükananın vefat etmiş olması halinde ise bunların hissesi diğer tarafa intikal eder.
II. İntifa hakkının irada tahvili ve teminat:
Madde 445 – (Mülga : 14/11/1990 – 3678/31 md.)
III. Diğer mirasçılara teminat itası :
Madde 446 – (Mülga: 14/11/1990 – 3678/31 md.)
(C) EVLATLIĞA ALINAN ÇOCUK:
Madde 447 – Evlatlık ve füruu, kendisini evlat edinen kimseye; nesebi sahih füruu gibi mirasçı olurlar.
Evlat edinen bir kimse ve hısımları, evlatlığa mirasçı olmazlar.
(D) HAZİNE:
Madde 448 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/11 md.)
Mirasçı bırakmaksızın vefat eden kimsenin mirası Devlete intikal eder.
ON DÖRDÜNCÜ BAP
Ölüme bağlı tasarruflar
BİRİNCİ FASIL
Tasarrufa ehliyet
(A) VESAYET İLE :
Madde 449 – On beş yaşını bitiren ve temyiz kudretini haiz olan kimse, kanunun tayin ettiği hudut ve şekiller
dahilinde, vasiyet tarikiyle mallarında tasarruf edebilir.
(B) MİRAS MUKAVELESİ :
Madde 450 – Miras mukavelesi, yapabilmek için, yapanın reşit olması şarttır.
——————————
(1) Bu maddenin bazı hükümleri daha evvel Anayasa Mahkemesinin 11/9/1987 tarih ve E.1987/1, K.1987/18 sayılı Kararı ile iptal edilmiş
olup yapılan son değişiklik metne işlenmiştir.
(2) Bu madde başlığı, 14/11/1990 tarih ve 3678 sayılı Kanunun 10 uncu maddesiyle değiştirilmiş olup metne işlenmiştir.
1304-63
(C) BATIL TASARRUFLAR :
Madde 451 – Hata, hile, tehdit veya cebir tesiri altında yapılan ölüme bağlı tasarruflar batıldır. Şu kadar ki bu
tasarrufları yapan kimse hataya veya hileye vakıf olduğu, yahut tehdit veya cebrin tesirinden kurtulduğu tarihten itibaren bir
sene içinde rücu etmediği takdirde mezkür tasarruflar, sahih addolunur.
Tasarrufu yapan kimse, şahsı veya şey’i tayin ederken açık bir hataya düşmüş ise kendisinin hakiki arzusunu katiyetle
tayin mümkün olduğu takdirde; hatalı tasarruf, bu arzuya göre tashih olunur.
İKİNCİ FASIL
Tasarruf nisabı
(A) TASARRUF NİSABI :
I. Şümulü :
Madde 452 – Füruu, baba ve anası, erkek ve kız kardeşi yahut karısı veya kocası sağ iken vefat eden murisin ölüme
bağlı tasarrufları, bu kimselerin mahfuz hisseleri miktarından fazla olan mallarında muteberdir.
Bu mirasçılardan kimse bulunmazsa, muris, bütün mirasta tasarruf edebilir.
II. Mahfuz hisse :
Madde 453 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/12 md.)
Mahfuz hisse aşağıdaki miktarlardan ibarettir.
1. Füru için kanuni miras hakkının dörtte üçü,
2. Ana ve babadan her biri için kanuni miras hakkının yarısı,
3. Kardeşlerden herbiri için kanuni miras hakkının dörtte biri,
4. Sağ kalan eş için, füruu ile birlikte mirasçı olması halinde kanuni miras hakkının tümü, diğer hallerde kanuni miras
hakkının yarısı.
Gelirinin yarısından fazlası kamu görevi niteliğindeki işlerin yapımına bırakılarak vakıf kurulmasında mahfuz hisse,
yukarıda gösterilen hisselerin üçte iki oranındadır.
Genel ve katma bütçeye dahil kurum ve kuruluşlarla, il özel idarelerine, belediyelere, Kanunla kurulan fonlara, kamu
yararına çalışan derneklere ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğinde işlere harcayan vakıflara yapılan ölüme
bağlı tasarruflar ve hibelerde yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.
III. Tasarruf nisabının hesabı :
1 – Borçların tenzili :
Madde 454 – Tasarruf nisabı, terekenin vefat günündeki haline göre hesap olunur.
Müteveffanın borçları, cenaze masrafı, terekeyi mühürlemek ve defter tutma masrafları, müteveffa ile bir arada
yaşayan kimselerin bir aylık iaşe masrafı; terekeden tenzil olunur.
2 – Ölüme bağlı olmayan teberrular :
Madde 455 – Müteveffanın ölüme bağlı olmayarak vakı tenkısa tabi teberruları, tasarruf nisabının hesabı için,
terekeye zam olunur.
3 – Ölüme karşı sigortalar:
Madde 456 – Müteveffa tarafından, vefatı halinde tediye edilmek üzere kendi namına ve üçüncü şahıs lehine
akdedilen veya kendi namına akdedilip te hayatta vaki veya ölüme bağlı bir tasarruf ile bir üçüncü şahıs lehine devir yahut
müteveffanın hayatında ıvazsız ahara temlik olunan sigortalar ancak vefat anındaki iştira kıymetleri ile terekeye dahil olur.
1304-64
(B) MİRAS HAKKINDAN İSKAT :
I. Sebepleri :
Madde 457 – Aşağıdaki hallerde mahfuz hisseli mirasçılar, murisin ölüme bağlı tasarrufu ile mirastan iskat edilebilir:
1 – Murisine veya yakınlarından birine karşı ağır bir cürüm ika ederse.
2 – Murisine veya ailesine karşı kanunen mükellef olduğu vazifeleri ifada büyük bir kusur irtikap eylerse.
II – Hükümleri :
Madde 458 – Miras hakkından iskat olunan kimse, terekeden hisse talep edemiyeceği gibi tenkis davası dahi açamaz.
Müteveffa tarafından diğer suretle tasarruf vaki olmamış ise; iskat edilen kimse, müteveffadan evvel ölmüş gibi, hissesi
müteveffanın kanuni mirasçıları arasında taksim olunur. Miras hakkından iskat edilen kimsenin füruları o kimse
müteveffadan evvel ölmüş gibi mahfuz hisselerini isteyebilirler.
III. Beyyine Külfeti :
Madde 459 – Miras hakkından iskatın muteber olması için müteveffa tarafından iskatı amir olan tasarrufta, sebebin
beyan edilmiş olması lazımdır.
İskat edilen kimse tarafından itiraz vukuunda bu beyanın doğruluğunu ispat külfetini, iskattan müstefit olan mirasçıya
veya lehine vasiyet yapılan kimseye aittir. Bu beyyine, ikame edilememiş veya iskatın sebebi beyan olunmamış ise
müteveffanın arzuları, iskatın sebebi hakkında aşikar bir hatanın neticesi olmadıkça; tasarruf nisabı miktarında infaz olunur.
IV. Acz sebebi ile miras hakkından iskat :
Madde 460 – Müteveffa, borcunu, ödeyecek malı bulunmadığı icra vesikasiyle tahakkuk eden füruundan her hangi
birini, mahfuz hissesinin yarısından mahrum edebilir. Ancak müteveffanın, bu yarıyı, iskat edilen füruunun doğmuş ve
doğacak çocuklarına tahsis etmesi şarttır. Miras açıldığı zaman icra vesikasının hükmü mürtefi olmuş yahut böyle bir vesika
olup ta ihtiva ettiği borcun miktarı miras hakkının yarısından fazla bulunmamış ise mahrum edilenin talebi ile; iskat,
keenlemyekün olur.
ÜÇÜNCÜ FASIL :
Ölüme bağlı tasarrufun muhtelif suretleri
(A) UMUMİYETLE TASARRUF :
Madde 461 – Vasiyet veya miras mukavelesi, tasarruf nisabı dahilinde müteveffanın malik olduğu şeyin tamamını
veya bir kısmını ihtiva edebilir.
1304-65
(B) MÜKELLEFİYETLER, ŞARTLAR :
Madde 462 – Muris vasiyetinde veya miras mukavelenamesinde bazı mükellefiyetler ve şartlar koyabilir. Miras
mukavelenamesinin veya vasiyetin infazından itibaren alakadarlardan her biri bu mükellefiyetlerin ve şartların icrasını
isteyebilir.
Kanuna yahut adabı umumiyeye mugayir şart ve mükellefiyetleri ihtiva eden tasarruf, batıldır. Faydasız veya yalnız
başkalarını iz’aç için kullanılan şartlar ve mükellefiyetler lağıvdır.
(C) MİRASÇI NASBI :
Madde 463 – Muris, terekenin tamamı yahut şayi bir cüzü için bir veya bir kaç kimseleri mirasçı nasbedebilir.
Terekenin tamamı veya şayi bir cüzünü almak üzere bir şahsı tayin eden her tasarruf, mirasçı nasbı hükmündedir.
(D) MUAYYEN BİR MALDA TASARRUF :
I. Mevzuu :
Madde 464 – Bir kimse, ölüme bağlı bir tasarrufla, diğer kimseye; mirasçı nasbını tazammun etmeyen muayyen
teberrularda bulunabilir. Tasarrufu yapan kimse, muayyen bir malını yahut terekesinin tamamen veya kısmen intifa hakkını
vasiyet edebildiği gibi malların kıymeti üzerinden bir üçüncü şahıs lehine bir şey verilmesini veya yapılmasını yahut o şahsın
bir borçtan tahlisini mirasçıya veya lehine vasiyet yapılana tahmil edebilir. Bu suretle muayyen olan mala mütaallik bir
vasiyeti ifa mükellefiyeti kendisine tahmil edilen mirasçı veya lehine vasiyet yapılan kimse, o mal terekede zuhur etmediği
takdirde; tasarruftan hilafı anlaşılmadıkça, mükellefiyetten beri olur.
II. Teslim :
Madde 465 – Vasiyet olunan mal, hasar ve zevaidiyle ve gayrin hakkiyle meşgul veya ondan hali olarak, mirasın
açıldığı gün ne halde ise o suretle teslim olunur.
Vasiyet olunan malı ifa ile mükellef olan kimse, mirasın açıldığı günden itibaren vukubulan sarfiyat ve hasarat için
başkasının işlerini görene ait hak ve borçları haizdir.
III. Tenkis :
Madde 466 – Tereke mevcudunu veya vasiyeti ifa ile mükellef kimseye edilen teberru miktarını veya tasarruf
nisabını tecavüz eden vasiyetlerin mütenasiben tenkisi talep olunabilir.
Vasiyeti ifa mükellefiyeti kendisine tahmil edilen kimse, mirasçılığı veya lehine vakı teberruu ret yahut müteveffadan
evvel vefat veya mahrumiyetine karar sudur etse bile, vasiyet tenfiz olunur. Kanuni veya mansup mirasçı, mirası reddetmiş
olsa bile kendi lehine vasiyet edilen şeyi talep edebilir.
(H) ALELADE İKAME :
Madde 467 – Tasarrufu yapan kimse mirasçı veya lehine vasiyet yapılan kimsenin kendisinden evvel vefatı veya
bunlardan biri tarafından ret vukuu halinde miras yahut vasiyet olunan muayyen mal kendilerine intikal etmek üzere bir veya
bir kaç şahıs tayin edebilir.
(V) FEVKALADE İKAME :
I. Namzet tayini :
Madde 468 – Tasarrufu yapan kimse nasbettiği mirasçıya, mirası bir üçüncü şahsa nakletmek mükellefiyetini tahmil
edebilir. Bu üçüncü şahsa, namzet denir. Tasarrufu yapan kimse, aynı mükellefiyeti namzede tahmil edemez.
Bu kaideler, muayyen mal vasıyetinde dahi caridir.
1304-66
II. Namzede intikal :
Madde 469 – Tasarrufta, hilafına sarahat bulunmadıkça; miras naklile mükellef mirasçının vefatiyle, namzede intikal
eder. Tasarrufta bir müddet tayin edilip te nakil mükellefiyeti olan mirasçı müddetin hitamından evvel vefat ederse; miras
teminat vermek şartiyle mirasçılarına intikal eder. Her hangi sebepten dolayı mirasın namzede intikali mümkün olmadığı
takdirde mükellefin mirasçıları, kati surette mirasa sahip olur.
III. Teminat :
Madde 470 – Nakil ile mükellef mirasçıya intikal eden mirasın, mahkemei asliye tarafından, defteri yapılır.
Tasarrufta, hilafına sarahat bulunmadığı takdirde; tarafından teminat verilmedikçe, miras mükellefe teslim edilmez. Nakli
lazım gelen miras meyanında gayri menkul bulunduğu takdirde, bunun tapu sicilindeki kaydine nakil mükellefiyetinin şerh
verilmesi teminat yerine geçer. Nakil ile mükellef mirasçı teminat göstermediği yahut namzedin hukukunu tehlikeye koyacak
tasarruflarda bulunduğu takdirde mirasın idaresi doğrudan doğruya mahkemei asliyece temin edilir.
IV. Fevkalade ikamenin hükümleri :
1 – Nakil mükellefiyeti hakkında :
Madde 471 – Nakil ile mükellef mirasçı, her hangi mansup bir mirasçı gibi, mirası iktisap eder.
Namzet de, nakil ile ona malik olur.
2 – Namzet hakkında :
Madde 472 – Namzet, teslim için muayyen zamanın hululünde hayatta bulunduğu takdirde; nakil ile mükellef olanın
yerine geçer. Namzet, daha evvel vefat etmiş olursa tasarrufta hilafına şart olmadıkça; nakli lazımgelen malları, nakil ile
mükellef mirasçı sureti katiyede iktisap eder. Nakil ile mükellef mirasçının tasarrufu yapan kimseden evvel vefatı yahut
mirası reddi veya mirastan mahrumiyeti halinde mallar doğrudan doğruya namzede intikal eder.
(Z) VAKIF :
Madde 473 – Tasarruf nisabının tamamı yahut bir kısmı vakıf olunabilir.
(H) MİRAS MUKAVELELERİ :
I. Mirasçı nasbı ve muayyen bir şeyi vasiyet :
Madde 474 – Bir kimse, yaptığı miras mukavelesiyle mirasını veya muayyen bir malını, mukavele yaptığı kimseye
veya başkasına bırakmağı tahhüt edebilir. O kimse mallarında eskisi gibi tasarruf eder. Şukadar ki miras mukavelesinden
münbais taahhüdatiyle telifi kabil olmıyan teberrua ve ölüme bağlı tasarrufa itiraz olunabilir.
II. Feragat mukavelesi :
1 – Şumulü :
Madde 475 – Bir kimse, mirasçılarından biri ile ıvazlı veya ıvazsız, mirasçılıktan feragat mukavelesi yapabilir. Bu
suretle Feragat eden kimse, mirasçı sıfatını zayi eder.
Feragat mukavelesi ıvazlı olduğu takdirde hilafı şart edilmedikçe feragat eden kimsenin füruuna da müessir olur.
1304-67
2 – Feragatın hükümsüzlüğü :
Madde 476 – Mukavelede feragat eden, kimse yerine nasp edilen mirasçının her hangi bir sebeple mirasçılığı zail
olursa; feragat keenlemyekün olur. Şahıs tayin etmeksizin alelıtlak diğer mirasçılar lehine yapılan feragat ancak en yakın asıl
müşterekin füruuna hamlolunup daha uzak mirasçılara asla şamil olmaz.
3 – Terekedeki alacaklıların hakkı :
Madde 477 – Tereke açıldığı zamanda borcu mevcudundan ziyade olupta mirasçılar tarafından tediye edilmediği
takdirde feragat eden kimse ve mirasçıları feragat mukavelesi mucibince muteveffadan, vefatından evvelki son beş sene
zarfında almış oldukları ıvazdan veya onun hasılatından elyevm yedlerinde bulunan miktar nispetinde alacaklılara karşı
mesuldürler.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Ölüme bağlı tasarrufların şekilleri
(A) VASİYET:
I. Vasiyetin şekilleri:
1 – Umumiyet itibariyle:
Madde 478 – Vasiyet, resmi senet ile veya vasiyet eden kimsenin el yazısiyle yapılabileceği gibi şifahen dahi
yapılabilir.
2 – Resmi vasiyet:
a) Tanzimi:
Madde 479 – Resmi vasiyet senedi; iki şahit huzurunda sulh hakimi katibiadil yahut kanunen bu husus ile tavzif
edilen memur tarafından tanzim edilir.
b) Takrir ve tanzimde memurun vazifesi:
Madde 480 – Vasiyet eden kimse, arzularını resmi memura takrir edip onun tarafından yazıldıktan veya
yazdırıldıktan sonra okuması için kendisine verilir. Vasiyetname, vasiyet eden kimse tarafından kıraet ve imza olunduktan
sonra resmi memur tarafından, tarihi yazılarak imzalanır.
c) İşhat ve şahitlerin vazifesi :
Madde 481 – Vasiyetnameye tarih ve imza konulunca vasiyet eden kimse, vasiyetnameyi okuduğunu ve
vasiyetnamenin son arzularını muhtevi olduğunu resmi memur huzurunda iki şahide beyan eder. Şahitler; bu beyanatın
huzurlarında vukuuna ve o kimseyi tasarrufa ehil gördüklerine dair vasiyetname altına verecekleri şerhi imza ederler.
Vasiyet eden kimse, vasiyetname münderecatını şahitlere bildirmiyebilir.
d) Okuyup yazamıyan vasiyetçi:
Madde 482 – Vasiyet eden kimse vasiyetnameyi okuyamaz ve imza edemez ise resmi memur şahitler huzurunda
vasiyetnameyi kendisine okur.
Vasiyetçi vasiyetnamenin son arzularını muhtevi olduğunu beyan eyler. Bu takdirde şahitler vasiyetçinin beyanatı,
huzurlarında vakı olduğuna ve onu tasarrufa ehil gördüklerine dair şerh vermekle iktifa etmeyip vasiyetnamenin kendi
huzurlarında resmi memur tarafından vasiyetçiye okunduğunu dahi tahrir ve imza ederler.
1304-68
h) Vasiyetnameye iştirak :
Madde 483 – Medeni hakları kullanmak selahiyetini haiz olmıyanlar veya bir ceza mahkemesince siyasi ve medeni
haklardan iskatına karar verilenler veya okuma ve yazma bilmiyenlerle vasiyetçinin karı veya kocası, usul ve füruu, erkek ve
kızkardeşleri ve bu kimselerden her birinin karı ve kocası resmi bir memur veya şahit sıfatı ile, vasiyetname tanzimine iştirak
edemezler.
v) Vasiyetnamenin hıfzı:
Madde 484 – Vasiyetnameyi tanzim eden sulh hakimi, katibi adil veya memur; aslını veya musaddak suretini hıfzile
mükelleftir.
3 – El yazısı ile vasiyetname:
Madde 485 – Vasiyetçinin, bizzat tanzim ettiği vasiyetname; baştan aşağı kadar tanzim edildiği mahal, sene, ay ve
gün dahi dahil olduğu halde bizzat kendi el yazısiyle yazılmış ve imza edilmiş olmak lazımdır. Bu suretle tanzim edilmiş olan
vasiyetname açık veya kapalı olarak hıfzedilmek üzere sulh hakimine veya katibi adil veya memura tevdi olunur.
4 – Şifahi şekil:
a) Son arzular:
Madde 486 – Ölüm tehlikesi, münakalatın inkıtaı, bulaşık hastalık harp gibi fevkalade hallerden dolayı vasiyetçi
resmi veya kendi el yazısiyle vasiyetname tanzim edemez ise; vasiyetini, şifahi tarzda yapabilir.
Şifahi tarzda vasiyet, vasiyetçinin son arzularını iki şahide takrir ve takriri veçhile bir vasiyetname yazmaları veya
yazdırmaları hususunu onlara tahmil etmesinden ibarettir. Resmi vasiyetlere şahadet için mevzu ehliyet şartları, işbu şahitler
hakkında da caridir.
b) Tesbit ve tevdi:
Madde 487 – Vasiyet, kendilerine takrir edilen şahitlerden biri takriri vakıı ve mahalli ve vukuunu ve sene ve ay ve
gün tarihlerini hemen yazıp imzalar ve diğer şahide imzalattırır. Bu suretle yazılan vasiyetnameyi, şahitler ikisi birlikte
oldukları halde vakit geçirmeksizin bir mahkemeye vererek; işbu vasiyetnamenin vasiyete ehil gördükleri vasiyetçi tarafından
kendilerine şifahen takrir edildiğini ve takririn ahvali fevkaladede vuku bulduğunu hakim huzurunda beyan ederler. Şahitler,
vasiyetçinin takririni yazıp tevdi edecekleri yerde şifahen ve yukarıdaki beyanlar şeklinde hakime arzederek bir zabıtname
şeklinde dahi tesbit ettirilebilir.
Vasiyetçi, vazife başında bir asker ise mülazım rütbesinde veya daha büyük rütbeli bir zabit, mahkeme makamına
kaim olabilir.
c) Şifahi vasiyetin hükümsüzlüğü:
Madde 488 – Vasiyetçi için vasiyetname tanzim etmek veya ettirmek imkanının husulünden itibaren bir ay geçmiş
olursa şifahi vasiyetin hükmü kalmaz.
II. Rücu ve ilga:
1 – Rücu:
Madde 489 – Vasiyetçi vasiyet için kanunda muayyen şekillerden biri ile vasiyetinden her zaman rücu edebilir. Rücu
tamamen olduğu gibi kısmen de olabilir.
2 – Vasiyetnamenin zayi olması:
Madde 490 – Vasiyetname kazaen veya diğer bir kimsenin kusuru ile zayi olur ve münderecatının ayniyle ve
tamamiyle tesbiti mümkün olmazsa artık, vasiyete itibar olunmaz. Tazminat talebi hakkı mahfuzdur.
1304-69
3 – Vasiyetlerin taaddüdü:
Madde 491 – Muahhar tarihli vasiyet mukaddem tarihli vasiyetten sarahaten rücuu ihtiva etmiyorsa sonraki
vasiyetin hükümlerinden sarahaten evvelkini ikmal ve itmam etmiyenleri, evvelki vasiyet makamına kaim olurlar. Bir
kimsenin muayyen bir mal hakkındaki vasiyetinin sonradan yaptığı tasarrufla telifi kabil olmazsa, hükümsüz olur.
(B) MİRAS MUKAVELESİ:
I. Şekli:
Madde 492 – Miras mukavelesi, resmi vasiyet şeklinde tanzim edilmiş olmadıkça muteber değildir.
Her iki taraf arzularını aynı zamanda resmi memura beyan ve tanzim olunan mukavelenameyi memur muvacehesinde
ve iki şahit huzurunda imza ederler.
II. Fesih:
1 – Sağ olanlar arasında:
a) Mukavele ile yahut vasiyetname şekliyle:
Madde 493 – Miras mukavelesi, akitlerin tahriri mukavelesiyle her zaman fesh olunabilir.
Mukavele, mirasçı nasbına veya muayyen bir şeyin vasiyetine dair olupta mansup mirasçı veya lehine vasiyet
yapılan kimse , tasarruf yapan kimseye karşı mirastan mahrumiyeti mucip bir harekette bulunduğu takdirde o kimse,
mukaveleyi yalnız başına fesih edebilir. Bu fesih, vasiyetnameler için kanunen muayyen olan şekillerden biriyle yapılır.
b) Diğer tarafın feshi:
Madde 494 – Bir miras mukavelesi mucibince tasarrufu yapan kimsenin hayatında muayyen mal veya menfaat
talebi salahiyetini haiz olan kimse, o mal veya menfaat kendisine verilmediği veya temin edilmediği takdirde, borçlar
hakkındaki hükümlere tevfikan, mukaveleyi feshedebilir.
2 – Mirasçı veya lehine vasiyet yapılan kimsenin daha evvel vefatı:
Madde 495 – Mirasçı veya lehine vasiyet yapılan kimsenin tasarrufu yapan kimseden evvel vefatı halinde miras
mukavelesi münfesih olur. Şu kadar ki hilafına sarahat bulunmadıkça, müteveffanın mirasçıları, mukavelename mucibince
murislerinden almış olduğu ıvazdan veya hasılatından vefat zamanında yedinde bulunan miktarı, o kimseden istiyebilirler.
(C) TASARRUF NİSABININ TAHDİDİ:
Madde 496 – Vasiyet veya miras mukavelesi ile yapılan teberrüler, teberrü edenin ölüme bağlı tasarruflarda
bulunmak hususundaki serbestisi sonradan tahdide uğramış olsa bile, fesih edilemeyip, yalnız tenkise tabidir.
BEŞİNCİ FASIL
Vasiyeti tenfiz memuru
(A) TENFİZ MEMURUNUN TAYİNİ:
Madde 497 – Vasiyetçi, son arzularını tenfiz için, medeni haklarını kullanmak salahiyetini haiz bir veya bir kaç
kimseyi vasiyet tarikiyle memur edebilir. Bu memur, kendisine tefviz edilen vazifeden doğrudan doğruya haberdar edilir ve
haberin vusulü tarihinden itibaren on beş gün içinde kabul veya reddedebilir. Şu kadar ki sükütu kabul addolunur ve hizmeti
mükabilinde münasıp bir ücret taleb edebilir.
1304-70
(B) SALAHİYETİN ŞÜMULÜ:
Madde 498 – Vasiyetçi tarafından hak ve vazifeleri tayin edilmemiş olan tenfiz memuru , mirası resmen idareye
memur kimsenin hak ve vazifelerini haiz olur.
Tenfiz memuru, müteveffanın arzusunu yerine getirmek ve hususiyle terekeyi idare, borçları tediye ve muayyen bir
mala mütaallik vasiyetleri icra ve vasiyetçinin emirlerine veya kanuna göre terekeyi taksim ile mükelleftir. Mütaaddit tenfiz
memurları, bir akit ile tevkil edilen müteaddit vekillerin salahiyetine haizdirler.
ALTINCI FASIL
Müteveffa tarafından yapılan tasarrufların iptal ve tenkisi
(A) İPTAL DAVASI:
I. Ehliyetsizlik, kanuna veya adabı umumiyeye mugayeret:
Madde 499 – Aşağıdaki hallerde, ölüme bağlı tasarruflar iptal olunabilir:
1 – Tasarrufun, tasarruf anında ehliyeti haiz olmayan bir kimse tarafından yapılması.
2 – Hata ya hile veya tehdit yahut cebir tesiri ile yapılması.
3 – Gerek doğrudan doğruya, gerek muhtevi olduğu şartlar itibariyle kanuna muhalif veya ahlaka mugayir olması.
İptal davası mirasçılardan biri tarafından ikame olunabileceği gibi lehine vasiyet yapılan alakadarlar tarafından dahi
ikame olunabilir.
II. Şekil noksanı:
Madde 500 – Şekle ait noksanı bulunan tasarruflar, iptal olunur.
Şekle ait noksan, vasiyetnamenin tanzimine iştirak edenlere veya aileleri efradından birine teberru yapılmaktan ibaret
ise, yalnız o teberru iptal olunur.
İptal davası, tasarrufa ehliyet hakkında tatbik olunan kaidelere tabidir.
III. Müruru zaman
Madde 501 – İptal davası, müddeinin tasarrufa ve butlanın sebebine muttali olduğu günden itibaren bir sene ve her
halde vasiyetnamenin açılması tarihinden itibaren beş sene geçmekle müruru zamana uğrar. Tasarrufun butlanı gerek kanuna
muhalefet ve adabı umumiyeye mugayeretten gerek ademi ehliyetten neşet etsin; sui niyet sahibi olan müddeaaleyhe karşı
iptal davası, ancak otuz senenin geçmesiyle sakıt olur.
Butlan, defi tarikiyle her zaman dermeyan olunabilir.
(B) TENKIS DAVASI:
I. Şartları:
1 – Umumi surette:
Madde 502 – Mahfuz hisselerinin baliğ olduğu miktarı alamıyan mirasçılar, tasarruf nisabını tecavüz eden teberruun
tenkisini dava edebilirler.
Müteveffanın, hilafını kasdettiği tasarruftan anlaşılmadıkça kanuni mirasçıların hisselerine dair tasarrufta mevcut
hükümler, alalade taksim kaideleri gibi telakki olunur.
2 – Mahfuz hisseli mirasçılar lehine teberrular:
Madde 503 – Mahfuz hisseli mütaaddit mirasçılara ölüme bağlı tasarruf tarikı ile yapılan ve tasarruf nisabını tecavüz
eden teberrular, bu mirasçılardan herbirine mahfuz hissesinden fazla düşen miktarlarla mütenasip olarak tenkise tabidir
1304-71
3 – Bir mirasçının alacaklılarının hakları:
Madde 504 – Mahfuz hissesine tecavüz edilen mirasçıya ait tenkis davası; iflas halinde masasına ve borcu
ödemekten aczi takdirinde miras açıldığı zaman acze dair icra vesikasını hamil bulunan alacaklılarına; alacakları nisbetinde
intikal eder. Bunlar tarafından ihtar edildiği halde mirasçı davayı ikame etmemiş ise onun hakkında mer’i müddet zarfında
kendi namlarına dava ikame edebilirler.
Miras hakkı iskat olunan mirasçı, iskata itiraz etmediği takdirde dahi hüküm bu veçhiledir.
II. Tenkısın hükümleri:
1 – Umumi surette:
Madde 505 – Tasarrufu yapan kimsenin, hilafını kasdettiği tasarruftan anlaşılmadıkça, mirasçı nasbolunan veya
kendilerine diğer bir surette teberru edilen kimselere ait hisseler, mütenasiben tenkise tabidir.
Muayyen şeyleri teslim mükellefiyetiyle mukayyet olarak yapılan teberrular tenkise tabi oldukları takdirde, tasarrufu
yapan kimsenin hilafını kasdettiği anlaşılmadıkça; kendisine teberru vaki olan kimse, teslimi ile mükellef olduğu muayyen
şeylerin dahi mütenasiben tenkisini talep edebilir.
2 – Muayyen bir şeyin vasiyeti:
Madde 506 – Kıymetine noksan gelmeksizin taksimi kabil olmayan muayyen bir mal vasiyet edilip te işbu vasiyet
tenkise tabi olursa; lehine vasiyet yapılan kimse, dilerse tasarruf nisabı miktarını nakden alır dilerse tenkisi lazımgelen
miktarın kıymetini verip o malı talep eder.
3 – Ölüme bağlı olmayan teberrular:
a) Envaı:
Madde 507 – Aşağıdaki tasarruflar, ölüme bağlı teberrular gibi tenkise tabidir.
1 – İadeye tabi olmamak üzere miras hissesine mahsuben cihaz, teessüs masrafı yahut mal terki şeklinde vaki ölüme
bağlı olmayan teberrular.
2 – Miras haklarının berveçhi peşin tasfiyesi maksadiyle yapılan teberrular.
3 – Hibe edenin, kayıtsız ve şartsız rücua hakkı olan hibeler ile adet üzere verilen hediyeler müstesna olarak,
vefatından evvelki bir sene içinde yapılmış hibeler.
4 – Mahfuz hisse kaidelerini bertaraf etmek kasdiyle yapıldığı aşikar olan temlikler.
b) Geri verilecek miktar :
Madde 508 – Kendisine tenkise tabi bir teberru yapılmış olan kimse, hüsnü niyet sahibi ise yalnız mirasın açıldığı
gün o teberru veya hasılatından elinde kalan miktarı geri vermekle mükelleftir. Miras mukavelesiyle teberrua nail olan kimse,
tenkise maruz kalırsa, murise ıvaz olarak verdiği şeyden tenkis ile mütenasip miktarı geri isteyebilir.
4 – Ölüme karşı sigortalar :
Madde 509 – Mütevveffa tarafından vefatı halinde tediye edilmek üzere kendi namına ve başkası lehine akdedilen
veya kendi namına akdedilip te hayatta vaki veya ölüme bağlı bir tasarruf ile başkasına devir yahut müteveffanın hayatında
ıvazsız ahara temlik olunan sigortalar, iştıra kıymetleri nisbetinde tenkise tabidir.
1304-72
5 – İntifa hakkı veya irat teberruları hakkında:
Madde 510 – Temadisi tahmin edilebilen müddetlerine nazaran sermayeye tahvilleri halinde tasarruf nisabını tecavüz
edecek miktara baliğ bir intifa hakkı veya irat ile terekesini mukayyet kılan murisin, mirasçıları; bu intifa hakkını ve iradı
haddi layikına tenkis ettirmek yahut tasarruf nisabı miktarını vererek mirasını kayıttan kurtarmakta, muhayyerdir.
6 – Fevkalade ikame halinde :
Madde 511 – Mirası bir namzede nakletmeğe salahiyeti olan bir mirasçı nasbına dair tasarruf; mirasçının mahfuz
hissesine taalluk ettiği nisbette, batıldır.
III. Tenkiste tertip:
Madde 512 – Tenkis, mahfuz hisse tamam oluncaya kadar evvel emirde ölüme bağlı tasarruflardan ve kafi gelmediği
takdirde en son tarihli olandan başlıyarak en evvel vakı olana doğru çıkmak şartiyle, ölüme bağlı olmayan teberrular
üzerinden icra edilir.
IV. Müruru zaman:
Madde 513 – Tenkis davası, mirasçılar mahfuz hisselerine tecavüz edildiğini öğrendikleri günden itibaren bir sene ve
her halde vasiyetnameler hakkında açıldıkları tarihten, diğer tasarruflar hakkında mirasın açılmasından itibaren beş sene
geçmesiyle sakıt olur. Bir tasarrufun iptali bir diğerini ihya ediyorsa, müruru zaman müddetleri ancak butlan kararının suduru
tarihinden itibaren cereyan eder.
Tenkis iddiası, defan her zaman dermeyan olunabilir.
YEDİNCİ FASIL
Miras mukavelenamesinden mütehaddis davalar
(A) MURİS HAYATTA İKEN MALLARININ TESLİMİNE MÜTAALLİK HÜKÜMLER:
Madde 514 – Murisin miras mukavelenamesiyle hayatında mallarını teslim eylediği mirasçı, terekede alakadar
kimseleri usulü dairesinde davet ile defterini yaptırabilir. Muris, mallarının hepsini temlik etmemiş yahut yeniden bazı mallar
iktisap eylemiş ise hilafı şart edilmiş olmadıkça miras mukavelesi hayat halinde olunan miktara, masruf olur.
Miras mukavelesinden mütehaddis hak ve borçlar, hilafı şart edilmemiş ise, hayatta iken vukubulan teminat
nisbetinde, mansup mirasçının mirasçılarına intikal eder.
(B) TENKİS VE GERİ VERME:
I. Tenkis:
II. Geri verme:
Madde 515 – Mirastan feragat eden mirasçıya, murisin hayatında teslim eylediği mallar tasarruf nisabını mütecaviz
ise; diğer mirasçılar tenkisini talep edebilirler. Bu takdirde ancak mirasçının mahfuz hissesine tecavüz eden miktar, tenkise
tabidir. Mirastan feragat eden kimseye hayatta vukubulan teslimatın mahsubu, miras hükümlerinin iade kaidelerine tevfik
olunur.
(C) MUHAYYERLİK :
Madde 516 – Mirasçılıktan feragat eden mirasçı tenkis dolayısiyle muristen hayatta iken teslim ettiği miktarın
tamamını veya bir kısmını geri vermeğe mecbur olursa muhayyerdir; dilerse tenkisi icabeden miktarı geriye verir, dilerse
vukubulan teslimatın mecmuunu iade ile asla feragat etmemiş gibi mirasa iştirak eder.
1304-73
İKİNCİ KISIM
Miras
ON BEŞİNCİ BAP
Mirasın açılması
(A) AÇILMA SEBEBİ:
Madde 517 – Miras, ölüm ile açılır. Murisin ölümüne bağlı olmayan teberru ve taksimleri, mirasa alakaları
noktasından mirasın açıldığı gündeki haline göre takdir edilir.
(B) MİRASIN AÇlLDIĞI MAHAL VE MUHAKEME MERCİİ:
Madde 518 – Miras, bilcümle malları şamil olmak üzere müteveffanın son ikametgahı mahkemesinde açılır. Ölüme
bağlı tasarruflarda, iptal veya tenkis ve mirasın taksimi ve miras sebebi ile istihkak davaları bu mahkemede görülür.
(C) AÇlLMA HÜKÜMLERİ:
I. Ehliyet:
1 – Medeni haklardan istifade :
Madde 519 – Ehil olmayanlardan başka herkes, kanuni mirasçı olabildiği gibi vasiyet ve miras mukavelesi ile de
mirasçı veya lehine vasiyet yapılan kimse olabilir. Hükmi şahsiyeti haiz olmayan bir cemaata muayyen bir gaye için
vukubulan teberrular, o gayenin temini şartiyle cemaatı teşkil eden kimselere ait olur. Bu suretle gayenin temini kabil olmazsa o
teberru, tesis addolunur.
2 – Mahrumiyet :
a) Sebepleri:
Madde 520 – Aşağıdaki kimseler, mirasçı olamıyacakları gibi ölüme bağlı tasarruflarda mirasçı veya lehine vasiyet
yapılan kimse olamazlar:
1 – Kasden ve haksız yere müteveffayı öldüren veya öldürmeye teşebbüs edenler.
2 – Kasden ve haksız yere muteveffayı ölüme bağlı bir tasarrufta bulunamıyacak bir hale getirenler.
3 – Hile veya tehdit yahut cebir ile müteveffayı ölüme bağlı bir tasarrufta bulunmağa veya böyle bir tasarrufu
feshetmeğe sevkedenler veya bu hususta mani olanlar.
4 – Müteveffanın artık bir daha yeniden yapamıyacağı bir hal ve zamanda ölümüne bağlı bir tasarrufunu kasden ve
haksız yere gizleyenler veya bozanlar. Af ile, mahrumiyet kalmaz.
b) Fürular hakkındaki hükümleri:
Madde 521 – Mahrumiyet, şahsidir. Mirastan mahrum olan kimsenin füruları, murisinden evvel vefat eden kimsenin
füruları gibi mirasa müstehak olurlar.
II. Hayatta olmak şartı:
1 – Mirasçılar:
Madde 522 – Mirasçı olabilmek için murisin vefatında mirasçılığa ehil olarak sağ olmak lazımdır. Miras açıldıktan
sonra vefat eden mirasçının hakkı kendi mirasçılarına intikal eder.
2 – Lehine vasiyet yapılan:
Madde 523 – Kendisine muayyen bir mal vasiyet olunan kimse, vasiyetçinin vefatında mirasa ehil olarak sağ ise o
mala müstahak olur. Bu kimse vasiyetçiden evvel vefat etmiş olursa hilafı vasiyeti ihtiva eden tasarruftan anlaşılmadıkça
vasiyet olunan mal, terekeye rücu eder.
1304-74
3 – Ana rahmindeki çocuklar:
Madde 524 – Cenin, sağ olarak doğarsa mirasçı olur. Ölü doğan çocuk mirasçı olamaz.
4 – Fevkalade ikame:
Madde 525 – Miras açıldığı zaman henüz mevcut olmıyan bir kimseyi terekenin tamamı veya bir kısmı veya
terekede dahil muayyen bir mal için namzet tayin etmek caizdir. Bu takdirde nakil ile mükellef olan mirasçı veya lehine
vasiyet yapılan kimse, müteveffa tarafından tayin edilmemiş ise bu sıfat, kanuni mirasçıya aittir.
(D) GAİPLİK HÜKMÜ:
I. Gaibin mirası:
1 – Mirasa vaz’ıyed ve teminat iraesi:
Madde 526 – Bir kimsenin gaipliğine hükmedilmiş ise mirasçısı veya mirastan müstefit olacak diğer kimse, mirasa
vaz’ıyed etmezden evvel icabı takdirinde; mevrus malı bizzat gaibe veya kendilerine müreccah olan hak sahiplerine iade
edeceklerine dair teminat göstermeğe mecburdurlar. Bu teminat, gaiplik hükmü ölüm tehlikesi içinde gaip olmaktan naşi ise
beş sene ve çoktanberi haber alınamamaktan mütevellit ise on beş sene ve her halde azami olarak gaibin yüz yaşına vasıl
olacağı zaman için gösterilir. Bu beş senenin başlangıcı, mirasa vaz’ıyed edildiği günden ve on beş seneninki gaipten alınan
son haber tarihinden başlar.
2 – Geri vermek mükellefiyeti:
Madde 527 – Mirasa vaz’ıyed edenler, mevrus malı, gaip olan kimse zuhur ettiği takdirde; kendisine yahut vaziyed
edenlere müreccah hakkı olduğunu ispat eden kimseye, iade ile mükelleftirler. Her iki halde zilyedliğe dair olan hükümler
caridir.
Vaz’ıyed edenler, hüsnü niyet sahibi iseler, kendilerine müreccah olan kimselere karşı iade mükellefiyetleri miras
sebebi ile istihkak davası için muayyen olan müruru zaman müddetine münhasırdır.
II. Bir gaibin mirastaki hakkı:
Madde 528 – Mirasın açıldığı gün hayat ve mematı ispat edilemiyen gaip mirasçının hissesi, mahkeme tarafından
resmen idare ettirilir. Bu gaip murisin ölümünde hayat halinde olmasa idi hissesi kimlere düşecek idiyse, onlar ölüm tehlikesi
içinde vukubulan gaybubet halinde hadisenin vukuu tarihinden itibaren bir sene ve çoktanberi haber alınamamak halinde
alınan son haber tarihinden itibaren beş sene sonra; hakime müracaatla gaipliğe hüküm itasiyle o hisseye vaz’ıyed etmelerine
müsaade olunmasını talep edebilirler. Gaipliğine hükmolunan kimsenin terekesine mirasçılarının veya mirasından müstefit
olacak kimselerin vaz’ıyed etmelerine dair hükümler, işbu hissenin tesliminde dahi caridir.
III. Gaibin aynı zamanda mirasçı ve muris olması:
Madde 529 – Bir gaibin, mirasçıları onun mallarına vaz’ıyed müsaadesini istihsal ettikten sonra o gaibe bir miras
intikal ettiği takdirde bu mirasın kanunen kendilerine teslim edilmesi lazımgelenler, ayrıca bir gaiplik hükmü istihsaline
mecbur olmaksızın teslim talebinde bulunabilir. Eğer gaiplik kararını daha evvel bunlar istihsal etmiş ise, işbu karar
bilmukabele gaibin mirasçıları hakkında müessir olur.
1304-75
IV. Hazinenin talebi ile:
Madde 530 – Hayat ve mematı belli olmayıp ta malları on senedenberi mahkeme marifetiyle idare edilen yahut
mallarını bu suretle idaresi on seneden aşağı olmakla beraber yüz yaşını ikmal etmiş olan kimsenin gaipliğine, hazinenin
talebi üzerine hükmolunur.
Gaipliğe hüküm için lazım olan ilan müddeti zarfında hiç bir hak sahibi zuhur etmezse, bu mallar hazineye intikal
eder. Bu takdirde hazine mirasa vaz’iyed edenler hakkındaki hükümlere tevfikan gerek gaibe gerek müreccah hak sahiplerine
karşı mesul olur.
ON ALTINCI BAP
Mirasın hükümleri
BİRİNCİ FASIL
İhtiyati tedbirler
(A) UMUMİ TEDBİRLER:
Madde 531 – Müteveffanın son ikametgahı sulh hakimi , terekenin muhafazası ve hak sahiplerine vüsulünü temin
için lazımgelen tedbirleri doğrudan doğruya yapmağa mecburdur. Bu tedbirler bilhassa kanunda muayyen hallerde terekeyi
mühürlemek, deftere geçirmek, doğrudan doğruya idare ve vasiyetnameleri açmak gibi şeylerdir.
Müteveffa ikametgahının gayrı bir mahalde vefat ederse bu mahal sulh hakimi, müteveffanın ikametgahı sulh
hakimine keyfiyeti haber vermekle beraber kendi dairesindeki malların muhafazası için lazımgelen tedbiri yapar.
(B) MÜHÜRLEMEK , DEFTER TUTMA:
(C) MÜFREDAT DEFTERİ :
Madde 532 – Aşağıdaki sebeplerden birinin tahakkukunda sulh hakimi terekeyi mühürler ve defterini yapar:
1 – Mirasçılardan biri vesayet altına alınmış ise veya alınması icap ediyorsa.
2 – Vekili olmayan bir mirasçının gaybubeti halinde.
3 – Mirasçılardan ve alakadarlardan birinin talebi üzerine.
Defteri yapma muamelesi, tarihi vefattan itibaren bir ay içinde ikmal olunur.
(D) TEREKENİN RESMEN İDARESİ:
I. Umumi surette :
Madde 533 – Aşağıdaki hallerde sulh hakimi mirasın doğrudan doğruya idaresini emreder:
1 – Vekil tayin etmeden gaybubet eden mirasçının menfaati istilzam ediyorsa onun hissesi hakkında.
2 – Mirasa istihkak iddia edenlerden hiç biri sıfatını teyit edecek delil göstermediği yahut mirasçı bulunup
bulunmadığı şüpheli olduğu takdirde tereke hakkında.
3 – Müteveffanın bütün mirasçıları malüm olmazsa kezalik tereke hakkında.
4 – Kanunen muayyen olan diğer hallerde.
Müteveffa, vasiyetinin icrasına birisini memur etmiş ise mirasın idaresi bu memura havale edilir.
1304-76
Vesayet altındaki kimsenin vefatı halinde terekesi, hilafına bir hüküm olmadıkça, vasi tarafından idare edilir.
II. Mirasçılar meçhul ise :
Madde 534 – Sulh hakimince, müteveffanın mirasçısı bulunup bulunmadığı tahakkuk etmez yahut mirasçılarının
adedi tayyün edemezse; üç ay içinde sıfatlarını beyan etmek üzere alakadarlar, ilanla davet edilir.
Bu müddet içinde sulh hakimine hiç bir müracaat vaki olmaz ve mirasçıların mevcudiyeti sabit olmazsa, miras,
hazineye intikal eder. Bununla beraber miras sebebi ile istihkak davası hakkı mahfuzdur.
(H) VASİYETNAMENİN AÇILMASI:
I. Tevdi borcu :
Madde 535 – Vefat zamanında çıkan vasiyetname butlanını istilzam eden bir nakisa ile malül görülse bile hemen
sulh mahkemesine verilir.
Vasiyetnameyi tanzim veya hıfzeden daire veya hıfzı deruhte eden veya müteveffanın evrakı arasında bulan her şahıs,
bu borcu ifa ile mükelleftir.
Sulh hakimi, vasiyetnamenin kendisine tevdiini mütaakip kanuni mirasçıların emvale muvakkaten vaziyed etmelerine
müsaade yahut resmen idaresini emreder. Mümkün ise alakadarlar, dinlenir.
II. Müddet ve davet:
Madde 536 – Sulh mahkemesi; vasiyetnameyi, tesellüm ettiği tarihten itibaren nihayet bir ay içinde açar.
Vasiyetname açılırken malüm olan mirasçılar davet edilir.
Mütaveffa, mütaaddit vasiyetnameler bırakmış ise hepsi son ikametgahı sulh mahkemesine verilir ve orada açılır.
III. Alakadarlara tebliğ :
Madde 537 – Mirasta hak sahibi olanların her birine masrafı terekeye ait olmak üzere vasiyetnameden kendilerine
taalluk eden kısımların resmi bir sureti, hakim tarafından tebliğ edilir.
Vasiyetnamede kendilerine mütaallik hükümler bulunup ta ikametgahı malüm olmayanlar, resmi bir ilan ile
keyfiyetten haberdar edilir.
IV. Malların itası :
Madde 538 – Vasiyetnamede mirasçı nasbedilmiş olup ta hakları kanuni mirasçılar yahut tarihi mukaddem bir
tasarruf ile lehlerine teberru vaki olanlar tarafından sarahaten itiraza uğramayan kimseler, tebliğ tarihinden itibaren bir ay
geçtikten sonra mirasçılık sıfatları hakkında ellerine resmi bir vesika verilmesini, sulh hakiminden isteyebilirler. Her nevi
butlan ve miras sebebi ile istihkak davaları hakkı mahfuzdur.
İKİNCİ FASIL
Mirası iktisap
(A) İKTİSAP:
I. Mirasçılar:
Madde 539 – Miras açılınca, mirasçılar onun tamamına sahip olurlar. Kanunda açıkça yazılı haller müstesna olmak
üzere, mütevaffanın alacakları ve bilcümle hakları ve zilyed bulunduğu malları, mirasçılarına intikal eder ve bu mirasçılar
müteveffanın borçlarından şahsan mesul olurlar.
1304-77
Mansup mirasçıların iktisabı, kendilerini nasbeden muteveffanın vefatından başlar. Kanuni mirasçılar, zilyedlik
hükümlerine tevfikan mansup mirasçıların hisselerini teslime mecburdurlar.
II. İntifa hakkı sahipleri:
Madde 540 – (Mülga : 14/11/1990 – 3678/31 md.)
III. Lehine muayyen şey vasiyet edilen kimse:
1 – İktisap:
Madde 541 – Kendisine muayyen bir şey vasiyet edilen kimse, bu vasiyeti ifa ile mükellef olan varsa ona, yoksa
kanuni ve mansup mirasçılara karşı dava ikamesi hakkına maliktir. Bu hak davası, vasiyetçinin hilafını kasdettiği
vasiyetnameden anlaşılmadıkça vasiyet olunan şeyi teslim ile mükellef olan kimsenin mirası kabul ettiği veya reddedebilmek
hakkının sakıt olduğu tarihten başlar. Lehine vasiyet yapılana karşı kendilerine terettüp eden borçları ifa etmeyen mirasçılar
aleyhine, vasiyet edilen muayyen şeylerin tesellümü davası ikame edileceği gibi vasiyet olunan şey her hangi bir tasarrufu
icra ise maddi tazminat davası dahi ikame olunabilir.
2 – Mevzuu:
Madde 542 – Müteveffa tasarrufunda hilafını tasrih etmedikçe intifa hakkına veya irada veya muayyen müddetlerde
tediye yapılmasına dair olan vasiyetler, ayni haklar ve borçların hükümlerine tabidir.
Vasiyet olunan şey, müteveffanın kendi ölümüne karşı akdettiği bir sigortanın bedeli ise; lehine vasiyet yapılan kimse
hukukunu doğrudan doğruya sigortacıdan dava edebilir.
3 – Alacaklıların hakları:
Madde 543 – Müteveffanın alacaklılarının hakları, kendilerine muayyen şey vasiyet olunan kimselerin haklarına
takaddüm eder.
Mirası kayıtsız ve şartsız kabul eden mirascının şahsi alacaklıları, müteveffanın alacaklıları gibi hukuku haiz olur.
4 – Tenkis:
Madde 544 – Vasiyet olunan şeyleri teslimden sonra evvelce malumları olmayan tereke borcunu ödeyen mirasçılar,
vasiyet olunan şeylerden tenkis edebilecekleri miktarları;lehine vasiyet yapılanlardan mütenasiben geri alabilirler. Şu kadar ki
lehine vasiyet yapılanlar istirdat davasının ikame edildiği günde vasiyet olunan şeyden veya hasılatından ellerinde kalan
miktardan fazlası ile, mutalip olmazlar.
(B) RET:
I. Hakiki ret veya hükmi ret:
1 – Ret salahiyeti :
Madde 545 – Kanuni ve mansup mirasçılar, mirası reddedebilirler. Müteveffanın vefatı anında terekenin borca
müstağrak olduğu şayi veya sabit olursa, miras reddedilmiş olur.
2 – Müddet :
a) Umumi müddet:
Madde 546 – Miras, üç ay içinde reddolunabilir. Bu müddet, kanuni mirasçı için mirasçılığa sonradan muttali
olduğunu ispat edemediği takdirde murisin vefatından haberdar olduğu günden ve mansup mirasçı için lehindeki tasarrufun
kendisine resmen bildirildiği tarihten başlar.
1304-78
b) İhtiyati defteri tutmada mebde:
Madde 547 – Tereke, ihtiyati bir tedbir olarak deftere geçirilmiş ise, ret müddeti bütün mirasçılar için deftere
geçirilmenin hitam bulduğu sulh mahkemesince kendilerine bildirildiği günden başlar.
3 – Ret hakkının intikali :
Madde 548 – Mirası reddetmeden vefat eden mirasçının ret hakkı, kendi mirasçısına intikal eder. Bu takdirde bu
mirasçının ret müddeti birinci mirasın kendi murisine intikaline muttali olduğu günden başlar. Şu kadar ki kendi murisinin
mirasına karşı haiz olduğu ret müddeti münkazi olmadan, hitam bulmaz. Reddedilen miras evvelce hakkı olmayan bir
mirasçıya intikal ederse bu mirasçı için müddet, mirasın reddine muttali olduğu günden başlar.
4 – Reddin şekli :
Madde 549 – Mirası reddeden mirasçının, keyfiyeti sulh mahkemesine tahriren veya şifahen beyan etmesi lazımdır.
Bu ret,kayıtsız ve şartsız olmalıdır.
Sulh mahkemesi, reddi tescil eder.
II. Ret hakkından mahrumiyet:
Madde 550 – Müddeti içinde reddetmiyen mirasçı, kayıtsız ve şartsız iktisab etmiş mirascı olur. Müddet hitamından
evvel alelade idarenin ve mirasa ait işleri idamenin istilzam etmediği bir muameleyi yapan ve terekeden bir malı zimmetine
geçiren veya ketmeden mirasçı, mirası reddetmek hakkından mahrumdur.
III. Reddeden mirasçının hissesi :
Madde 551 – Ölüme bağlı bir tasarrufta bulunmaksızın vefat eden kimsenin mirasçılarından biri, mirası reddederse
bunun hissesi murisin vefatında hayatta değil imiş gibi diğer mirasçılara intikal eder.
Ölüme bağlı bir tasarruf bulunupta, hilafına bir kaydı ihtiva etmediği takdirde mirası reddeden mansup mirasçının
hissesi, müteveffanın en yakın kanuni mirasçısına, intikal eder.
IV. En yakın bütün mirasçıların reddi :
1 – Umumiyetle :
Madde 552 – En yakın kanuni mirasçıların cümlesi tarafından reddolunan miras, sulh mahkemesince karı kocadan
sağ olana tebliğ olunur.Ve onun tarafından ancak bir ay içinde miras kabul olunabilir.
2 – Karı kocadan sağ kalanın hakkı :
Madde 553 – Miras füruların cümlesi tarafından reddedilmiş ise, ret keyfiyeti sulh mahkemesince karı kocadan sağ
olana tebliğ olunur ve onun tarafından ancak bir ay içinde miras kabul olunabilir.
3 – Madun derece lehine :
Madde 554 – Mirası reddeden mirasçılar, kendilerini velyeden derecedeki mirasçıların tasfiyeden evvel mirası kabul
veya reddetmeye davet olunmalarını talep edebilirler. Böyle bir talep vukuunda, ret keyfiyeti o mirasçılara resmen tebliğ
edilir ve bir ay zarfında hiç birinin kabul etmemesi, mirasın onlar tarafından dahi reddi, hükmünde olur.
V. Müddetin temdidi :
Madde 555 – Sulh Mahkemesi, muhik bir sebep mevcut ise mansup veya kanuni mirasçıların ret müddetini temdit
veya yeni bir müddet tayin edebilir.
1304-79
VI. Vasiyet olunan muayyen şeyin reddi :
Madde 556 – Vasiyet olunan muayyen şey reddolunduğu takdirde, vasiyetçinin tasarrufundan hilafı anlaşılmadıkça;
vasiyet olunan şey, onu ifa ile mükellef olan kimsenin olur.
VII. Reddeden mirasçının alacaklılarını himaye:
Madde 557 – Mevcudu borcuna yetmiyen mirasçı, alacaklılarını izrar kaydiyle mirası reddederse: alacakları ve iflas
takdirinde masası, kendilerine teminat verilmedikçe bu redde karşı üç ay müddet zarfında itiraz edebilirler. Reddin iptaline
hüküm olunursa miras resmen tasfiye olunur. Bu suretle tasfiye edilen mirastan mirasçının hissesine bir şey isabet ederse
bundan evvela redde itiraz eden alacaklıların saniyen diğer alacaklıların alacakları tesviye olunur. Artarsa, ret lehine vaki
olan mirasçıya ait olur.
VIII. Ret halinde mesuliyet:
Madde 558 – Mevcudu borcuna yetmiyen terekenin alacaklıları, müteveffadan, vefatından evvelki son beş sene
zarfında mirasın taksiminde iadeye tabi bir mal almış ve mirası reddetmiş olan mirasçı aleyhine istirdat davası ikame
edebilirler. Evlenme esnasında adet üzere verilen yahut terbiye ve talim için sarf olunan şeylerin istirdadını hiç bir suretle
dava edemezler. Hüsnüniyet sahibi olan mirasçılar, aldıkları malın veya hasılatının ancak ellerinde kalan miktariyle mesul
olurlar.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Defter tutma talebi
(A) ŞARTLARI:
Madde 559 – Mirası reddetmek hakkını haiz olan her mirasçı, defter tutma talebinde bulunabilir. Bu talep, mirası ret
için muayyen olan müddetin cerayanından itibaren bir ay içinde, ret hakkındaki hükümlere göre yapılır. Defter tutma için
mirasçılardan yalnız birinin talebi kafidir.
(B) DEFTER TUTMA MUAMELESİ:
I. Deftere geçecek şeyler:
Madde 560 – Defter, sulh mahkemesince yapılır ve mirasın mevcudiyle alacak ve borç müfredatı ve her malın takdir
olunacak kıymeti yazılır. Müteveffanın mirası hakkında malümatı olan alakadarlar, sulh mahkemesince talep vukuunda
malümat vermeğe mecburdurlar. Makbul bir sebebe müstenid olmaksızın malümat vermekten imtina edenler, bu yüzden
tevellüt edecek zararı tazmin ile mükelleftirler. Hususiyle mirasçılar, terekenin kendilerince malüm olan borcunu haber
vermeğe mecburdurlar.
II. İlan tarikiyle davet:
Madde 561 – Sulh mahkemesi, müteveffanın alacaklılariyle borçlularını,muayyen bir müddet zarfında alacaklarını ve
borçlarını kayıt ve beyana davet için,ilan suretiyle,tebligatta bulunur ve bu davete icabet etmemenin neticeleri hakkında
alacaklıların nazarı dikkatini celbeder. Davet, kefalet sebebi ile alacaklı olanlarada şamildir.
İşbu müddet, ilk ilandan itibaren en aşağı bir aydır.
III. Doğrudan doğruya defter tutma :
Madde 562 – Resmi kayıtlardan yahut müteveffanın evrakından anlaşılan alacak ve borçlar doğrudan doğruya
deftere geçirilir ve keyfiyet alacaklılara ve borçlulara bildirilir.
1304-80
IV. Defter tutmanın nihayeti, tetkiki, masrafı :
Madde 563 – Muayyen müddetin hitamında defter tutma muamelesine nihayet verilir.Tutulan defter, alakadarlar
tarafından tetkik olunabilir.Tetkik için tayin olunacak müddet en aşağı bir aydır. Defter tutma masrafı terekeden ödenir.
Yetişmezse, defter tutmayı talep eden mirasçı tarafından verilir.
(C) DEFTER TUTMA ESNASINDA MİRASÇILARIN VAZİYETİ :
I. İdare:
Madde 564 – Defter tutma muamelesinin devamı müddetince, ancak terahisi tereke hakkında zararı mucip olan idari
tasarruflar yapılabilir.Müteveffaya ait işlerin, mirasçılardan biri tarafından görülmesine sulh mahkemesince müsaade edilirse,
diğer mirasçılar teminat isteyebilirler.
II. İcrai takibat, müruru zaman ve dava :
Madde 565 – Defter tutma muamelesinin devamı müddetince terekenin borçları hakkında icraca takibat yapılamaz ve
bu hususta müruru zaman işlemez.
Müstacel mevad müstesna olmak üzere, ikame edilmiş bulunan davalar talik olunur. Yeniden dava ikame olunamaz.
(D) MİRASÇILARI KARAR İTTİHAZINA DAVET :
I. Müddet :
Madde 566 – Defter tutma muamelesine nihayet verildikten sonra mirascılardan her biri bir ay zarfında ret veya
kabul hususunda bir karar ittihazına davet edilir. Sulh Mahkemesi yeniden kıymet takdiri veya ihtilafın halli gibi hususlarda
halin icabına göre işbu müddeti artırabilir.
II. Mirasçının ret ve kabul hakkındaki beyanatı:
Madde 567 – Mirasçılardan her biri, muayyen müddet içinde mirası redde veya tutulan defter mucibince veya mutlak
surette kabule yahut resmi tasfiye talebine salahiyettardır. Süküt, tutulan defter mucibince kabul sayılır.
III. Defter tutma mucibince kabulün hükmü :
1 – Deftere nazaran mesuliyet :
Madde 568 – Tutulan defter mucibince kabul halinde tereke, defterde yazılı borçlar ile beraber mirasçıya intikal eder
ve bu intikalin hükmü mirasın açıldığı günden başlar. Bu takdirde mirasçı defterde yazılı borçları gerek mirastan, gerek şahsi
mallarından ödemeye mecburdur.
2 – Defter tutma haricinde mesuliyet:
Madde 569 – Alacaklarını vaktiyle yazdırmayan alacaklılar, mirasçıyı ne şahsan nede terekeye izafetle takip
edemezler. Şukadar ki makbul bir özür sebebiyle alacaklarını kayıt ettirmemiş veya kayıt için müracaat ettiği halde her
nasılsa alacağı kayıt olunamamış olan alacaklıya karşı, mirasçı, yalnız mirastan kendisine düşen miktar ile mesuldür.Mamafi
alacak mukabilinde müteveffadan rehin veya teminat almış bulunan alacaklı, her halde matlubunu rehin veya teminattan istifa
edebilir.
(H) KEFALET SEBEBİYLE MESULİYET :
Madde 570 – Muteveffanın kefalet sebebiyle olan borçları, defter tutma esnasında ayrıca kayıt
edilir.Mirasçılar,defteri tutulan mirası mutlak olarak kabul etmiş olsalar bile; murisin bu kabil borçlarından, ancak tereke
borcunun iflas hükümlerine göre tasfiyesi halinde kefaleten alacaklı olanlara düşecek miktar nisbetinde, mesul olurlar.
1304-81
(V) HAZİNEYE İNTİKAL EDEN MİRASIN HÜKMÜ :
Madde 571 – Hazineye intikal eden mirasın, usulü dairesinde doğrudan doğruya defteri tutulur.
Hazine, terekenin borcundan ancak kendisine intikal eden mallar nispetinde mesul olur.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Resmi tasfiye
(A) ŞARTLARI :
I. Mirasçılardan birinin talebi :
Madde 572 – Mirasçı, mirası ret veya tutulan defter mucibince kabul edeceği yerde resmi tasfiye talebinde
bulunabilir.
Bu talep, diğer bir mirasçının mirası mutlak olarak kabulü halinde mesmu olmaz. Resmi tasfiye halinde mirasçılar,
terekenin borçlarından mesul değillerdir.
II. Alacaklıların talebi üzerine :
Madde 573 – Alacaklarını istifa edemiyeceklerinden ciddi sebeplere binaen endişe eden müteveffanın alacaklıları,
müracaatla haklarını alamaz veya teminat istihsal edemezse; murisin vefatı tarihinden yahut vasiyetnamenin açılmasından
itibaren üç ay zarfında terekenin resmen tasfiyesini talebedebilirler.
Kendilerine muayyen şey vasiyet olunan kimseler, bu gibi hallerde dahi haklarının muhafazası için ihtiyati tedbirler
talebine mezundurlar.
(B) USUL :
I. İdare:
Madde 574 – Resmi tasfiye, sulh hakimi tarafından icra olunur. Hakim bu vazifenin ifasına bir veya müteaddit
kimseleri memur edebilir.
Resmi tasfiye, ilan ile tebliğ üzerine yapılan defter tutma ile başlar. Tasfiye memuru sulh hakiminin murakabesi
altında bulunur ve mirasçılar bu memur tarafından fiil mevkiine konmuş veya konmak üzere bulunmuş olan tedbirler
aleyhine sulh hakimine şikayet edebilirler.
II. Alelade tasfiye :
Madde 575 – Resmi tasfiye, müteveffanın işlerinin tesviyesi ve borçlarının ifası, alacaklarının tahsili ve muayyen
şeylere dair vasiyetin mevcuda göre ifası ve icabında hak ve taahhütlerinin mahkemece tesbiti ve mallarının paraya tahvili
hususlarını ihtiva eder. Mirasçılar, pazarlık şartiyle uyuşamazlarsa müteveffanın gayri menkul malları müzayede ile satılır.
Mirasçılar, tasfiye için lüzumlu olmıyan eşya ve nukudun tamamen veya kısmen kendilerine tevdiini, tasfiye esnasında talep
edebilirler.
III. İflas usulü ile tasfiye :
Madde 576 – Mevcudu borcuna yetişmiyen terekenin tasfiyesi, mahkemece, iflas kaidesine göre yapılır.
BEŞİNCİ FASIL
Miras sebebiyle istihkak davası
(A) MİRAS SEBEBİYLE İSTİHKAK DAVASININ ŞARTLARI :
Madde 577 – Terekeye veya bir kısmına vazıyed edenlere karşı kanuni veya mansup mirasçı sıfatı ile racih bir hakka
malik olduğuna zahip olan kimse, miras sebebi ile istihkak davasında bulunabilir.Hakim davacının talebi üzerine hakkının
muhafazası için iktiza eden tedbirleri ittihaz eyler.Bu tedbirler, teminat itası veya tapu kaydine şerh verilmesi gibi şeylerdir.
1304-82
(B) İSTİHKAK DAVASININ HÜKMÜ:
Madde 578 – Miras sebebi ile istihkak davası sabit oldukta, hasım yedinde bulunan malı zilyetlik kaidelerine göre
davacıya verir. Hasım bu davalarda iktisap müruru zaman def’inde bulunamaz.
(C) MÜRURU ZAMAN :
Madde 579 – Hüsnü niyet sahibi zilyede karşı miras sebebi ile istihkak davasının müruru zaman müddeti, davacının
kendi hakkının racih olduğuna ve hasmının zilyet bulunduğuna ıttılaından itibaren bir sene ve her halde murisin vefatından
veya vasiyetnamenin açılmasından itibaren on senedir. Suiniyet sahibi zilyetlere karşı müruru zaman müddeti otuz senedir.
(D) KENDİSİNE MUAYYEN BİR ŞEY VASİYET EDİLENİN İSTİHKAK DAVASI:
Madde 580 – Kendisine muayyen birşey vasiyet olunan kimsenin ikame edeceği istihkak davasının müruru zaman
müddeti, teberrüden haberdar edildiği günden ve ihbar zamanında henüz ifası lazım olmıyan teberrülerde ifanın lüzumu
tarihinden itibaren on senedir.
ON YEDİNCİ BAP
Taksim
BİRİNCİ FASIL
Terekenin taksiminden evvelki hali
(A) İNTİKALİN HÜKÜMLERİ :
I.Miras şirketi:
Madde 581 – Mirasçı birden ziyade ise, terekedeki haklar ve borçlar taksime kadar müşa kalır.Tereke mirasçıların
mülkü olup, mukavele veya kanun ile muayyen temsil ve idare hakları mahfuz kalmak üzere mirasçılar, bunda müştereken
tasarruf ederler. Mirasçılardan birinin talebi üzerine hakim, taksimin icrasına kadar miras şirketine bir mümessil tayin
edebilir.
II.Mirasçıların mesuliyeti:
Madde 582 – Mirasçılar, müteveffanın borcundan müteselsilen mesuldürler.
(B) TAKSİM DAVASI:
Madde 583 – Mukavele veya kanun mucibince şuyuu idameye mecbur olmıyan her mirasçı dilediği zaman terekenin
taksimini isteyebilir.Tasfiyenin derhal icrası malın kıymetine ehemmiyetli bir noksan iras edecek ise hakim mirasçılardan
birinin talebi üzerine terekenin veya bir kısmının taksimini ileriye bırakabilir.
Mirasçılardan biri borcunu edadan aciz olduğu takdirde diğerleri, tereke açılır açılmaz haklarının muhafazası için
icabeden tedbirin ittihazını istiyebilirler.
(C) TAKSİMİN TEHİRİ:
Madde 584 – Mirasçılar arasında cenin varsa, taksim, doğmasına bırakılır. Anası nafakaya muhtaç ise bu müddet
içinde müşa mallardan istifade hakkına malik olur.
İştirak halinde mülkiyetin müşterek mülkiyete dönüştürülmesi
Madde 584/a – (Ek: 14/11/1990 – 3678/13 md.)
Mirasçılardan biri terekeye dahil malların tamamı veya bir kısmı üzerindeki iştirak halinde mülkiyetin müşterek
mülkiyete dönüştürülmesini talep ettiği takdirde hakim, diğer mirasçılara tebliğ yaparak tayin edeceği süre içinde onları,
itirazları varsa bildirmeye davet eder.
İştirak halinde mülkiyetin o mal üzerinde devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya mirasçılardan biri,
tayin edilen süre içinde taksim davası açmadığı takdirde o mal üzerindeki iştirak halinde mülkiyetin müşterek mülkiyete
dönüşmesine karar verilir.
Terekeye dahil diğer hakların ve alacakların paylar oranında bölünmesi hususunda
da yukarıdaki hükümler uygalanır.
(D) YAŞAYANLARIN HAKKI:
Madde 585 – Müteveffanın vefatı zamanında yanında bulunup onun tarafından beslenegelen mirasçılar, murislerinin
hayatında olduğu gibi bir ay daha terekeden infak ve iaşe edilmelerini istiyebilirler.
1304-83
İKİNCİ FASIL
Taksimin nasıl yapılacağı
(A) TAKSİMİN UMUMİ HÜKÜMLERİ:
Madde 586 – Kanuni mirasçılar gerek kendi aralarında gerek mansup mirasçılar ile birlikte mirası aynı kaidelere
göre taksim ederler.Taksimin nasıl yapılacağı tayin ve tesbit edilmemiş ise, mirasçılar, terekeyi diledikleri gibi taksim
edebilirler.
Terekeye ait bir mala zilyet veya müteveffaya borçlu bulunan mirasçı, taksim esnasında bu hususa dair vazıh
malümat vermekle mükelleftir.
B) TAKSİM KAİDELERİ:
I. Müteveffanın şartları:
Madde 587 – Muris, vasiyetname veya miras mukavelesi ile taksimin nasıl yapılacağına ve hisselerin teşkiline
müteallik kaideler koyabilir.
Hisseler arasında, muris tarafından ihlali kast edilmemiş olan müsavatı icabında temin hususu mahfuz kalmak
şartiyle; mirasçılar, işbu kaidelere riayetle mükelleftir.
Vasiyetnamede veya miras mukavelesinde hilafı şart kılınmadıkça; terekeden bir malın mirasçılardan birine tahsisi,
vasiyet hükmünde tutulmayıp, taksimin icrası suretini beyana hamlolunur.
II. Mahkemenin borçlu bir mirasçı makamına kaim olması:
Madde 588 – Bir mirasçıya düşen hisseyi temellük veya haczeden yahut o mirasçı aleyhine borcunu ödemekten acze
dair icra vesikası istihsal eyliyen alacaklı, hakimin mirasçı yerine kaim olan taksimine iştirakini, isteyebilir.
(C) TAKSİMİN TARZI:
I. Mirasçıların hukukça müsavatı :
Madde 589 – Hilafına bir hüküm bulunmadıkça, mirasçılar tereke mallarında aynı hukuku haizdirler.
Mirasçılar, müteveffa ile beyinlerindeki münasebetlere müteallik olup taksimin müsavat ve adalet dairesinde icrasına
yarıyan her türlü malümatı birbirine vermekle mükelleftirler.
Mirasçılardan her biri, borçların taksiminden evvel tediyesini veya teminata bağlanmasını istiyebilir.
II. Hisselerin teşkili:
Madde 590 – Hisseler, mirasçılardan sağ olanlar ile istihlaf edilenlerin adedince teşkil olunur. Mirasçılar
uyuşamazlarsa, içlerinden herhangi biri, hisselerin mahkemece teşkil edilmesini talep edebilir. Hisselerin teşkilinde mahkeme
mahalli adetleri, mirasçıların hal ve şanlarını ve ekseriyetin arzularını nazarı itibara alır. Hisselerin tahsisi, mirasçıların kendi
aralarında uyuşmasiyle olur. Bu mümkün olmazsa, kur’a çekilir.
III. Bazı tereke mallarının tahsisi veya satılması:
Madde 591 – Kıymetlerine ehemmiyetli bir noksan arız olmaksızın taksimi kabil olmıyan mal, mirasçılardan birine
tahsis olunur. Taksim veya tahsisinde mirasçıların uyuşamadıkları mallar satılıp bedeli taksim edilir. Mirasçılar ittifak
edemezlerse sulh hakimi müzayedenin umumi olmasına veya mirasçıların arasında icrasına karar verir.
1304-84
(D) BAZI EŞYANIN TAKSİMİNE MÜTAALLİK KAİDELER :
I. Kül teşkil eden eşya, aile evrakı, hatıralar :
Madde 592 – Mirasçılardan birinin muhalefeti halinde, asıl ve maksat itibariyle bir kül teşkil eden eşya, taksim
edilemez. Mirasçılardan birinin muhalefeti halinde, aile evrakı ve hatıra teşkil eden eşya satılamaz. Mirasçılar arasında ihtilaf
vukuunda, sulh hakimi, bu gibi eşyanın satılmasına yahut mahalli adetlere ve adet mevcut değilse mirasçıların hal ve
şanlarına nazaran hissesinden mahsup edilmek üzere mirasçılardan birine tahsisine karar verebilir.
II. Mirasçıdaki alacağın mahsubu:
Madde 593 – Müteveffanın mirasçılardan birindeki alacağı, o mirasçının hissesinden mahsup edilir.
III. Teminat gösterilen tereke malları :
Madde 594 – Hissesine merhun mal isabet eden mirasçı, mukabili olan borcu ödemekle mükelleftir.
IV. Gayrimenkuller:
1 – Ayırma :
2 – Tahsis :
a) Kıymet takdiri :
Madde 595 – Gayri menkul mallar, mirasçıya taksim zamanındaki kıymetleriyle verilir.
b) Kıymet takdirinde usul :
Madde 596 – Mirasçılar bir gayri menkulün kıymetinde ittifak edemezlerse o kıymet kati surette resmi muhamminler
tarafından takdir olunur.
V. Ziraat işleri :
1 – Taksimden istisna :
Madde 597 – Terekede iktisadi bir vahdet halinde işletilmekte olan zirai mallar bulunursa bunların kaffesi,
mirasçılardan işletmeğe muktedir olduğu anlaşılan talibine, tahsis edilir. Mirasçı bu ziraat işine yarıyan malzemenin, aletlerin
ve hayvanların dahi kendisine tahsis edilmesini isteyebilir. Tahsis edilen malların mecmuu için, tek bir kıymet takdir edilir.
2 – Tahsisin hangi mirasçıya ait olacağı :
Madde 598 – Mirasçılardan birinin tahsise itirazı veya taliplerin birden fazla olması takdirinde hakim, mahalli
adetleri ve adet yok ise mirasçıların hal ve şanını nazarı dikkate alarak tahsis hakkında karar verir ve bey’i yahut taksimini
emreder. İşletme hususunu bizzat üzerine almak isteyen mirasçı bütün malların tercihan kendisine tahsis olunmasını talep
edebilir.
Müteveffanın oğullarından hiç biri, işletme hususunu bizzat üzerine almak istemezse kızları veya bunların kocaları
işletmeğe muktedir olmak şartiyle malların kendilerine tahsisini isteyebilirler.
3 – Mirasın aile şirket emvali halinde idaresi :
a) Talep hakkı:
Madde 599 – Kendisine iktisadi bir vahdet halinde işletilmekte olan zirai mallar tahsis edilen mirasçı, diğer
mirasçıların hisselerinin bedelini ödemek için zirai gayrimenkullerin üzerlerinde evvelce mevcut teminat hukuku dahil
olduğu halde dörtte üçünden fazlasını teminat göstermek mecburiyetinde kalırsa, taksimin talikını talep edebilir.
1304-85
Bu takdirde mirasçılar, hissei temettü şartiyle müesses bir aile şirketi emvali teşkil etmiş olurlar.
b) Şirketi emvalin feshi :
Madde 600 – Kendisine iktisadi bir vahdet halinde işletilmekte olan zirai mallar tahsis edilen mirasçı, diğer
mirasçıların hisselerinin bedelini mallarını fazla miktarda borç altına koymadan ödeyebilecek bir hale gelirse; mirasçılardan
her biri, şirketi emvalin feshini ve hissenin ödenmesini isteyebilir.
Mallar kendisine tahsis edilen mirasçı dahi, hilafına mukavele yoksa şirketi her zaman feshedebilir.
4 – Diğer hisselerin nasıl tediye olunacağı :
Madde 601 – Mallar kendisine tahsis edilen mirasçı, taksimin tehirini isteyecek olursa diğer mirasçılar, şirketi
emvale girmek mecburiyetinde olmayıp, hisselerinin tahsis olunan gayrimenkul ile temin edilmiş bir alacak şeklinde
kendilerine teslimini talep edebilirler.
IV. Mülhak sınai mallar :
Madde 602 – İktisadi bir vahdet halinde işletilmekte olan zirai mallara mülhak sınai mallar varsa, hepsi birlikte
mirasçılardan işletmeğe ehil olan talibine tahsis olunur.
Bu sınai malların kıymeti, ayrıca takdir ve mirasçının hissesinden mahsup edilir.
Mirasçılardan birinin tahsise itirazı veya taliplerin birden fazla olması takdirinde, hakim, mirasçıların hal ve şanını
nazarı dikkate alarak tahsis hakkında karar verir veya bey’i yahut taksimi emreder.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Mirasta iade
(A) İADE BORCU :
Madde 603 – Kanuni mirasçılar, miras hissesine mahsuben müteveffanın sağlığında almış oldukları bütün teberruları,
terekeye iade ile birbirlerine karşı mükelleftirler.
Müteveffa tarafından hilafına açıkça bir teberru yapılmış olmadıkça füru lehinde bahşedilen cihaz, tesis masrafı
borçtan ibra suretiyle ve bu kabilden sair suretlerle bahşedilen menfaatler iadeye tabidir.
(B) EHLİYETSiZLİK VEYA RED HALİNDE İADE:
Madde 604 – Mirasçılardan biri, mirasın açılmasından evvel veya sonra mirasçılık hakkını gaip ettiği takdirde; ona
terettüp eden iade mükellefiyeti hissesini alanlara geçer.
Feri kendi eline geçmemiş olsa bile aslına yapılan teberruları iade ile mükelleftir.
(C) ŞARTLARI:
I. İade veya mahsup :
1 – Muhayyerlik :
Madde 605 – İade ile mükellef olan mirasçı muhayyerdir, dilerse aldığı malın aynını iade eder, dilerse hissesinden
fazla olsa bile kıymetini mahsup ettirir. Müteveffanın bu esasa muhalif tasarrufları ve tenkis davalarına müteferri haklar
mahfuzdur.
1304-86
II. Miras hissesinden fazla olan teberrular :
Madde 606 – İadeye tabii teberruların miktarı, iade ile mükellef mirasçının miras hissesinin baliğ olduğu kıymetten
ziyade olup ta; bu ziyadenin mirasçıya kalmasının müteveffaca maksut olduğu isbat edilirse, tenkis davası hakkı mahfuz
kalmak üzere ziyadenin iadesi lazım gelmez. Fürulara evlenirken mutad derecede verilen eşya ile yapılan sarfiyatın iadeye
tabi olmaması, asıldır.
III. Hesabın nasıl yapılacağı :
Madde 607 – İadede, teberru olunan şeylerin mirasın açıldığı gündeki kıymetleri ve daha evvel satılmış olanların
satış fiatları esas olur. Hasılat ve sarfiyattan zamanı mucip olarak ayne veya kıymete arız olan noksanlardan dolayı mirasçılar,
zilyedin haklarına malik ve borçları ile mükelleftirler.
(D) TALİM VE TERBİYE MASRAFI:
Madde 608 – Muris tarafından hilafı kasdedilmiş olduğu ispat edilmedikçe çocukların terbiye ve tahsilleri için
yapılmış olan masarifin ancak mutad olan miktardan fazlası iade olunur.
Murisin vefatında henüz terbiye ve talimleri ikmal edilmemiş olan veya malül bulunan çocuklara taksim esnasında
münasip bir tazminat verilir.
(H) MUTAT HEDİYELER:
Madde 609 – Mutat; olan hediyeler, iadeye tabi değildir.
(V) AİLE İÇİN YAPILAN FEDAKARLIĞA KARŞI TAZMİNAT:
Madde 610 – Ana baba ile birlikte yaşayan ve ivazından sarahaten feragat etmeksizin kendi sayını veya varidatını
aileye tahsis etmiş olan reşit evlat, taksim esnasında münasip bir tazminat isteyebilir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Taksimin hitamı ve hükümleri
(A) TAKSİMİN HİTAMI:
I. Taksim mukavelesi :
Madde 611 – Hisselerin teşkil ve kabzını yahut taksim mukavalesinin akdini mütaakip, taksim; mirasçılar için lüzum
ifade eder.
Taksim mukavelesi, yazılı olmadıkça muteber olmaz.
II. Miras hisseleri hakkında mukavele :
Madde 612 – Miras haklarının temlikine mütaallik mirasçıların birbirleriyle akdedeceği mukaveleler ile hayatta
bulunan ana yahut babanın müteveffa karı ve kocasından olan çocuklariyle bu çocuklara müteveffadan isabet eden hissenin
temlikine mütaallik akdedecekleri mukavelenin, yazılı olması şarttır. Mirasçılardan biriyle hissesinin temlikine dair üçüncü
bir şahıs arasında akdedilmiş olan mukavele üçüncü şahsa, taksime müdahale hakkı vermez. Üçüncü şahsın hakkı, ancak
temlik eden mirasçıya ayrılan hissenin talebine münhasırdır.
III. Henüz açılmamış bir miras hakkındaki mukaveleler :
Madde 613 – Bir kimsenin sağlığında mirasçılardan birinin diğer mirasçılar veya üçüncü bir şahıs ile o kimsenin
mirası hakkında ve kendi iştirak ve muvafakatı olmaksızın yaptığı mukaveleler batıl ve hükümsüzdür. Böyle bir mukavele
mucibince vukubulan teslimat geri istenebilir.
1304-87
(B) MİRASÇILARIN BİRBİRİNE KARŞI MESULİYETİ:
I. Mesuliyetten mütevellit borçlar :
Madde 614 – Taksimden sonra mirasçılar, her birinin hissesine düşen mallar için beyi hükümleri mucibince
yekdiğerinin zaminidirler. Mirasçılar, aralarında taksim ettikleri alacakların mevcudiyetini birbirlerine karşı zamin oldukları
gibi borsaya kabul edilmiş olan kıymetli evrak müstesna olmak üzere bu alacaklar taksimde ne miktar için mahsup edilmişler
ise o miktar hakkında borçluların tediyeye iktidarlarından dahi mütekabilen alelade kefiller gibi mesuldürler. Zamin olanlara
karşı dava hakkı, taksimin hitamından ve taksimden sonra ödenmesi lazım matluplar için bu lüzum tarihinden itibaren bir
sene geçmekle müruru zamana uğrar.
II. Taksimin feshi:
Madde 615 – Mukaveleler hangi sebeplerle fesholunabilirse, taksim dahi aynı sebeplerle fesih olunabilir.
(C) ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA KARŞI MESULİYET:
I. Teselsül:
Madde 616 – Alacaklı, alacağının inkısamına veya nakline sarahaten veya zımnen razı olmadıkça mirasçılar
taksimden sonra dahi terekenin borçlarından müteselsilen ve bütün malları ile mesuldürler. Şu kadar ki beş sene geçince
teselsül kalmaz. Bu müddet, taksimin hitamından ve taksimden sonra ödenmesi lazım matluplar için lüzum tarihinden başlar.
II. Rücu hakkı:
Madde 617 – Ödenmesi kendisine tahmil edilmiş olmayan bir borcu yahut bir borcun ödemesini deruhte ettiği
miktarından fazlasını, ödeyen mirasçı diğer mirasçılara rücu hakkını haizdir. Bu hak, evvel emirde taksim esnasında borcu
ödemeyi deruhte etmiş olan mirasçılara karşı kullanılır. Bundan başka hilafına şart olmadıkça, her biri, hisseleri nisbetinde
terekenin borçlarını ödemekle mükelleftirler.
DÖRDÜNCÜ KİTAP
Ayni haklar
BİRİNCİ KISIM
Mülkiyet
ON SEKİZİNCİ BAP
Umumi Hükümler
(A) MÜLKİYET HAKKININ UNSURLARI:
Madde 618 – Bir şeye malik olan kimse, o şeyde kanun dairesinde dilediği gibi tasarruf etmek hakkını haizdir; haksız
olarak o şeye vaziyed eden herhangi bir kimseye karşı istihkak davası ikame ve her nevi müdahaleyi menedebilir.
(B) MÜLKİYET HAKKININ ŞÜMULÜ:
I. Mütemmim cüzler:
Madde 619 – Bir şeye malik olan kimse, o şeyin bütün mütemmim cüzlerine de malik olur. Mahalli örfe göre bir
şeyin esaslı bir unsurunu teşkil eden o şey telef veya tahrip yahut tağyir edilmedikçe ondan ayrılması kabil olmıyan cüzler o
şeyin mütemmim cüzleridir.
1304-88
II. Tabii semereler:
Madde 620 – Bir şeye malik olan kimse,o şeyin tabii semerelerine de maliktir. Bir şeyin muayyen zamanlarda hasıl
ettiği ve örfün o şeyden sureti tahsisine göre istihsalini tecviz eylediği mahsuller, o şeyin tabii semereleridir.Tabii semereler,
ayrılıncaya kadar asıl şeyin mütemmim cüzleridir.
III. Teferruat :
1 – Tarif :
Madde 621 – Bir şeye ait yapılacak temliki tasarruflarda o şeyin istisna olunmayan teferruatı dahil olur. Mahalli örfe
veya malikin sarih arzusuna göre bir şeyin işletilmesi veya muhafazası veya ondan istifade olunması için daimi bir tarzda
tahsis olunan ve kullanmakta o şeye tabi kılınan veya takılan veya onunla birleştirilen menkul eşya asıl şeyin teferruatıdır.
Asıl şeyden muvakkat bir zaman için ayrılmakla teferruattan olmak sıfatı zail olmaz.
2 – Müstesnası :
Madde 622 – Asıl şeye zilyet bulunan kimsenin kullanmasına muvakkaten tahsis edilen veya ancak o kimsenin
istihlak etmesi için muhassas veya asıl şeyin hususi mahiyetine yabancı olan yahut o şey ile muhafaza için veya beyi veya
icar edilmek maksadiyle birleştirilen menkul eşya teferruat sıfatını alamaz.
(C) BİRDEN ZİYADE KİMSELERİN BİR ŞEY ÜZERİNDE MÜLKİYETİ :
I. Müşterek mülkiyet :
1 – Hissedarlar arasındaki münasebetler :
Madde 623 – Birden ziyade kimseler şayian bir şeye malik olur ve hisseleri bilfiil taksim edilmemiş bulunursa onlar,
o şeyin hissedarıdırlar.
Hissedarların şayi hisseleri birbirine müsavi olmak asıldır.
Hissedarlardan her biri kendi hissesi hakkında malik hak ve mükellefiyetlerini haiz olup hissesini temlik veya terhin
edebilir. Alacaklıları da bu hisseyi haczettirebilirler.
2 – İdari tasarruflar :
Madde 624 – Hilafına mukavale olmadıkça, hissedarlar müşterek mülklerini biliştirak idare ederler.
Ekseriyet hilafına karar vermedikçe hissedarlardan her biri, ufak tefek tamirat ile ziraat işleri gibi alelade idari
tasarrufları icraya ehildir.
Ziraat usulünün değiştirilmesi, büyük tamirat icrası gibi daha ziyade mühim olan idari tasarruflar, müşterek mülkün
yarısından fazlasına malik olan ve adet itibariyle de ekseriyeti teşkil eden hissedarların reyleri içtima etmedikçe yapılamaz.
3 – Temliki tasarruflar :
Madde 625 – Hissedarlardan her biri, müşterek menfaatler için diğer hisedarları temsil edebilir ve diğer hissedarların
hakları ile kabili tevfik oldukça müşterek şeyden istifade eder ve onu kullanır.
Müşterek mülkü temlik etmek, onun üzerinde aynı bir hak tesis eylemek ve onun intifa tarzını değiştirmek için bu
bapta bilittifak başka bir kaide kabul edilmediği takdirde bütün hissedarların muvafakati şarttır.
4 – Masraflara ve mükellefiyetlere iştirak :
Madde 626 – Müşterek mülkiyete terettüp eden veya müşterek mülkiyeti takyit eyliyen idari masraflar, vergiler ve
sair mükellefiyetler hilafına hüküm yoksa hisseleri nispetinde bütün hissedarlara ait olur.
1304-89
Hissedarlardan biri hissesinden fazla tediyeyatta bulunursa bu fazla ile hisseleri nispetinde diğer hissedarlara rücu
eder.
Hissedarlıktan çıkarılma
Madde 626/a – (Ek : 14/11/1990 – 3678/14 md.)
Kendi tutum ve davranışları veya malın kullanılmasını bıraktığı ya da fiillerinden sorumlu olduğu kişilerin tutum ve
davranışları ile diğer hissedarların tümüne veya bir kısmına karşı olan yükümlülüklerini ağır surette ihlal eden hissedar, bu
yüzden onlar için müşterek mülkiyet ilişkisinin devamını çekilmez hale getirmişse mahkeme kararıyla hissedarlıktan
çıkarılabilir.
Davanın açılması, aksine bir anlaşma yoksa, hissedarların hem hisse hem de sayı bakımından çoğunlukla karar
vermelerine bağlıdır.
Hakim, çıkarma talebini haklı gördüğü takdirde,çıkarılacak hissedarın hissesini karşılayacak kısmı maldan ayırmak
mümkün ise bu ayırmayı yaparak ayrılan parçanın müşterek mülkiyetten çıkarılana tahsisine karar verir.
Aynen ayırımı mümkün bulunmayan maldaki hissenin dava tarihindeki değeri ile kendilerine devrini isteyen hissedar
veya hissedarlar bunu hissedarlıktan çıkarma talebi ile birlikte istemek zorundadırlar. Hakim, hükmünden önce re’sen tayin
edeceği münasip bir mehil içinde hisse değerinin tediye veya tevdiine karar verir. Davanın kabulü halinde hissenin talep eden
adına tesciline hükmolunur.
Hisseyi karşılayacak kısmın maldan aynen ayrılması mümkün olmaz ve bu hisseye talip olan hissedar bulunmazsa
hakim, davalıya hissesini temlik etmesi için bir süre tayin eder ve bu süre içinde temlik edilmeyen hissenin açık artırma ile
satışına karar verir. Satış kararı cebri icra yoluyla paraya çevirmeye dair hükümler uyarınca yerine getirilir.
Diğer hak sahiplerinin çıkarılması
Madde 626/b – (Ek:14/11/1990 – 3678/15 md.)
Bir hissedarın çıkarılmasına dair hükümler, kıyas yoluyla intifa veya diğer bir ayni hak veya tapuya şerh edilmiş kira
gibi şahsi hak sahibine de uygulanır. Şu kadar ki, devri caiz olmayan hakkın uygun bir tazminat karşılığında sona ermesine
karar verilir.
5 – Müşterek mülkiyetin nihayeti:
a) Taksim davası:
Madde 627 – Hukuki bir tasarruf mucibince yahut müşterek mülkün devamlı bir maksada tahsis edilmiş olması
hasebiyle şuyuu idame mükellefiyeti olmadıkça hissedarlardan her biri, taksim istiyebilir. Taksim hakkı, hukuki bir tasarrufla
on seneden fazla bir müddet için bertaraf edilemez. Taksim, münasip olmıyan bir zamanda yaptırılamaz.
b) Taksimin nasıl yapılacağı :
Madde 628 – Müşterek mülkiyet; aynen taksim ile nihayet bulacağı gibi bedeli hissedarlar arasında tevzi olunmak
üzere pazarlık veya müzayede suretiyle beyi ile ve hissedarlardan biri veya bir kaçı tarafından diğerlerine ait hisselerin
iktisabiyle de nihayet bulur.
Hissederlar taksimin nasıl yapılacağında ittifak edemedikleri takdirde müşterek mülkün kıymetine ehemmiyetli bir
noksan arız olmaksızın taksimi kabil ise, hakim aynen taksimi ve kabil değil ise hissedarlar beyninde veya umum arasında
müzayede ile satılmasını emreder.
Aynen taksiminde hisselerin teadülü temin edilemezse ivaz ilavesiyle tadil olunur.
1304-90
II. İştirak halinde mülkiyet:
1. Sebepleri:
Madde 629 – Kanun mucibince veya bir mukavele ile iştirak teşkil eden kimseler bir şeye malik olursa her birinin
hakkı o şeyin tamamına sari olur.
2 – Hükümleri:
Madde 630 – Şeriklerin hak ve vazifeleri iştiraki tevlit eden kanun veya mukavele hükümleri ile muayendir.
Hilafına bir hüküm olmadığı halde şeriklerin hakları ve hususiyle malik oldukları şeyde tasarruf salahiyetleri ancak
ittifak ile verecekleri karar mucibince kullanılabilir. İştirak devam ettiği müddetçe taksim ve şayi cüzde tasarruf caiz değildir.
3 – İştirak halindeki mülkiyetin nihayeti:
Madde 631 – İştirak halinde mülkiyet, o mülkün temliki veya iştirakin zevaliyle nihayet bulur. Bu suretle taksim,
hilafına hüküm bulunmadıkça müşterek mülkiyet hükümlerine göre yapılır.
ON DOKUZUNCU BAP
Gayri menkul mülkiyeti
BİRİNCİ FASIL
Gayrimenkul mülkiyetinin mevzuu, iktisabı, izaası
(A) GAYRİMENKUL MÜLKİYETİNİN MEVZUU:
Madde 632 – Gayrimenkul mülkiyetinin mevzuu, yerinde sabit olan şeylerdir. Bu kanuna göre aşağıdaki şeyler gayri
menkuldür:
1 – Arazi,
2 – Tapu sicilinde müstakil ve daimi olmak üzere ayrıca kaydedilen haklar,
3 – Madenler.
(B) GAYRİMENKUL MÜLKİYETİNİN İKTİSABI:
I. Tescil:
Madde 633 – Gayrimenkul mülkiyetini iktisap için tapu siciline kayıt, şarttır. Bununla beraber işgal, miras, istimlak,
cebri icra tarikleriyle veya mahkeme ilamı ile bir gayrimenkulü iktisabeden kimse tescilden evvel dahi ona malik olur.
Fakat tescil merasimi ikmal edilmedikçe temliki tasarrufta bulunamaz.
II. İktisap tarikleri :
1 – Mülkiyeti nakleden akitler:
Madde 634 – Mülkiyeti nakleden akitler resmi şekilde yapılmadıkça muteber olmazlar. Ölüme bağlı tasarruflarla
evlenme mukaveleleri kendilerine mahsus şekillere tabidir.
2 – İşgal:
Madde 635 – Tapu siciline göre sahipsiz bir şey haline geldiği anlaşılmıyan müseccel bir gayrimenkul, işgal
tarikiyle iktisap olunamaz.
Müseccel olmıyan bir arzın işgali sahipsiz şeylere dair olan hükümlere tabidir.
3 – Yeni arazi teşekkülü:
Madde 636 – Sahipsiz yerlerde birikmek, dolmak ve kaymak veya umuma ait suların mecra veya seviyeleri
değişmek gibi bir suretle teşekkül edip kendisinden istifade mümkün olan arazi Devletin mülkü olur.
Bu suretle kendisine ait bir gayrimenkulden ayrılan parçaların vücudunu ispat eden kimse onları istirdat edebilir.
4 – Arazinin kayması:
Madde 637 – Arazinin yerinden kayması hududun tadilini icabetmez. Bu suretle bir gayrimenkul üzerine geçmiş olan
toprak ve saire hakkında enkaza ve ihtilata dair olan hükümler tatbik olunur.
1304-91
5 – Müruru zaman:
a) Adi müruru zaman:
Madde 638 – Muhik bir sebep yok iken tapu sicillinde uhdesine malik sıfatı ile mukayyet bulunan bir gayrimenkulü
fasılasız ve nizasız on sene müddetle ve hüsnü niyetle yedinde bulunduran kimsenin o gayrimenkulün üzerindeki hakkına
itiraz olunamaz.
b) Fevkalade müruruzaman:
Madde 639 – (Değişik : 9/3/1954 – 6333/1 md.) Tapu sicilinde mukayyet olmıyan bir gayrimenkulü nizasız ve
fasılasız 20 sene müddetle ve malik sıfatiyle yedinde bulundurmuş olan kimse o gayrimenkulün kendi mülkü olmak üzere
tescili talebinde bulunabilir.
Tapu sicilinde maliki kim olduğu anlaşılamıyan veya 20 sene evvel vefat etmiş yahut gaipliğine hüküm verilmiş bir
kimsenin uhdesinde mukayyet olan bir gayrimenkulü aynı şerait altında yedinde bulunduran kimse dahi o gayrimenkulün,
mülkü olmak üzere tescilini talep edebilir.
Tescil davası Hazine ve ilgili amme hükmi şahsiyeti aleyhine açılır ve mahkemece gazete ile ve ayrıca mahallinde
münasip vasıtalarla en az 3 defa ilan olunur.
Son ilandan itibaren 3 ay içinde bir itiraz davası açılmaz veya açılıp da reddedilir ve iddia sabit olursa tescile karar
verilir; karara gayrimenkulün haritası veya ebatlı krokisi eklenir.
Hususi kanun hükümleri mahfuzdur.
c) Müddetler :
Müddetin hesabı, inkıtaı – tatili :
Madde 640 – Yukarki maddelerde beyan olunan iktisabı müruru zaman müddetinin gerek hesabında gerek inkıta ve
tatilinde, ancak müruru zamanında cari olan hükümler tatbik olunur.
6 – Sahipsiz şeyler ve umuma ait mallar :
Madde 641 – Sahipsiz şeyler ile menfaati umuma ait olan mallar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Hilafı sabit
olmadıkça menfaatı umuma ait sular ile ziraate elverişli olmıyan yerler, kayalar, tepeler, dağlar ve onlardan çıkan kaynaklar
kimsenin mülkü değildir. Sahipsiz şeylerin ihraz ve işgali, yollar ve meydanlar, akar sular ile yatakları gibi menfaati umuma
ait malların işletilmesi ve kullanılması hakkında ahkamı mahsusa vazolunur.
III. Tescili talep hakkı :
Madde 642 – Bir şeye temellük etmek hakkını hibe gibi bir sebeple iktisap etmiş olan kimse tescil muamelesinin
icrasını malikinden talep edebilir. İmtina halinde mülkiyetin kendisine aidiyetine karar verilmesini hakimden istiyebilir.
İhraz ve işgal, intikal, istimlak cebri icra ve mahkeme ilamiyle bir gayrimenkulün mülkiyetini iktisap eden kimse;
doğrudan doğruya tescil muamelesini yaptırabilir.
Karı koca malları hakkındaki usul icabı olarak vuku bulan mülkiyet tebeddülleri sicilli mahsusuna kayıt ve ilan
edilmesini müteakip resen tapu siciline de kaydolunur.
(C) GAYRİMENKUL MÜLKİYETİN İZAASI :
Madde 643 – Gayrimenkulün mülkiyeti, sicil kaydının terkini veya gayrimenkulün tamamiyle ziyaı halinde zail olur.
Menfaati amme için yapılan istimlak halinde mülkiyetin ne vakit zail olacağı kanunu mahsusla muayyendir.
İKİNCİ FASIL
Gayri menkul mülkiyetin hükümleri
(A) GAYRİMENKUL MÜLKİYETİN ŞÜMULÜ :
I. Umumiyetle :
Madde 644 – Bir arza malik olmak, onu kullanmakta faydalı olacak derecede altına ve üstüne malik olmağı
tazammun eder.
Kanuni takyitler müstesna olmak üzere bu mülkiyet, yapılan ve dikilen şeyleri ve kaynakları dahi şamil olur.
1304-92
II. Sınır :
1 – Gayrimenkulün tahdidi :
Madde 645 – Gayrimenkulün sınırı plan ve arz üzerine konulan işaretler ile tayin olunur.
Plandaki sınır ile arz üzerindeki sınır birbirini tutmazsa asıl olan plandaki sınırdır.
2 – Tahdit borcu :
Madde 646 – Sınırı belli olmıyan araziye malik olan kimse komşusunun talebi üzerine gerek planın tashihi gerek arz
üzerine işaretler konulması suretiyle sınırın tayini için diğerine yardım etmeğe mecburdur.
3 – Tahdit eden şeylerin hükmü :
Madde 647 – Duvar, çit, parmaklık gibi iki gayrimenkulü birbirinden ayıran şeylerin mülkiyetinde asıl olan; her iki
komşu arasında müşterek olmaktır.
III. Arsa üzerine inşaat :
1 – Arsa ve levazım :
a) Mülkiyet :
Madde 648 – Bir kimse başkasının inşaat levazımiyle kendi arsası üzerine yahut kendi levazımiyle başkasının arsası
üzerine bina yapmış olsa bu levazım, arsanın mütemmim cüzü olur. Şu kadar ki levazım, malikin rızası olmaksızın alınıp
kullanılmış ise kal’i fahiş bir zararı müeddi olmadıkça maliki onu kali ile istirdadını talebedebilir ve masarifi arsa sahibine ait
olur. Eğer bina arsa sahibinin rızası olmaksızın levazım sahibi tarafından yapılmış ise kal’i fahiş bir zararı müeddi olmadıkça
arsa sahibi kal’ini istiyebilir ve masarifi levazım sahibine ait olur.
b) Tazminat :
Madde 649 – Ebniye kalolunmadığı takdirde arsa sahibi inşaat levazımına mukabil muhik bir tazminat vermeğe
mecburdur. Arsa sahibi inşaatı suiniyetle yapmış ise diğer tarafın bütün zararını tazmin ile mahküm edilebilir.
Eğer bina levazım sahibi tarafından suiniyetle yapılmış ise arsa sahibinin levazım için vereceği tazminat levazımın en
az kıymetini geçmiyebilir.
c) Bina sahibinin arsayı temellük edebilmesi :
Madde 650 – Binanın kıymeti açıkça arsanın kıymetinden ziyade ise hüsnüniyetle hareket eden levazım sahibi muhik
bir tazminat mukabilinde mecmuunun mülkiyetinin kendisine verilmesini istiyebilir.
2 – Başkasının arsasına tecavüz eden inşaat :
Madde 651 – Yanındaki arsaya tecavüz etmiş olan inşaat ve imalat bunları yapan kimsenin o arsa üzerinde ayni bir
hakkı varsa, bunlar o kimsenin arsasının mütemmim cüzü olur ve tecavüz eden kısmı irtifak hakkı olmak üzere tapu siciline
kaydedilir. Bundan mutazarrır olan arsa sahibi tecavüze muttali olduğu tarihten itibaren on beş gün içinde itiraz etmemiş ise
inşaat hüsnüniyetle yapıldığı ve icabı hal müsait bulunduğu takdirde inşaatı yapan kimse muhik bir tazminat mukabilinde
tecavüz ettiği mahal üzerinde kendisine ayni bir hak verilmesini veya o mahal mülkiyetinin kendisine aidiyetinin tanınmasını
istiyebilir.
3 – Üst hakkı:
Madde 652 – Bir arsanın altında veya üstünde yapılan yahut onunla devamlı bir surette birleştirilen inşaat ve imalat
tapu siciline irtifak hakkı diye tescil edilmek üzere başka bir malikin mülkü olabilir.
Bir evin muhtelif katları, üst hakkı teşkiline mevzu olamaz.
4 – Mecralar :
Madde 653 – Elektrik, gaz, su gibi şeylerin mecraları hangi arz için tesis olunmuşlar ise onun
haricinde bulunmuş olsa bile hilafına bir hüküm olmadıkça onlar hangi sınai teşebbüsün eseri iseler onun
teferruatı ve sahibinin mülkü nazariy-
1304-93
le bakılır. Bu mecraları tesis hakkı, komşuluk münasebetlerine müteallik hükümler icabından olmadığı takdirde irtifak
hakkına müsteniden tesis edilmiş olmadıkça başkasının arsasını ayni bir hakla takyit etmiş olmaz. Eğer mecra açıkta değilse
irtifak hakkı, tapu siciline kaydolunmakla tesis olunur; açıkta ise irtifak hakkı mecranın yapılmasiyle teessüs etmiş olur.
5 – Menkul inşaat :
Madde 654 – Temelli kalmak maksadı olmaksızın başkasının arsası üzerine yapılan kulübe ve baraka gibi hafif
binalar, inşa edenin mülkü olur ve tapu siciline kaydolunmaz.
6 – Dikilen şeyler :
Madde 655 – Bir kimse başkasının fidanını kendi tarlasına yahut kendi fidanını başkasının tarlasına dikerse alakadar
olan kimseler başkasının levazımı ile kendi arsasında veya kendi levazımı ile başkasının arsasına bina yapmak veya menkul
bir inşaatta bulunmak hallerinde alakadar kimselerin haklarını haiz ve borçları ile mükelleftirler. Ağaçlar ve ormanlar
üzerinde üst hakkı tesisi memnudur.
IV. Malikin mesuliyeti :
Madde 656 – Bir malikin hakkını tecavüz etmesinden dolayı bir zarara uğrayan veya uğramak tehlikesinde bulunan
kimse eski halin iadesini veya tehlikenin izalesi için lazım gelen tedbirlerin yapılmasını talep edebilir ve uğradığı zarar ve
ziyanı ayrıca tazmin ettirebilir.
(B) GAYRİMENKUL MÜLKİYETİN TAKYİTLERİ :
I. Umumiyetle :
Madde 657 – Mülkiyetin kanuni takyitleri tapu siciline kayde hacet olmaksızın muteber olur. Bu takyitler; ancak
resmi bir senedle ve tapu siciline kayıt ile ilga veya tadil olunabilir. Ammenin menfaati için vazolunan takyitler tadil ve ilga
olunamaz.
II. Mülkiyet hakkının takyitleri :
1 – Şuf’a :
a) Mukaveleden mütevellit şuf’a :
Madde 658 – Mukaveleden mütevellit şuf’a hakkı; tapu siciline şerh verildiği surette bu şerhte tayin olunan müddet
zarfında ve sicilde gösterilen şartlar dairesinde her hangi bir malike karşı dermiyan olunabilir.
Sicilde şart gösterilmemiş ise gayrimenkulün müddeaaleyhe satışındaki şarta itibar olunur. Meşfu satıldıkta bayi
keyfiyeti şefia haber vermeğe mecburdur.
Şefiin bey’e ıttılaı gününden itibaren bir ay ve herhalde sicille şerh verildiği tarihten itibaren on sene geçmekle şuf’a
hakkı sakıt olur.
b) Kanuni şuf’a hakkı :
Madde 659 – Bir gayrimenkulün hissedarları onun şayi bir hissesini satın alan üçüncü şahsa karşı kanuni şuf’a
hakkını haizdir.
2 – İştira, vefa hakları :
Madde 660 – Mukaveleden mütevellit iştira ve vefa hakları tapu siciline şerh verildiği surette bu şerhte gösterilen
müddet içinde gayrimenkulün her hangi malikine karşı dermeyan olunabilir.
Bu haklar her halde şerh tarihinden itibaren on sene geçmekle sakıt olur.
1304-94
III. Komşu hakkı :
1 – Mülki kullanma :
Madde 661 – Bir kimse mülkünü kullanırken hele sınai işler yaparken komşusuna zarar verecek her türlü
taşkınlıklardan çekinmeğe mecburdur.
Hususiyle mazarat veren ve gayri menkulün mevki ve mahiyetine ve mahalli örfe göre komşu arasında hoş
görülebilecek dereceyi geçen gürültüler ve sarsıntılar yapmak ve duman ve kurum ve rahatsızlık veren sair toz, boğu, koku
çıkartmak memnudur.
2 – Hafriyat ve inşaat :
a) Kaidesi :
Madde 662 – Bir mülk sahibi, hafriyat ve inşaatta bulunurken komşusunu arsasına zarar vererek veya zarara maruz
bırakarak veya üzerlerindeki mebaniyi tehlikeye koyarak, izrar edemez.
Komşuluk kaidelerine muhalif olarak yapılan inşaatta başkasının arazisine tecavüz halindeki hükümler tatbik olunur.
b) Hafriyat ve inşaatın ebadı :
Madde 663 – Yapılacak hafriyat ve inşaatın ebadında gayrimenkul sahiplerinin riayete mecbur oldukları hükümler,
hususi kanunlar ile muayyendir.
3 – Ağaç dal ve köklerinin başkasının mülküne geçmesi:
a) Kaide :
Madde 664 – Bir ağacın dalları ve kökleri komşunun mülküne geçipte zarar verdiği ve komşunun talebi üzerine
münasip bir müddet içinde ağaç sahibi bunları kaldırmadığı takdirde komşunun o dal ve kökleri kesip enkazını zaptetmeğe
salahiyeti vardır.
Ağaç dallarının kendi ebniye ve ekinleri üzerine geçmesine müsamaha eden kimsenin işbu dallarda yetişen meyveleri
temellüke hakkı vardır.
Bu hükümler, komşu ormanlar hakkında cereyan etmez.
b) Dikilecek şeye göre riayeti icap eden hükümler :
Madde 665 – Gayrimenkulün ve dikilecek şeylerin nevilerine göre sahiplerinin dikmek hususunda riayete mecbur
oldukları hükümler, kanunu mahsus ile tayin olunur.
4 – Kendi kendine akan suların cereyanı :
Madde 666 – Bir gayrimenkulün sahibi, üst taraftaki gayrimenkulde kendi kendine akan suları hususiyle kar, yağmur
ve tutulmamış kaynak sularını kendi mülküne kabule mecburdur. Komşuların hiç biri diğerinin zararına bu cereyana mani
olamaz.
Bir gayrimenkulün aşağısında bulunan diğer gayrimenkule akan ve ona lazım olan suyunu yukarıki gayrimenkul
sahibi kendisine lazım olan dereceden ziyade mülkünde tutamaz.
5 – Kurutma :
Madde 667 – Bir bataklığın suyu ötedenberi alt taraftaki tarlaya akagelmekte ise sahibinin onu kurutmak için
yapacağı ameliyattan neşet eden suları alt taraftaki tarla sahibi kabule mecburdur. Aşağıdaki tarlaya bundan bir zarar gelecek
ise sahibi tarlasının içinden geçmek üzere su yolları tesisini bataklık sahibinden isteyebilir. Tesis masrafı bataklık sahibine
aittir.
1304-95
6 – Su yolu ve gaz ve elektrik borularının geçirilmesi :
a) Bunlara karşı müsamaha borcu :
Madde 668 – Gayrimenkul sahipleri yapılacak zarar tamamiyle ve peşin tazmin olunmak şartiyle mülkünün altından
veya üstünden su yolu ve gaz ve elektrik boruları geçirilmesine, bunların başka yerden geçirilmeleri imkansız olur veya çok
fazla masrafı mucip bulunur ise, müsaade etmeğe mecburdur.
Bu tesisat, sabibinin talebi üzerine masrafı kendisine ait olmak şartiyle tapu sicilline kaydolunur.
b) Üzerine tesisat yapılacak arsa sahibinin menfaatlerinin muhafazası:
Madde 669 – Bu tesisat mülkünden geçen kimse, menfaatinin munsıfane nazara alınmasını talep edebilir; fevkalade
ahvalde ve tesisat gayrimenkulün üstünde ise üzerine tesisat yapılacak münasip bir kısmının kendi zararını tamamiyle telafi
edecek bir ivaz mukabilinde alınmasını isteyebilir.
c) Yeni hadiseler:
Madde 670 – Ahval değişirse gayrimenkulün sahibi menfaati icabı olarak işbu tesisatın naklini isteyebilir. Nakil
masrafı kaideten diğer tarafa aittir. Şu kadar ki maslahat icap ediyorsa hakim gayrimenkul sahibinin münasip miktarda nakil
masrafına iştirakini tensip eder.
7 – Mürur hakkı:
a) Lüzumlu geçit:
Madde 671 – Tarikı amme çıkmak için kafi bir yolu bulunmayan gayrimenkul sahibi tam bir ivaz mukabilinde
komşularından kendisine geçmek için munasip bir yerin terkini talep edebilir. Bu hak mülklerin ve onlara giden yolların
evvelki hallerine göre bu yolun nereden geçmesi lazımgeliyorsa oranın malikine ve icabında bu yolun açılmasından en az
mutazarrır olan kimseye karşı kullanılır. Bu yolun tayininde iki tarafın menfaatleri gözetilir.
b) Mürur hakkının tescili:
Madde 672 – Daimi olarak tesis olunan mürur hakkının tapu sicilline kaydı lazımdır.
8 – Hail:
Madde 673 – Müşterek haller hakkındaki hükümlere halel gelmemek üzere her malik kendi arzının hailini kendi
yapar. Araziye hail koymak mecburiyeti ve bunun nasıl konacağı kanunu mahsus ile tayin olunur.
9 – Komşuluk için lüzumlu olan şeylerin icrası:
Madde 674 – Komşuluk haklarının kullanılması için lüzumu olan işlerin yapılması her birinin menfaati nisbetinde
arz sahiplerinin uhdesine terettüp eder.
IV. Başkasının arazisine girmek:
1 – Orman ve mer’a:
Madde 675 – Kanunen menedilmedikçe örf ve adete göre herkes başkasının orman ve mer’asına girebilir ve mantar
ve ufak tefek yabani meyveleri toplayıp temellük edebilir. Av avlamak ve balık tutmak için başkasının arazisine girmek
hakkındaki hükümler kanunu mahsus ile tayin olunur.
2 – Düşen şeylerin alınması:
Madde 676 – Su, rüzgar, çığ veya diğer tabii kuvvetler vasıtasiyle veya her hangi bir suretle bir mal bir kimsenin
arsasına düşer veya hayvan girer ve arı ve tavuk ve balıklar göçerse arz sahibi bunların aranılıp tutulması için sahiplerine
müsaade etmeğe mecburdur. Bu yüzden hasıl olan zarar için arz sahibinin tazminat istemeğe ve tazminatı alıncaya kadar
bunları hapsetmeğe hakkı vardır.
1304-96
3 – Zaruri sebepler:
Madde 677 – Bir kimse vukuu kuvvetle melhuz bulunan bir zararı yahut ani bir tehlikeyi kendisinden veya
diğerinden ancak başkasının mülküne tecavüzle defedebilirse, zarar veya tehlike tecavüzden münbais hasardan büyük olmak
şartiyle mülk sahibi bu tecavüze tahammüle mecburdur. Mülk sahibi bu tecavüzden mutazarrır olmuş ise muhik bir tazminat
talep edebilir.
V. Toprağın ıslahı:
Madde 678 – Toprağın ve su yollarının ıslahı, bataklıkların kurutulması, orman yetiştirilmesi, yol açılması, orman ve
köy arazisi parçalarının birleştirilmesi gibi şeyler ancak mütaaddit maliklerin iştirakiyle yapılır bunun için arsaların
yarısından fazlasına malik bulunan ve adetçe maliklerin üçte ikisini teşkil eden kimseler tarafından karar verilmek lazımdır.
Bu karara diğerleri ittibaa mecburdurlar.
(C) KAYNAKLAR :
I. Mülkiyet ve irtifak hakkı:
Madde 679 – (Değişik : 23/11/1960-138/1 md.)
Kaynak, arzın mütemmim bir cüz’ü olup mülkiyeti, kaynadıkları toprağın mülkiyeti ile beraber iktisabolunur.
Başkasının arzındaki kaynaklardan istifade, irtifak hakkı olarak, tapu siciline kayıt ile tesis olunur.
Yeraltı suları,genel olarak, menfaati umuma ait sulardandır.Bir arza malik olmak, onun altındaki suya malik olmayı
tazammun etmez.
Yeraltı sularından arz maliklerinin istifade şekli ve bunun derecesi, mahsus kanunlarında gösterilir.
II. Kesilen kaynaklar:
1 – Tazminat :
Madde 680 – Ehemmiyetli bir surette intifa edilmekte veya intifa maksadiyle suyu biriktirilmekte olan kaynakları
kısmen olsun keserek yahut hafriyat ve inşaat ve ameliyat icrasiyle telvis ederek sahibine veya onda hakkı olana zarar iras
eden kimse tazminat itasiyle mahküm edilebilir. Zarar kast ve ihmal eseri değil ise veya mutazarrırın hatasına isnadi kabil ise
hakim, tazminat itası lazımgelip gelmiyeceğini takdir ve icabında keyfiyetini ve miktarını tayin eyler.
2 – Kaynakların evvelki halinin iadesi:
Madde 681 – Bir gayrimenkulün işletilmesi veya süknası veya su tedariki için lazım olan kaynaklar kesildiği veya
telvis edildiği takdirde mümkün olduğu kadar evvelki halin iadesi talep olunabilir. Maslahat iktiza etmedikçe diğer yerlerde
evvelki halin iadesi talep edilemez.
III. Müşterek kaynaklar:
Madde 682 – Yekdiğerine civar olan mütaaddit kaynaklar muhtelif kimselere ait olmakla beraber suları aynı
kaynaktan teşa’up ederek bir mecmua teşkil ettikleri takdirde her mutasarrıf kaynakların müştereken tutularak suyun evvelki
istifadeleri nisbetinde beyinlerinde tevziini isteyebilir.
Hak sahipleri müşterek tesisat masraflarını menfaatleri nisbetinde deruhte ederler. Birinin mümanaatı halinde hak
sahiplerinden her biri diğer kaynaklardaki su azalacak olsa bile kendi kaynağındaki suyun zapt ve icrası için lazımgelen
ameliyatı yapabilir ve bu ameliyat sebebi ile kendi kaynağına gelen suyun miktarı tezayüt etmiş ise ancak bu tezayüt
nisbetinde tazminat itasına mecbur olur.
1304-97
IV. Lüzumlu suların cebri temellükü :
Madde 683 – Kendi evine veya arzına lazım olan suyu bir takım ameliyat icra ve fahiş masarif ihtiyar etmedikçe
tedarik edemiyen kimse tam bir tazminat mukabilinde komşusunun ihtiyacı olmayan suyu kendisine fariğ olmasını talep
edebilir. Bu hususta başlıca su sahibinin menfaatleri gözetilir. Yeni haller zuhurunda yapılmış olan şeylerin tadili talep
olunabilir.
V. İstimlak :
1 – Kaynaklar :
Madde 684 – Kendisine hiç bir faydası olmayan yahut kıymetleri ile gayri mütenasip bir faydası olan kaynak ve
çeşme yahut ırmak sahibi ammenin menfaati için diğer kaynak ve çeşmelere su tedariki ve suya mütaallik sair teşebbüsler
için tam bir tazminat mukabilinde kendi kaynak ve çeşmesini veya ırmağını terke mecburdur. Bu tazminat suyun bir kısmının
mutasarrıfına terkedilmesinden ibaret te olabilir.
2 – Arz :
Madde 685 – Ammenin menfaati için bir kaynağın havalisinde bulunan arazinin, kaynağı telvisten men zımmında,
lüzumu derecede istimlaki talep olunabilir.
YİRMİNCİ BAP
Menkul Mülkiyeti
(A) MENKUL MÜLKİYETİNİN MEVZUU:
Madde 686 – Menkul mülkiyetinin mevzuu, bir yerden diğer yere nakledilebilen eşya ile gayrimenkul mülkiyetinde
dahil olmayan ve temellüke salih bulunan tabii kuvvetlerdir.
(B) İKTİSAP TARİKLERİ :
I. Teslim:
1 – Zilyedliğin nakli :
Madde 687 – Menkulde mülkiyetin intikali için teslim lazımdır. Bir kimse bir menkulü hüsnü niyetle ve malik olmak
üzere tesellüm ettikte mülkiyetini iktisap etmiş olur. Velevki intikali yapan kimse o menkulün sahibi olmasın. Zilyedlik
hükümlerinin cereyanından itibaren mülkiyet sabit olur.
2 – Mülkiyeti muhafaza mukavelesi :
a) Umumiyetle :
Madde 688 – Başkasına naklettiği mülkiyeti nakilin uhdesinde hıfz için yapılan mukaveleler ancak menkulü alan
kimsenin ikametgahındaki katibi adil tarafından tasdik ve sicilli mahsusuna kaydedilmiş ise muteber olur.
Hayvanlar hakkında bu suretle mukavele yapılması memnudur.
b) Taksit ile bey’i :
Madde 689 – Taksit ile mal satan kimse mülkiyeti muhafaza mukavelesine istinat ile sattığı malın iadesini ancak
almış olduğu taksitlerden malın kullanılmakla eskimesinden mütevellit tazminat ve münasip bir ücret miktarını tenzil ederek
mütebakiyi geriye vermek şartiyle talep edebilir.
3 – Hükmen teslim :
Madde 690 – Başkasını izrar veya teminat ahkamını ihlal kasdiyle bir menkulü temlik eden kimse onu hususi bir
sebeple yedinde alıkorsa mülkiyetin intikali üçüncü şahıs hakkında muteber olmaz. Bu kasdin takdiri hakimi müfevvazdır.
1304-98
II. İhraz :
1 – Sahipsiz eşya :
Madde 691 – Sahipsiz bir malı ihraz eden kimse ona malik olur.
2 – Kaçmış hayvanlar:
Madde 692 – Tutulan bir av kaçtıkta sahibi tekrar tutmak için hemen aramağa koyulmazsa o hayvan sahipsiz olur.
Ehlileştirilen bir hayvan tekrar kati surette vahşileşirse sahipsiz olur.
Yalnız başkasının mülküne uçmakla arı oğulu sahipsiz olmaz.
III. Lükata :
1 – İlan ve arama :
Madde 693 – Kaybolan bir malı bulan kimse sahibine haber vermeğe mecburdur.
Sahibini bilmiyorsa zabıta memurlarından birine haber vermeğe veya keyfiyeti münasip bir surette ilan etmeğe
mecburdur.
Bulunan malın kıymeti bir liradan fazla ise her halde zabıta memurlarından birine haber vermek lazımdır. Meskün bir
evde veya umumi daire ve müesseselerde kayıp bir mal bulan kimse onu ev sahibine veya müstecirine yahut o daire ve
müesseseleri muhafaza ve nezaret eden kimselere vermeğe mecburdur.
2 – Lükatanın hıfzı ve müzayede ile satılması :
Madde 694 – Lükata, layikı veçhile hıfzolunmalıdır. Lükatanın hıfzı külfeti mucip olur veya az zamanda bozulan
şeylerden bulunur yahut bir seneden fazla zabıta memurlarının yanında kalırsa müzayede ile satılır. Müzayededen evvel
münasip bir suretle ilan edilmek lazımdır. Bedeli müzayede, lükatanın yerine kaim olur.
3 – Lükataya malikiyet, iade :
Madde 695 – İlandan veya zabıta memuruna ihbardan itibaren beş sene içinde sahibi çıkmadığı takdirde lükatayı
bulan kimse, vazifesini yapmış ise ona malik olur.
Lükata sahibine iade olundukta bulan kimse bütün masrafını almakla beraber münasip bir ikramiyeye müstahak olur.
Lükata meskün bir evde veya umumi bir daire ve müessesede bulunup ta ev sahibine veya müstecire yahut o daire ve
müesseseyi muhafaza edene verilmiş ise bunlar, bulan kimsenin yerine kaim olurlar. Ancak ikramiyeye müstahak olmazlar.
4 – Define:
Madde 696 – Keşiflerinden çok zaman evvel gömülmüş veya saklanmış olduğu ve artık maliki bulunmadığı
muhakkak görülen kıymetli şeyler define addolunur.
Define, içine gömüldüğü veya saklandığı gayrimenkul veya menkulün sahibinin mülkü olur.
İlmi bir kıymeti haiz olan eşyaya mütaallik hükümler mahfuzdur.
Defineyi keşfeden kıymetinin yarısını tecavüz etmemek üzere hakkaniyete muvafık bir ikramiye talep edebilir.
5 – Fenni bir kıymeti haiz eşya :
Madde 697 – Kimsenin mülkü olmayıp ta mühim ve ilmi kıymeti haiz bulunan tabii eşyayı nadire ile antikalar
hazinenin mülkü olur. Gayrimenkulünde bu gibi eşya bulunan kimseler düçar olacakları zarar ve ziyanın tamamiyle tazmini
mukabilinde lazımgelen hafriyat için müsaade itasına mecburdur.
1304-99
Keşfeden kimse ve keşfedilen şey define ise bulunduğu yerin sahibi o şeyin kıymetini tecavüz etmemek üzere
münasip bir ikramiye isteyebilirler.
IV. Enkaz :
Madde 698 – Lükata hakkındaki hükümler, su, rüzgar, çiğ veya diğer tabii kuvvetler vasıtasiyle veya herhangi bir
suretle başkasının eline geçen şeyler ve hayvanlar hakkında da mer’idir. Bir kimsenin arı ile meşgul kovanına uçan başkasının
arıları tazminat vermeğe mahal olmaksızın kovan sahibinin olur.
V. Hukuki tağyir :
Madde 699 – Bir kimse malik olmadığı bir şeyi işlemiş veya tağyir etmiş olup ta amelin kıymeti o şeyin kıymetinden
fazla ise yeni şey amilin ve aksi takdirde malikin olur. Amil hüsnü niyetle hareket etmemiş ise amelinin kıymeti o şeyin
kıymetinden fazla olduğu takdirde hakim, yeni şeyin mülkiyetini evvelki malike bırakabilir.
Tazminat ve sebepsiz mal edinmeden mütevellit dava hakları mahfuzdur.
VI. İki malın birbiriyle karışma veya birleşmesi :
Madde 700 – Muhtelif kimselerin malları ehemmiyetli bir surette tahrip edilmeksizin yahut fahiş bir say ve masraf
yapılmaksızın ayırt edilemiyecek bir derecede karışmış veya birleşmiş olursa alakadarlar halitayı terkip eden malların
karışma veya birleşme zamanındaki kıymetleri nisbetinde hissedar olurlar.
Karışan veya birleşen mallardan biri diğerinin teferruatı kabilinden olursa halitanın mülkiyeti aslın malikine ait olur.
Tazminat ve sebepsiz mal edinmeden mütevellit dava hakları mahfuzdur.
VII. İktisabi müruru zaman :
Madde 701 – Başkasının menkul bir malını nizasız ve fasılasız mülkümdür diye ve hüsnü niyetle beş sene yedinde
bulunduran kimse o mala müruru zaman sebebiyle malik olur. Zilyedin ihtiyarı olmaksızın bir mal üzerindeki yedi munkati
olmakla müruru zaman inkıtaa uğramaz. Elverirki o malı, senesi içinde ele geçirmiş veya o müddet içinde yed davası ikame
etmiş olsun.
Alacak müruru zamanı hakkındaki hükümler, iktisabi müruru zaman müddetinin hesabında ve inkıta ve tatilinde dahi
caridir.
(C) MENKUL MÜLKİYETİNİN ZIYAI :
Madde 702 – Menkulün mülkiyeti sahibi tarafından terkedilmedikçe veya başkası tarafından iktisap olunmadıkça
yalnız yedin inkıtaı ile zayi olmaz.
İKİNCİ KISIM
Mülkiyetin gayri ayni haklar
YİRMİ BİRİNCİ BAP
İrtifak hakkı ve gayri menkul mükellefiyeti
BİRİNCİ FASIL
Gayrimenkule müteallik irtifak hakkı
(A) İRTİFAK HAKKININ MEVZUU:
Madde 703 – İrtifak hakkı bir gayrimenkul üzerine diğer bir gayrimenkulün lehine tahmil edilen bir külfettir ki
tahmil edilen gayrimenkulün sahibini; irtifak hakkına malik olan kimse tarafından kullanılmağa ait bazı tasarruflara rıza
göstermeğe veya mülkiyete has olan bazı hakların kullanılmasından içtinap etmeğe mecbur kılar.
Bir şey yapmak borcu başlı başına irtifak hakkını teşkil edemeyip ancak ona feri olarak raptedilebilir.
1304-100
(B) İRTİFAK HAKKININ TESİSİ :
I. Tesis :
1 – Tescil :
Madde 704 – İrtifak hakkının tesisi için tapu siciline kayıt lazımdır. Hilafına sarahat bulunmadıkça mülkiyet
hakkındaki hükümler irtifak hakkının iktisap ve tescilinde dahi caridir. İrtifak hakkının tesis olunduğu gayrimenkulün müruru
zaman ile iktisabı ne gibi şeraite tabi ise irtifak hakkı dahi o şerait dairesinde iktisap olunur.
2 – Akit :
Madde 705 – İrtifak hakkını tesis için yapılan akit resmi olmadıkça muteber değildir.
3 – Kendi gayri menkulüne irtifak hakkı :
Madde 706 – Bir kimse malik olduğu iki gayrimenkulden biri lehine diğeri üzerine irtifak hakkı tesis edebilir.
II. İrtifak hakkının sakıt olması :
1 – Umumiyetle :
Madde 707 – İrtifak hakkı sicildeki kaydın terkini veya alakadar iki gayrimenkulden birinin büsbütün zayi olmasiyle
sakıt olur.
2 – Gayrimenkullerin bir kimsenin mülkünde birleşmesi :
Madde 708 – İrtifak hakkında alakadar olan gayrimenkuller bir kimsenin mülkünde birleşirlerse o kimse irtifak
hakkını terkin ettirebilir.
Terkin edilmedikçe irtifak hakkı bir ayni hak olmak üzere devam eder.
3 – Kazai terkin :
Madde 709 – İrtifak hakkı temin edildiği menfaatleri büsbütün kaybetmiş ise kendisine külfet tahmil edilen
gayrimenkulün sahibi bu hakkın terkinini istiyebilir.
Mucip olduğu külfete göre pek az menfaat temin eden irtifak hakkının dahi tazminat mukabilinde tamamen veya
kısmen terkini talep olunabilir.
(C) İRTİFAK HAKKININ HÜKÜMLERİ :
I. Şumulü :
1 – Umumiyetle :
Madde 710 – İrtifak hakkının sahibi hakkını muhafaza ve ondan istifade için iktiza eden bütün tedbirleri ittihaz
edebilir ve hakkını ancak tahmil edilen gayrimenkulün sahibine en az zarar verecek tarzda kullanır.
Tahmil edilen gayrimenkulün sahibi irtifak hakkının kullanılmasını hiç bir suretle men edemiyeceği gibi işkal dahi
edemez.
2 – Sicil kaydına göre şümulün tayini :
Madde 711 – İrtifaktan mütevellit hakları ve borçları tayin hususunda, tapu sicilindeki kayıtlara itibar olunur.
İrtifak hakkının şümulü, tapu sicilindeki hudut dahilinde gerek menşei gerek uzun müddettenberi nizasız ve hüsnü
niyetle ne tarzda kullanılagelmiş ise ona göre tayin olunur.
3 – İstifade eden gayrimenkulün yeni ihtiyaçları :
Madde 712 – İrtifak hakkından istifade eden gayrimenkulün yeni ihtiyaçları, irtifakın tahmil ettiği külfetin
ağırlaştırılmasını icap etmez.
1304-101
I. Muhafaza masarifi :
Madde 713 – İrtifak hakkına malik olan kimse, hakkını kullanmakta lazım olan şeyleri yapmakla mükelleftir.
Yapılacak şeyler tahmil edilen gayrimenkul sahibine de faydalı ise, masrafı menfaatlerine göre aralarında taksim olunur.
III. Tadilat :
1 – İrtifak hakkının taalluk ettiği yerin değiştirilmesi :
Madde 714 – İrtifak hakkı, tesis olunduğu gayrimenkulün bir kısım üzerinde ise; tahmil edilen gayrimenkul sahibi,
menfaati olduğu ve masrafını da deruhte ettiği takdirde; gayrimenkulün o hakkın kullanılmasını işkal etmiyecek bir yerine,
naklini isteyebilir. Bu salahiyet, irtifak hakkının tesis olunduğu mahal tapu sicilinde kaydolunmuş olsa bile yine
kullanılabilir.
Komşuluğa mütaallik hükümler, mecraların bir yerden diğer yere naklinde dahi caridir.
2 – Taksim :
a) İrtifak hakkından istifade eden gayrimenkulün taksimi :
Madde 715 – İrtifak hakkından istifade eden gayrimenkul taksim olundukta asıl olan, irtifak hakkının her kısım için
devamıdır. Şu kadar ki bu haktan fiilen yalnız bir kısım istifade edebiliyorsa tahmil edilen gayrimenkul sabibi, irtifak
hakkının, diğer kısımlardan terkinini talep edebilir. Tapu idaresi bu talebi, irtifak hakkı sahibine tebliğ eder ve bir ay içinde
itiraz olunmazsa terkini yapar.
b) İrtifak hakkiyle mukayyet olan gayrimenkulün taksimi :
Madde 716 – Tahmil edilen gayrimenkul taksim olundukta, asıl olan, irtifak hakkının her kısımda devamıdır. Şu
kadar ki irtifak hakkı, fiilen bir kısım üzerinde kullanılmaz veya kullanılamaz ise o kısmın sahibi irtifak hakkının kendi
mülkünden terkin olunmasını talep edebilir. Tapu idaresi, bu talebi irtifak hakkı sahibine tebliğ eder ve bir ay içinde itiraz
olunmazsa terkini yapar.
İKİNCİ FASIL
İrtifak hakkının diğer nevileri ve hususiyle intifa hakkı
(A) İNTİFA HAKKI :
I. Mevzuu :
Madde 717 – İntifa hakkı, menkul ve gayrimenkuller ile haklar ve bir mamelek üzerine tesis olunabilir. Hilafına
sarahat bulunmadıkça, sahibine, üzerine tesis olunduğu şeyden tamamiyle istifade etmek hakkını bahşeyler.
II. İntifa hakkının tesisi :
1 – Umumiyetle :
Madde 718 – Menkul ve alacak üzerindeki intifa hakkı, menkulün intifa edecek kimseye teslimi ve alacağın devriyle;
ve gayrimenkul mallardaki intifa hakkı da, tapu siciline kayıt ile teessüs eder. Hilafına bir kayıt bulunmadıkça, mülkiyete dair
hükümler menkul ve gayrimenkul intifa haklarının iktisabında ve tescilinde tatbik olunur.
2 – Kanuni intifa hakkı :
Madde 719 – Gayrimenkul üzerindeki kanuni intifa hakkı tapu sicilline kaydedilmemiş olsa bile ona muttali olanlara
karşı dermeyan olunabilir.
Tescil yapılmış ise, herkese karşı dermeyan olunur.
1304-102
III. İntifaın sukutu :
1 – Sukutun sebepleri :
Madde 720 – İntifa hakkı, üzerinde tesis olunduğu şeyin büsbütün ziyaiyle ve gayrimenkul üzerinde tesis olunup ta
tescili icap ediyorsa sicillindeki kaydının terkini ile, sakıt olur.
Müddetin hitamı ve intifa hakkı sahibinin vazgeçmesi ve vefatı gibi sukut sebepleri, gayrimenkul mallar üzerinde
intifaa müteallik maddelerde; gayrimenkul sahibine, yalnız sicil kaydının terkinini talep etmek, salahiyetini verir.
Kanuni intifa hakkı, sebebinin zevali ile zail olur.
2 – İntifaın müddeti :
Madde 721 – İntifa hakkı, intifa sahibinin vefatiyle ve intifa eden şahıs hükmi ise infisahı ile sakıt olur. Şu kadar ki
hükmi şahsın intifa hakkı yüz seneden fazla devam edemez.
3 – İntifa hakkının taalluk ettiği şeyin bedeli :
Madde 722 – Mal sahibi, büsbütün harap olan malı tekrar yapmağa mecbur değildir. Tekrar yaparsa intifa hakkı
avdet eder. İntifa hakkı, sigorta ve ammenin menfaati için istimlak gibi hallerde; hakkın taalluk ettiği şeyin makamına kaim
olan bedele, intikal eder.
4 – İade :
a) Mükellefiyet :
Madde 723 – İntifa hakkı nihayet bulur bulmaz zilyed malı sahibine iadeye mecburdur.
b) Mesuliyet :
Madde 724 – İntifa hakkı sahibi, zararın kendi hatası olmaksızın vaki olduğunu ispat edemezse; intifa olunan şeyin
telef ve ziyanından yahut kıymetine noksan gelmesinden mesul ve intifa hakkını tecavüz ederek istihlak ettiği şeyleri tazmin
etmeğe mecburdur; Fakat malın adet üzere kullanılmasından mütevellit kıymet noksanından dolayı, tazminat ile mükellef
değildir.
c) Masraf :
Madde 725 – İntifa hakkı sahibi mecburiyet olmaksızın masraf yapmış yahut yeni imalat vücuda getirmiş ise intifaın
hitamında, başkasının işlerini idareye mahsus hükümlere tevfikan tazminat isteyebilir ve malikin tazminden imtina ettiği
tesisatı, malı eski haline iade etmek şartiyle söküp alabilir.
5 – Tazminat müruru zamanı :
Madde 726 – Malikin intifa edilen şeyde yapılan tebeddüllerden ve kıymet noksanından ve intifa eden kimsenin de
yaptığı masraflardan ve vazettiği tesisatı söküp almak salahiyetinden mütevellit hakları, malın iadesinden itibaren bir sene
geçmekle sakıt olur.
IV. İntifaın hükümleri :
1 – İntifa hakkı :
a) Umumiyetle :
Madde 727 – İntifa hakkı sahibi; zilyedlik, kullanmak ve istifade haklarına malik olup intifa edilen malın idaresi de
kendisine aittir. İntifa hakkı sahibinin, haklarını kullanırken iyi bir idarenin icabettiği hükümlere riayet etmesi lazımdır.
b) Tabii semereler :
Madde 728 – Malın intifa müddeti içinde kemale eren tabii semereleri, intifa hakkı sahibinindir.
1304-103
Zeriyatı icra eden malik veya intifa hakkı sahibi, mahsulü olan kimseden, mahsulün kıymetini tecavüz etmemek üzere
münasip tazminat isteyebilir.
Malın semere ve mahsul kabilinden olmayan mütemmim cüzleri, malikindir.
c) Faiz :
Madde 729 – İntifa hakkı tahmil edilen sermayenin faizleri ile taksite bağlı olan diğer varidatı, müeccel dahi olsa
intifaın başladığı günden nihayet bulduğu güne kadar, intifa hakkı sahibine aittir.
d) İntifa hakkının ferağı :
Madde 730 – Zata mahsus olmayan intifa hakkı, bir başkasına ferağ edilebilir. Bu takdirde malik, haklarını doğrudan
doğruya mefruğunlehe karşı kullanabilir.
2 – Malikin hakkı :
a) Nezaret :
Madde 731 – Malik, intifa edilen şeyin haksız veya mahiyetine mugayir kullanılmasına mani olabilir.
b) Teminat istemek hakkı :
Madde 732 – Hakları tehlikede olduğunu ispat eden malik, intifa hakkı sahibinden teminat isteyebilir. İntifa hakkı,
istihlaki kabil bir şeye veya kıymetli evraka taalluk ediyorsa tehlikeyi ispat ve malı teslim etmeksizin dahi bu teminatı talep
edebilir. İntifa hakkı kıymetli evraka taalluk ettiği halde bu evrakın depo edilmesi kafidir.
c) Hibe ve kanuni intifalarda teminat :
Madde 733 – İntifa hakkını muhafaza şartiyle bir malı hibe eden kimseden, teminat talep edilemez. Kanuni
intifalarda teminat vermek mecburiyeti, ahkamı mahsusaya tabidir.
d) Teminat vermemenin neticeleri :
Madde 734 – İntifa hakkı sahibi, kendisine verilen kafi bir mühlet içinde teminat vermez veya malikin men’i hilafına
haksız kullanmakta devam ederse, hakim başka bir tarz takarrür edinceye kadar intifa eden kimsenin yedini refederek malı,
bir kayyıma tevdi eder.
3 – Defter tutma :
Madde 735 – Malik ve intifa hakkı sahibi, masraf müşterek olmak üzere intifa edilen malların resmi bir defterinin
tutulmasını her zaman talep edebilirler.
4 – İntifa hakkı sahibinin borçları :
a) İntifa olunan şeyin muhafazası mükellefiyeti :
Madde 736 – İntifa hakkı sahibi, malı olduğu gibi muhafazaya ve bakımına lazım olan adi tamir ve termimleri
kendisi yapmaya mecburdur.
İntifa edilen şeyin muhafazası daha ehemmiyetli ameliyata yahut diğer tedbirlere ihtiyaç gösteriyorsa intifa hakkı
sahibi, malike haber verip, bunların yapılmasına müsaade etmekle mükelleftir.
Malik, lazımgelen şeyleri yapmazsa; intifa hakkı sahibi, bunları malikin hesabına kendisi yapabilir.
b) Muhafaza masrafları vergi ve sair mükellefiyetler :
Madde 737 – İntifa edilen şeyin, adi muhafaza masrafiyle işletme masraflarını ve o şeyin karşılık teşkil ettiği borçlar
var ise bunların faizlerini; intifa eden kimse, ödemeğe mecbur olduğu gibi vergisini ve bu neviden sair borçlarını ödemekle
de mükelleftir.
1304-104
Bütün mükellefiyetler intifa devam ettiği nispette mevcuttur.
Eğer vergi ve diğer bu neviden sair borçlar intifa edilen şeyin maliki tarafından ödenmiş ise, intifa eden kimse,
yukarıda gösterilen nisbette tazmin ile mükelleftir.
Bunlardan maada mükellefiyetler malike terettüp eder. Şu kadar ki intifa eden kimse bu mükellefiyetlerin ifası için
lazım olan parayı ivazsız olarak kendisine ödünç vermeğe muvafakat etmezse, malik, bu paranın tedariki için intifa edilen
şeyi nakde tahvil edebilir.
c) Bir mamelekin borçlarının faizi :
Madde 738 – Bir mamelekin intifa hakkına malik olan kimse, bu mameleki takyit eden borçların faizlerini ödemekle
mükelleftir. Fakat, ahval müsait olduğu takdirde, bu mükellefiyetten beri tutulmasını isteyebilir. Bu halde kendi istifade
hakkı, borçların tediyesinden artan miktara iner.
d) Sigorta :
Madde 739 – Mahalli örfe göre, iyi bir idare icabından oldukça; intifa hakkı sahibi, intifa ettiği şeyi, malikin
menfaatine olarak yangın ve diğer tehlikelere karşı sigorta ettirmekle mükelleftir. Sigorta primlerini, istifade hakkı devam
ettikçe, tediye eder. Bu mükellefiyet, intifa edilen şey, evvelce sigorta ettirilmiş olduğu halde de mevcuttur.
V. İntifaa ait hususi haller :
1 – Gayrimenkuller :
a) Semereler :
Madde 740 – Bir gayrimenkulden intifa hakkına sahip olan kimse, İstifadenin fahiş derecede olmamasına ihtimam ile
mükelleftir.
İstihkakından fazla alınan semereler, malike ait olur.
b) İntifa edilen şeyin tahsis olunduğu cihet :
Madde 741 – İntifa hakkı sahibi, intifa edilen şeyin tahsis edilmiş bulunduğu ciheti, malike ehemmiyetli bir zararı
mucip olacak surette değiştiremez. Hususiyle üzerinde intifa hakkı bulunan şeyin ne şeklini değiştirebilir ne de onu esaslı bir
surette tadil edebilir; gayrimenkulün tahsis edilmiş bulunduğu cihette esaslı tadilatı mucip olmadığı hallerde bile malike
haber vermeksizin taş, kis ve turp ocakları açamıyacağı gibi buna benzer diğer imalatta da bulunamaz.
c) Ormanlar :
Madde 742 – Bir ormanda intifa hakkına sahip olan kimse, o ormandan münasip bir tertip dairesinde istifade edebilir.
Malik ile intifa hakkı sahibi, ormanın işletme tertibi tanzim edilirken kendi haklarının gözetilmesini isteyebilirler.
Fırtına, kar, yangın, haşeratın istilası gibi sebepler tesiriyle alelade istifadenin iktiza ettiği dereceden mühim bir
nisbette fazla ağaç kesilmiş ise, bundan sonra orman, bu zararı tedricen telafi edecek surette işletilir yahut ormanın işletme
tertibi yeni ahval tevfik edilir.
Alelade istifadenin iktiza ettiği dereceden fazla kesilmiş olan ağaçların bedeli, faize yatırılır ve gelir noksanını
tamamlamağa tahsis edilir.
d) Madenler :
Madde 743 – Madenler gibi, toprağın mütemmim cüzüleri çıkarılmak suretiyle istifade edilen şeylerden intifa hakkı,
ormanlardan intifaa dair olan hükümlere tabidir.
1304-105
Kullanmak :
2 – İstihlak suretiyle vukubulan veya kıymetleri takdir edilen şeyler :
Madde 744 – Hilafına hüküm bulunmadıkça, kullanılması istihlak suretiyle vukubulan şeylerin mülkiyeti, intifa
edene ait olur. İntifa eden bunların intifaın başladığı gündeki kıymetleri ile borçlu olur.
Hilafi tasrih edilmediği halde intifa hakkı sahibi, kıymetleri takdir edilerek kendisine teslim edilen sair menkullerde,
dilediği gibi tasarruf edebilir ve bu hakkını kullandığı halde onların kıymetleri ile borçlu olur.
Haklarında tasarruf icra edilmiş olan eşya; zirai işletme levazımı, hayvan sürüleri ve ticari emtea kabilinden ise intifa
hakkı sahibi, aynı cins ve neviden eşya vererek, borcunu ödeyebilir.
3 – Alacak :
a) İstifadenin şumulü :
Madde 745 – Bir alacak üzerindeki intifa hakkı, onun gelirine temellük hakkı verir. Tediye mutalebesi ve intifa
hakkına tabi olan kıymetli evraka ait bütün temellüki tasarruflar, malik ve intifa eden kimseler tarafından müştereken
yapılmak lazımdır.
Borçlu, tesviye için ikisine birden müracaat eder.
Alacak, tehlikeye düştüğü takdirde iyi bir idarenin icabettiği tedbirlere tevessül etmek için, malik ile intifa edenden
herbiri, diğerinin iştirakini isteyebilir.
b) Tediye ve tenmiye :
Madde 746 – Malik ile intifa hakkı sahibinden yalnız birine ödemeye mezun edilmemiş olan borçlu, borcunu ya her
ikisine birden tediye veya katibiadile tevdi etmekle mükelleftir.
Tediye olunan şey ezcümle ödenen sermaye üzerinde intifa edenin, istifade hakkı vardır. Malik ve intifa eden,
sermayelerin emin ve faizli eshama yatırılmasını isteyebilirler.
c) Alacakların temlikini istemek hakkı :
Madde 747 – İntifa başladığından itibaren üç ay içinde intifa eden kimse, üzerine hakkı taallük eden alacakların ve
kıymetli evrakın kendisine temlik edilmesini isteyebilir. Temlik vaki olunca, alacak ve kıymetli evrakın devri zamanındaki
kıymetleri ile malike karşı borçlu olur ve malik, istemekten fariğ olmadıkça, bunlar için teminat vermeğe mecbur olur.
Eğer malik, teminat istemek hakkından feragat etmemiş ise; devir, teminatın itasından sonra yapılır.
(B) SÜKNA HAKKI :
I. Umumiyetle:
Madde 748 – Sükna hakkı, bir evde oturmak yahut onun bir kısmını işgal etmek hakkıdır. Bu hak, ahare temlik
edilemez ve mirasçıya intikal etmez.
Kanunda hilafı yazılı olmadıkça intifa hakkına dair olan hükümler, sükna hakkındada caridir.
II. Sükna hakkına şümulü :
Madde 749 – Sükna hakkının şümulü, umumiyetle bu hak sahibinin şahsi ihtiyaçlarına göre takdir olunur.
Şahsına münhasır olduğu sarahaten beyan edilmiş olmadıkça hak sahibi, hakkının taallük ettiği gayrimenkulde ailesi
ve evi halkiyle birlikte oturmak salahiyetine haizdir. Bir binanın yalnız bir kısmında sükna hakkına sahip olan kimse, o
binanın müştereken kullanmağa mahsus olan mahallerinden istifade edebilir.
1304-106
III. Mükellefiyetler :
Madde 750 – Sükna hakkına sahip olan kimse, ev veya apartmanın tamamından müstakilen istifade salahiyetini haiz
ise; adi tamirat gibi, muhafazaya mütaallik masrafları yapmakla mükelleftir.
Sükna hakkı, malik ile müştereken kullanılmakta ise muhafaza masrafları, malike terettüp eder.
(C) ÜST HAKKI
I.Konu ve tapu kütüğüne kayıt
Madde 751 – (Değişik: 14/11/1990 – 3678/16 md.)
Malik, üçüncü kişiye, gayrimenkulünün altında veya üstünde yapı yapmak veya mevcut bir yapıyı muhafaza etmek
yetkisini veren bir irtifak hakkı kurabilir.
Aksi kararlaştırılmış olmadıkça, bu hak başkasına devredilebilir ve mirasçılara geçer.
Üst hakkı, müstakil ve daimi nitelikte ise, üst hakkı sahibinin talebi üzerine tapu kütüğüne gayrimenkul olarak
kaydedilir. Üst hakkı en az yirmi yıl için tesis edilmişse sürekli nitelikte sayılır.
II. Kapsamı ve hükümleri
Madde 751/a – (Ek : 14/11/1990 – 3678/17 md.)
Üst hakkının tesisine ilişkin resmi senette üst hakkının kapsamı, hükümleri, özellikle yapının konumu, şekli, niteliği,
boyutları, tahsis amacı ve üzerinde yapı bulunmayan alandan faydalanmaya ait hususlar yer alır. Bu sözleşme hükümleri üst
hakkını ve yüklü gayrimenkulü iktisap eden herkes için bağlayıcıdır.
III. Sürenin sona ermesinin sonuçları
1. Yapı mülkiyetinin malike geçmesi
Madde 751/b – (Ek: 14/11/1990 – 3678/18 md.)
Üst hakkının süresi sona erince mevcut yapılar gayrimenkulün mütemmim cüzü olur ve malikine kalır.
Üst hakkı tapu kütüğüne ayrı bir gayrimenkul olarak kaydedilmişse, sürenin sonunda bu sahife kapatılır. Ayrı bir
gayrimenkul olarak kaydedilen üst hakkı üzerinde mevcut rehin hakları, diğer bütün hak, takyit ve yükümlülükler de
sahifenin kapatılmasıyla birlikte sona erer. 751/c maddesi hükmü saklıdır.
2. Tazminat
Madde 751/c – (Ek: 14/11/1990 – 3678/19 md.)
Gayrimenkul maliki, aksi kararlaştırılmadıkça, kendisine kalan yapılar için üst hakkı sahibine bir tazminat ödemez.
Bir tazminat ödenmesi kararlaştırılmışsa, tazminatın miktarı ve hesaplanış tarzı belirlenir. Ödenmesi kararlaştırılan tazminat
üst hakkı kendileri için rehnedilmiş alacaklıların kalan alacaklarının teminatını teşkil eder ve rızaları olmaksızın üst hakkı
sahibine ödenemez.
Kararlaştırılan tazminat ödenmez veya teminat altına alınmazsa üst hakkı sahibi veya bu hak kendisine rehnedilmiş
olan alacaklı, tazminat alacağına teminat olmak üzere, terkin edilen üst hakkı yerine aynı derecede ve sırada bir ipoteğin
tescilini isteyebilir.
Bu ipoteğin tescilinin üst hakkının sona ermesinden itibaren üç ay içinde yapılması gerekir.
1304-107
3. Diğer hükümler
Madde 751/d – (Ek : 14/11/1990 – 3678/20 md.)
Gayrimenkul malikine kalan yapılar nedeniyle üst hakkı sahibine bir tazminat ödenmesi kararlaştırılmış ise,
tazminatın miktarına ve hesaplanış tarzına, üst hakkı süresinin sonunda gayrimenkulün eski haline getirilmesine ilişkin
hükümler resmi senette yer alır. Bu hükümler üst hakkını ve yükümlü gayrimenkulü iktisap eden herkes için bağlayıcıdır.
IV. Süresinden önce devir talebi
I. Şartları
Madde 751/e – (Ek: 14/11/1990 – 3678/21 md.)
Üst hakkı sahibi bu haktan doğan yetkilerinin sınırını ağır şekilde aşar veya sözleşmeden doğan borçlarını önemli
ölçüde ihlal ederse, malik, üst hakkının ona bağlı bütün hak ve yükümlülükleri ile birlikte süresinden önce kendisine devrini
isteyebilir.
2. Hakkın kullanılması
Madde 751/f – (Ek : 14/11/1990 – 3678/22 md.)
Malik üst hakkının devrini kendisine geçecek yapılar için uygun bir tazminat ödeme kaydıyla talep edebilir. Üst hakkı
sahibinin kusuru tazminatın belirlenmesinde indirim sebebi olarak gözönüne alınabilir.
Üst hakkının malike devri, tazminatın ödenmesine veya bu tazminatın teminat altına alınmış olmasına bağlıdır.
3. Diğer haller
Madde 751/g – (Ek: 14/11/1990 – 3678/23 md.)
Devri isteme hakkının kullanılmasına dair hükümler, malikin üst hakkının vaktinden evvel sona erdirme veya üst
hakkı sahibinin borçlarını ihlal etmesi sebebiyle devri isteme hakkı saklı tuttuğu hallerde de uygulanır.
V. Üst hakkı iradınının teminatı
1. İpotek kurulmasını istemek hakkı
Madde 751/h – (Ek : 14/11/1990 – 3678/24 md.)
Malik üst hakkı karşılığı olarak irad tarzında borçlanılan edaların azami üç yıllık miktarının tapu kütüğüne
gayrimenkul olarak kayıtlı üst hakkını takyid eden ipotekle teminat altına alınmasını halen üst hakkı sahibi olan kimseden
talep edebilir.
İradın her yıl için eşit olarak belirlenmemesi halinde bu kanuni ipoteğin tescili iradın eşit olarak dağıtılmasında üç
yıla düşecek miktarı için yapılabilir.
2. Tescil
Madde 751/i – (Ek: 14/11/1990-3678/25 md.)
İpotek, üst hakkının süresi içerisinde her zaman tescil edilebilir ve icra yolu ile satışta terkin olunmaz.
Yapı alacaklıları ipoteğinin kurulmasına dair hükümler kıyasen burada da uygulanır.
VI. Sürenin üst sınırı
Madde 751/j – (Ek : 14/11/1990-3678/26 md.)
Üst hakkı, müstakil bir hak olarak yüz yıldan daha fazla bir süre için kurulamaz.
Üst hakkı her zaman kurulması için öngörülen şekle uyularak azami bir yüz yıl daha uzatılabilir. Ancak bu konuda
önceden verilen her türlü taahhüt geçersizdir.
1304-108
(D) BİR BAŞKASININ ARSASINDA BULUNAN KAYNAK ÜZERİNDEKİ HAK :
Madde 752 – Başkasının arsasındaki kaynak üzerinde hakkı bulunan kimse, bu arsa malikini, suyun alınması veya
akıtılması için muktazi müsaadeyi vermeye icbar edebilir. Hilafına mukavele olmadıkça, bu hak başkasına temlik edilebilir
ve mirasçıya intikal eder.
Eğer bu hak, müstakil ve daimi bir mahiyeti haiz ise tapu sicilline gayrimenkul olarak kaydedilebilir.
(H) DİĞER İRTİFAK HAKLARI :
Madde 753 – Malik, herhangi bir kimseye veya bir cemaat lehine kendi arsası üzerinde nişan talimi veya mürur gibi
muayyen bir istifadeye mütehammil olmak şartiyle; diğer irtifak hakları tesis edebilir.
Hilafına mukavele olmadıkça bu haklar başkasına temlik olunamaz ve bunların şümulu hak sahibinin adi
ihtiyaçlarına göre takdir olunur.
İrtifak haklarına dahil olan hükümler, bunlarda dahi caridir.
ÜÇÜNCÜ FASIL
Gayrimenkul mükellefiyeti
(A) GAYRİMENKUL MÜKELLEFİYETİNİN MEVZUU :
Madde 754 – Gayrimenkul mükellefiyeti, bir gayrimenkul malikinin; mülkü dolayısiyle, o gayrimenkul karşılık
olmak üzere, diğer bir kimse lehine bir şey yapmağa veya vermeğe mecbur tutulmasıdır.
Bu mükellefiyet, diğer bir gayrimenkule malik olan kimse lehine de, mülkiyeti dolayısiyle tesis olunabilir.
İrat senetleri ve hukuku ammeye müteallik gayrimenkul mükellefiyetleri müstesna olmak üzere verilecek ve
yapılacak şeylerin, takyit edilen gayrimenkulün mahiyeti ile münasebeti yahut istifade edecek gayrimenkulün işletilme
ihtiyaçları ile alakası bulunmak lazımdır.
(B) TESİS VE SUKUT :
I. Tesis :
1 – İktisap ve tescil :
Madde 755 – Gayrimenkul mükellefiyetinin tesisi için, tapu siciline kaydı lazımdır. Sicil kaydında mükellefiyetin
kıymeti olmak üzere Türk parası olarak muayyen bir miktar gösterilir. Eğer mükellefiyet muayyen zamanlarda bir şey
yapmak veya vermekten ibaret olursa diğer bir surette takdir edilmediği halde mükellefiyetin kıymeti beher sene verilecek
veya yapılacak şeylerin yirmi misline müsavi addolunur. Hilafına hüküm bulunmadıkça, gayrimenkul mükellefiyetlerinin
iktisap ve tescili, gayrimenkul mülkiyeti hakkındaki hükümlere tabidir.
2 – Hukuku ammeye müteallik gayrimenkul mükellefiyet :
Madde 756 – Hukuku ammeye müteallik gayrimenkul mükellefiyeti, hilafına hüküm bulunmadıkça tescile tabi
değildir.
Kanun, bir şahsa yalnız bir gayrimenkul mükellefiyeti tesisini istemek hakkını bahşettiği takdirde; bu mükellefiyet,
ancak tescil ile teessüs eder.
1304-109
3 – Teminat kastiyle yapılan gayrimenkul mükellefiyeti :
Madde 757 – İrad senedine müteallik hükümler, bir alacağın teminatı olmak üzere tesis edilen gayrimenkul
mükellefiyetinde de caridir.
II. Sukut sebepleri :
1 – Umumiyetle :
Madde 758 – Gayrimenkul mükellefiyeti, sicil kaydının terkini ve takyit edilen gayrimenkulün büsbütün zayi olması
ile sakit olur.
Feragat ve iştira gibi sukut sebeplerinden biri bulunduğu halde takyit edilen gayrimenkulun maliki, sicildeki kaydın
terkinine muvafakat etmesini, alacaklıdan istemek hakkını haiz olur.
2 – İştira :
a) Alacaklının iştirayı istemek hakkı :
Madde 759 – Alacaklı, bir mukavele ile mezun olduğu takdirde ve bundan başka aşağıdaki hallerde malikten,
gayrimenkul mükellefiyetini satın almasını isteyebilir :
1 – Takyit edilen gayrimenkul, alacaklının haklarını mühim tehlikeye maruz kılacak surette taksim edilmiş ise.
2 – Malik, gayrimenkulünün kıymetini, mukabilinde teminat vermeksizin tenkis eder ise.
3 – Malik, birbiri ardınca üç sene yapmağa veya vermeğe mecbur olduğu şeyleri yapmamış veya vermemiş ise.
b) Takyit edilen gayrimenkul malikinin iştirayı istemek hakkı:
Madde 760 – Takyit edilen gayrimenkul maliki, bir mukavele ile mezun olduğu takdirde ve bundan başka aşağıdaki
hallerde iştira talebinde bulunabilir:
1 – Gayrimenkul mükellefiyetini tesis eden akdin hükümlerine diğer taraf riayet etmez ise.
2 – İştirası kabil olmamak üzere veya otuz seneden fazla bir müddet için tesis edilmiş olsa bile mükellefiyetin
teessüsünden itibaren otuz sene geçmiş ise otuz sene geçdikten sonra iştira selahiyetini kullanabilmek için borçlu alacaklıya
bunu her halde bir sene evvel ihbar ile mükelleftir.
Müebbet bir irtifak hakkına merbut olmak üzere tesis edilen gayrimenkul mükellefiyeti, iştira edilemez.
c) İştira bedeli:
Madde 761 – Hakiki kıymetin daha az olduğunu ispat etmek salahiyeti baki kalmak şartiyle; iştira, gayrimenkul
mükellefiyetinin kıymeti olmak üzere tapu sicilinde mukayyet olan meblağ mukabilinde, icra edilir.
3 – Müruru zaman:
Madde 762 – Gayrimenkul mükellefiyetinde müruru zaman cari olmaz. Yapılacak ve verilecek şeylerden
muacceliyet iktisap edenler, takyit edilen gayrimenkul malikinin şahsi borcu olduğundan itibaren, müruru zamana tabi
olurlar.
(C) HÜKÜMLER :
I. Alacaklının hakkı :
Madde 763 – Gayrimenkul mükellefiyeti, borçluya karşı şahsi bir alacak husule getirmeyip ancak takyit edilen
gayrimenkulün kıymeti üzerinden istifa edilmek hakkını verir. Verilecek ve yapılacak şey muaccel olduğu tarihten itibaren
üç sene sonra şahsi borç olur ve artık takyit edilen gayrimenkul, bu borcun karşılığı olmaktan çıkar.
1304-110
II. Borcun mahiyeti :
Madde 764 – Takyit edilen gayrimenkulün maliki, değiştiği takdirde yeni malik başka bir muameleye hacet
kalmaksızın, gayrimenkul mükellefiyetinin mevzuuna dahil şeylerle borçlu olur. Takyit edilen gayrimenkulün taksimi irat
senetlerinde ne gibi hükümler vücude getirir ise gayrimenkul mükellefiyeti hakkında da aynı hükümler husule getirir.
YİRMİ İKİNCİ BAP
Gayrimenkul rehni
BİRİNCİ FASIL
Umumi hükümler
(A) ŞARTLAR :
I. Gayrimenkul rehinin şekilleri :
Madde 765 – Gayrimenkul rehni, ipotek veya ipotekli borç senedi ve irat senedi şeklinde tesis olunabilir. Bundan
başka her hangi bir şekilde gayrimenkul rehni, memnudur.
II. Temin edilen alacak :
1 – Resülmal :
Madde 766 – Gayrimenkul rehin, ancak muayyen bir alacak için miktarı Türk parasiyle gösterilerek tesis olunabilir.
Alacağın miktarı muayyen değilse, gayrimenkulün azami ne miktar için teminat teşkil edeceği, her iki tarafça tesbit olunur.
(Ek: 14/11/1990 – 3678/27 md.) 766/a maddesi hükümleri saklıdır.
Yabancı para üzerinden rehin tesisi
Madde 766/a – (Ek: 14/11/1990 – 3678/28 md.)
Yabancı para üzerinden gayrimenkul rehni tesisi, vadesi 5 yıl ve daha fazla olan dış kaynaklı krediler için
mümkündür. Bu halde, her derecenin ifade ettiği miktar, rehin konusu alacağın tespit edildiği para türü üzerinden gösterilir.
Ancak aynı derecede birden fazla para türü kullanılarak rehin tesis edilemez.
Yabancı para ile tesis edilmiş rehne ait bir derecenin boşalması halinde, yerine, tescil edileceği tarihdeki karşılığı
Türk parası veya yabancı diğer bir para üzerinden rehin tesis edilebilir. Türk parası ile tesis edilmiş bir rehne ait derecenin
boşalması halinde ise, yerine tescil edileceği tarihdeki karşılığı yabancı para üzerinden rehin tesis edilebilir.
Yabancı veya Türk parası karşılıklarının hesabında hesap günündeki Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasının döviz
alış kuru esas alınır. Rehin haklarının hangi yabancı para üzerinden tesis edilebileceği Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığınca
belirlenir.
2 – Faiz :
Madde 767 – Mürabaha hakkındaki hükümler mahfuz olmak üzere her iki taraf faiz miktarını serbestçe tayin
edebilirler.
III. Rehnin mevzuu :
1 – Hangi gayrimenkuller rehin olarak tesis olunabilir?
Madde 768 – Bir gayrimenkulün rehni, ancak tapuda müseccel olmasına bağlıdır.
1304-111
2 – Merhunun tayini:
a) Gayrimenkul bir ise:
Madde 769 – Rehnin tesisi zamanında rehin ile takyit olunan gayrimenkul, tahsisen tayin edilmek lazımgelir. Taksim
keyfiyeti tapu sicilinde gösterilmiş olmadıkça bir gayrimenkulün parçaları rehin ile takyit olunamaz.
b) Gayrimenkul birden ziyade ise:
Madde 770 – Birden ziyade gayrimenkul, aynı malike veya müştereken ve müteselsilen borçlu olan kimselere ait
olduğu takdirde; aynı alacak için, rehin edilebilir. Aynı alacak için birden ziyade gayrimenkul üzerinde rehin tesis olunan
diğer bütün hallerde, gayrimenkullerden herbiri bu alacağın muayyen bir hissesi için takyit edilmek iktiza eder. Hilafına
mukavele olmadıkça teminatın tevzii, muhtelif gayrimenkullerin kıymeti ile mütenasip olmak lazımgelir.
(B) TESİS VE SUKUT:
I. Tesis:
1 – Tescil:
Madde 771 – Gayrimenkul rehni, tapu siciline kayıt ile tesis olunur. Kanunen tayin olunan istisnalar mahfuzdur.
Gayrimenkul rehne müteallik akit, ancak resmi şekilde yapıldığı surette muteber olur.
2 – Gayrimenkul birden ziyade kimselere ait ise :
Madde 772 – Bir gayrimenkulün hissedarlarından herbiri, kendi hissesini, rehin hakkı ile takyit edebilir.
Fakat, iştirak halindeki mülkiyette, gayrimenkulün rehni; ancak tamamı, iştirake dahil olanların cümlesi namına
takyit edilmek suretiyle sahih olur.
II. Sukut :
Madde 773 – Gayrimenkul rehni, kaydın terkini ve gayrimenkulün tamamen ziyaiyle sakit olur.
Umumi menfaat için istimlak halinde, rehnin sukutu, kanunu mahsusuna bağlıdır.
III. Parçaların birleştirilmesi halinde:
1 – Teminatın başka araziye geçmesi:
Madde 774 – Hükümet eliyle veya hükümetin nezareti altında muhtelif arazi parçaları birleştirildiği surette o
parçaları takyit eden rehinler, sıralarını muhafaza ederek, mukabillerinde alınan araziye geçer.
Muhtelif alacaklara karşı merhun bulunan veya bazıları merhun olmayan birden ziyade parça yerine kaim arazinin
tamamı, mümkünse evvelki sıralarını muhafaza etmek suretiyle o parçaların üzerindeki rehinler ile takyit edilmiş olur.
2 – Borçlunun iştira hakkı:
Madde 775 – Parçaların birleştirilmesi nihayet buluncaya kadar borçlu tediyeden üç ay evvel haber vermek şartiyle
bunların üzerindeki rehin haklarını satın alabilir.
3 – Nakdi tazminat:
Madde 776 – Rehin hakları ile mukayyet olan bir gayrimenkul için tazminat tediye edilmiş olduğu takdirde tazminat,
alacaklılar arasında sıralarına göre ve aynı sırada iseler alacakları nisbetinde tevzi olunur. Tazminat, temin edilen alacağın
yirmide birinden fazla olduğu veya yeni gayrimenkul alacak için teminat teşkil etmediği surette alacaklıların muvafakati
olmaksızın borçluya verilemez.
1304-112
(C) HÜKÜMLERİ:
I. Alacaklının hakkının şümulü:
Madde 777 – Gayrimenkul rehini, mütemmim cüzülerine ve teferruatına şamil olur.
Makine veya otel mefruşatı gibi rehin senedinde sarahaten teferruat olarak gösterilen ve tapu sicilinde zikrolunan
şeyler, kanunen teferruattan sayılamıyacağı ispat edilmedikçe, teferruattan addedilir. Teferruat üzerinde üçüncü şahsa ait
haklar mahfuzdur.
II. Kiralar:
Madde 778 – Kiraya verilmiş bir gayrimenkulü takyit eden rehin, merhunun nakde tahvili için alacaklı tarafından
başlayan takibattan veya borçlunun iflasına hükümden nakde tahvil zamanına kadar geçen müddete ait kiralara da şamil olur.
Bu hak, kiracıya karşı ancak takibatın kendisine tebliğinden veya iflasın ilanından sonra dermeyan olunabilir.
Vadesi hülul etmeyen kiraya müteallik olarak malik tarafından icra olunan hukuki tasarruflar veya bu kiralar üzerine
başka alacaklılar tarafından konulan hacizler, kiranın muacceliyet kesbetmesinden evvel, rehnin nakde tahvili için takibatta
bulunan alacaklı hakkında muteber değildir.
III. Müruru zamanın cereyan etmemesi:
Madde 779 – Gayrimenkul bir rehnin tescili, alacak hakkında müruru zamanın cereyanına mani olur.
IV. Teminat:
1 – Gayrimenkulün kıymetinin tenkisine karşı tedbirler:
a) Muhafaza tedbirleri:
Madde 780 – Malik tarafından, merhunun kıymetini düşürecek bir fiil veya ihmal vukuunda; alacaklı, hakimden
borçluya lazımgelen tenbihatın yapılmasını istiyebilir.
Alacaklı, lazım olan tedbirleri ittihaz etmek üzere hakim tarafından mezun kılınabileceği gibi teehhürde tehlike
mevcut olduğu surette bu tedbirleri kendiliğinden ittihaza da salahiyeti vardır. Bu hususdaki masrafları malik, kendisine
borçlu olur. Alacaklı bu masraflar için tescile hacet olmıyarak gayrimenkul üzerinde diğer müseccel mükellefiyetlere rüçhanlı
rehin hakkını haizdir.
b) Teminat ve evvelki halin tesisi:
Madde 781 – Gayrimenkulün kıymetinin tenezzülü halinde, alacaklı, borçlusundan teminat veya evelki halin tesisini
istiyebilir.
Alacaklı, kıymetin tenezzülü tehlikesi mevcut olduğu takdirde dahi teminat istiyebilir.
Borçlu, hakim tarafından verilen mühlet içinde teminat vermediği veya evvelki hali tesis etmediği surette, alacaklı,
borçtan teminat noksanına tekabül edecek bir miktar tediyesini talebeder.
2 – Malikin kusuru olmaksızın rehnin kıymetten düşmesi:
Madde 782 – Merhunun kıymeti, malikin kusuru olmaksızın tenezzül e derse alacaklı ancak malikin
aldığı tazminat nispetinde kendisinden teminat veya ted iyat istiyebilir. Bununla beraber alacaklı
kıymetin tenezzülüne mani olacak veya bu
1304-113
tenezzülü izale edecek tedbirler yapabilir. Alacaklı, bu yoldaki masraflar için tescile hacet olmıyarak gayri menkul üzerinde
diğer müseccel mükellefiyetlere rüçhanlı bir rehin hakkını haizdir. Fakat malik, bu masraflardan dolayı şahsen mesul olmaz.
3 – Malikin merhunattan bazı parçaları mülkünden çıkarması :
Madde 783 – Malik rehin ile takyit edilmiş olan gayri menkulün temin edildiği alacağın yirmide birinden az kıymeti
olan bir parçasını mülkünden çıkarır ise; alacaklı kendisine alelhesap bu parçanın kıymeti ile mütenasip bir miktar tediyede
bulunulduğu veya gayrimenkulün kalan kısmı kafi bir teminat teşkil ettiği takdirde o parça üzerindeki rehinin fekkinden,
imtina edemez.
V. Sonradan tesis edilen ayni haklar:
Madde 784 – Malikin, merhun olan gayrimenkulü başka ayni haklarla takyit etmek salahiyetinden feragati muteber
değildir. Alacaklının gayrimenkul üzerindeki rehin hakkı, o gayrimenkulün üzerinde müsaadesi olmaksızın sonradan tesis
edilen bütün irtifak haklarına ve gayri menkul mükellefiyetlerine takaddüm eder. Merhun nakde tahvil edilirken evvelki
alacaklıyı izrar eden bu haklar, terkin olunur.
Evvelki alacaklının talebi ile irtifak haklarının veya gayri menkul mükellefiyetlerinin terkini halinde bu hakların
sahipleri merhunun nakde tahvilinde alacakları sonradan kaydolunan alacaklılara karşı, haklarının kıymetini o nakitten istifa
etmekte, rüçhanı haizdirler.
VI. İpotek derecesi:
1 – Hükümler :
Madde 785 – Gayri menkul rehin edilirken hangi ipotek derecesine kaydedilirse o derecenin ifade ettiği kuvvetle
teminat teşkil eder. Rehin hakları, kendilerine takaddüm edecek meblağ miktarı kayitte irae edilmek şartiyle ikinci veya her
hangi bir derecede olmak üzere tesis edilebilir.
2 – Tertip :
Madde 786 – Bir gayri menkul üzerinde muhtelif derecede rehinler tesis olunursa bunlardan birinin terkini, alacaklıyı
serbest kalan dereceye geçirmez. Malik, terkin olunan rehnin yerine bir diğerini tesis edebilir.
Sonradan gelen alacaklılara serbest derecelerden istifade etmek hakkını veren mukavelelerin muteber olması, tapu
siciline o yolda şerh verilmelerine bağlıdır.
3 – Boş dereceler :
Madde 787 – Bir rehin hakkı muahhar bir sırada olarak tesis olunduğu ve ona tekaddüm eden başka rehinler mevcut
olmadığı veya borçlu mukaddem bir rehin senedini kullanmadığı, yahut mukaddem alacak kaydolunmuş meblağ miktarına
vasıl olmadığı takdirde; nakte tahvili halinde gayrimenkulün semeni, boş dereceler nazarı itibara alınmaksızın, sıralarına göre
teminatlı alacaklılara verilir.
VII. Rehin nasıl nakde tahvil olunur :
Madde 788 – Borçlu, borçlarını ödemediği surette alacaklı gayrimenkulün semeninden alacağını istifa eder. Borçlu,
borcunu tediye etmediği surette alacaklıya gayrimenkulü temellük etmek salahiyeti veren her türlü mukavele batıldır. Aynı
alacak için birden ziyade gayri menkul üzerinde rehin tesis edilmiş ise alacaklı bunların aynı zamanda satılmasını talep
etmeğe mecburdur. Bununla beraber icra memuru, ancak bey’i zaruri olanlarını satar.
1304-114
1 – Satış bedelinin tevzii :
Madde 789 – Gayrimenkulün satış bedeli, alacaklılar arasında sıralarına göre tevzi olunur.
Aynı sırada olan alacaklılar, bedele, alacakları nisbetinde iştirak ederler.
2 – Teminatın şumulü :
Madde 790 – Gayrimenkul rehni, alacaklıya şunları temin eder:
1 – Resülmali.
2 – Takip masrafları ve geçen günlerin faizleri.
3 – İflasın açıldığı veya gayri menkulün satılması talep edildiği zamanda vadeleri hulül etmiş bulunan üç senelik
faizler ile son vadeden itibaren cereyan eden faizler.
Evvelce tayin edilmiş olan faiz miktarı sonradan gelen alacaklıların zararına olarak yüzde beşten fazlaya çıkarılamaz.
3 – Masraflar için teminat :
Madde 791 – Gayri menkulün muhafazası veya malik hesabına sigorta ücretleri tediye için alacaklının yaptığı
masraflar, tıpkı alacağı gibi teminatlıdır.
VIII. Arazinin ıslahı neticesinde rehin hakkı :
1 – Sıra :
Madde 792 – Hükümet marifetiyle icra olunan ıslahat neticesinde arazinin kıymeti arttığı surette malik, hissesine
isabet eden masraflar için bu araziyi, bu masraflar bedelinde kendisine ikraz eden alacaklı lehine olarak bir rehin hakkı ile
takyit edebilirler. Bu hak sicile kaydolunur. Ve o arazi üzerinde mukayyet bütün mükellefiyetlere takaddüm eder.
Fakat Hükümet, bu ıslahat masrafına iştirak etmemiş ise; malik arazisini masraflarının en çok üçte ikisi için rehin
hakkı ile takyit edebilir.
2 – Alacağın ve rehnin sukutu :
Madde 793 – Devletin yardımı olmaksızın icra edilen arazi ıslahatında masraf hisselerine karşılık olarak kaydolunan
borç, resülmalin yüzde beşinden az olmamak üzere senevi taksitlerle ödenir. Rehin hakkı gerek alacak gerek senevi taksitler
hakkında bunların muaccel oldukları tarihten itibaren üç sene sonra sakıt olur. Sonra gelen alacaklılar, sıralarına göre ileri
geçerler.
IX. Sigorta tazminatı :
Madde 794 – Muacceliyet kesbeden sigorta tazminatı ancak gayri menkul üzerinde rehin hakkını haiz olan bütün
alacaklıların rızasiyle, malike verilebilir.
Bununla beraber işbu tazminat rehin ile mukayyet olan gayri menkulün evvelki haline iadesi için kafi bir teminat
mukabilinde, malike tediye edilir.
Yangına karşı, sigorta hakkındaki hükümler mahfuzdur.
X. Alacaklının temsili :
Madde 795 – Müstacelen bir karar ittihazı lazım gelip te bizzat müdahalesi kanunen icabeden alacaklının ismi
veya ikametgahı meçhul olduğu hallerde borçlunun veya diğer alakadarların talebi üzerine sulh hakimi o alacaklıya, bir
kayyım tayin edebilir.
1304-115
İKİNCİ FASIL
İpotek
(A) GAYESİ VE MAHİYETİ:
Madde 796 – Halen mevcut veya ileride vücut bulacak yahut vücut bulması muhtemel olan her hangi bir alacağın
temini için, ipotek tesis olunabilir
Bu suretle takyit edilen gayri menkul, borçlunun kendi mülkü olmak lazım değildir.
(B) TESİS VE SUKUT:
I. Tesis:
Madde 797 – Temin ettiği alacak miktarı gayri muayyen veya mütehavvil olsa bile; tesis olunan ipotek, tapu
sicillinde sabit bir derece işgal eder ve temin olunan alacakta ne gibi bir tahavvül vakı olursa olsun, tescildeki sırasını
muhafaza eyler.
Tapu memuru, tesis olunan ipotek hakkında alacaklının talebi üzerine kendisine bir suret verir. Bu suret kıymetli
evraktan madut olmayıp ancak tescilin vukuunu ispata medar olur. Mukavelenamenin üzerine tescil keyfiyetinin şerh ve
tasdik edilmesi, suret makamına kaim olur.
II. Alacağın sukutu:
1 – Kaydın terkini:
Madde 798 – Takyit edilmiş olan gayri menkulün maliki, alacağın sukutu halinde, tapu sicilindeki kaydın terkinini
alacaklıdan istiyebilir.
2 – Şahsen mesul olmıyan malikin hakkı:
Madde 799 – Başkasının alacağı için üzerinde ipotek tesis edilen gayrimenkulün, maliki borçlu hakkındaki şartlara
göre borcu itfa edip gayrimenkulünü rehinden kurtarabilir ve iskat ettiği borç için alacaklının yerine kaim olur.
3 – İpotekten kurtarma:
a) Şartları ve usulü:
Madde 800 – Kıymetinden fazla bir borç ile takyit edilmiş olan bir gayrimenkulü, o borçtan şahsen mesul olmıyan
bir kimse iktisap ederse takibat başlamadan evvel satış bedelini ve ıvazsız temellükte gayrimenkul için takdir ettiği kıymeti
alacaklılara tediye ederek, o gayrimenkulü ipotekten kurtarabilir.
Bu kimse,gayrimenkulü ipotekten kurtaracağını altı ay evvel tahriren alacaklılara ihbar eder ve teklif ettiği para
alacaklılar arasında sıralarına göre tevzi olunur.
b) Müzayede:
Madde 801 – Alacaklılar, gayri menkulü iktisap eden kimsenin bu baptaki teklifi kendilerine tebliğ ettiği günden
itibaren bir ay içinde masraflarını peşin vererek rehnin aleni müzayedesini, talep edebilir. Bu müzayedenin, ilandan sonra ve
talebin vuku bulduğu günden itibaren ikinci ay içinde yapılması lazımdır.
Müzayede bedeli, teklif edilen meblağdan fazla olduğu takdirde bu bedel alacaklılar arasında tevzi edilir. Müzayede
masrafı, müzayede bedelinin teklif olunan meblağdan fazla olması halinde teklif sahibine ve aksi takdirde müzayedeyi istiyen
alacaklıya ait olur.
4 – İhbar:
Madde 802 – İpotekle takyit edilmiş olan gayrimenkulün maliki, borçtan şahsen mesul değil ise alacaklının tediye
talebi kendisine karşı muteber olmak için borçlu ile kendisine de tebliğ edilmek lazımdır.
1304-116
İPOTEĞİN HÜKMÜ:
I. Mülkiyet ve rehin:
1 – Temlik:
Madde 803 – İpotekle takyit edilmiş olan bir gayri menkulün ahare temliki, hilafına mukavele olmadıkça borçlunun
borcunda ve teminatında tahavvül husule getirmez. Lakin yeni malik, borcu kabul ettiği takdirde eğer alacaklı hakkını evvelki
borçluya karşı muhafaza ettiğini senesi içinde tahriren beyan etmemiş ise evvelki borçlu, borcundan kurtulur.
2 – Gayrimenkulün taksimi:
Madde 804 – İpotekle takyit edilmiş gayrimenkulün bir kısmı, yahut aynı malikin bu suretle mukayyet müteaddit
gayri menkullerden birisi, ahare temlik yahut gayri menkul taksim edilirse; hilafına bir mukavele bulunmadıkça, teminat her
kısmın kendi kıymetine göre mütenasiben tevzi olunur. Bu tevzii kabul etmiyen alacaklı, tevziin kesbi katiyet ettiği tarihten
itibaren bir ay içinde alacağının bir sene zarfında ödenmesini istiyebilir.
Gayri menkulü iktisap edenler borçtan kendi parçalarına düşen hisseyi kabul ettikleri takdirde eğer alacaklı, hakkını
evvelki borçluya karşı muhafaza ettiğini senesi içinde tahriren beyan etmemiş ise, evvelki borçlu borcundan kurtulur.
3 – Alacaklıya ihbar:
Madde 805 – Gayri menkulü iktisap eden kimsenin borcu kabul ettiği tapu memuru tarafından alacaklıya ihbar edilir.
Alacaklının beyanda bulunması için senelik müddet, bu ihbardan itibaren cereyan eder.
II. Alacağın temliki:
Madde 806 – İpotekle temin edilmiş olan bir alacağın temliki sahih olmak için, tescili şart değildir.
(D) KANUNİ İPOTEKLER:
I. Tescil edildiği halde:
1 – Şartları:
Madde 807 – Aşağıdaki kimseler, kanuni bir ipoteğin tescilini isteyebilirler:
1 – Sattığı gayrimenkul üzerinde semeni temin için bayi.
2 – Taksimden münbais matlubat için, evvelce beyinlerinde müşterek olan gayrimenkul üzerinde mirasçılar ve
hissedarlar.
3 – Bir gayrimenkul üzerindeki inşaat yahut ameliyatta malzeme vererek veya vermiyerek çalışmış olmaları
hasebiyle malik veya müteahhit zimmetinde tahakkuk eden alacakları için o gayri menkul üzerinde bu müteahhit ve işçiler.
Kanunun bu suretle kendilerine ipotek hakkı tanıdığı kimselerin evvelce yapılmış bir mukavele ile işbu haklarından
feragatleri, muteber değildir.
2 – Bayi, mirasçı ve hissedarlar:
Madde 808 – Bayiin, mirasçının ve hissedarın kanuni ipotek hakkı mülkiyetin naklinden sonra üç ay zarfında tescil
olunmak lazımdır.
3 – İşçiler ve mütaahhitler :
a) Tescil :
Madde 809 – İşçilerin ve mütaahhitlerin ipotek hakkı işin icrasını iltizam ettikleri günden itibaren tapu siciline
kaydolunabilir. Tescil nihayet işlerin hitamını velyeden üç ay içinde istenebilir. Bu tescil, alacak, malik tarafından kabul
edilmiş veya mahkemece hüküm altına alınmış ise yapılabilir. Malik bir alacaklıya kafi teminat verirse tescil talep olunamaz.
1304-117
b) Sıra:
Madde 810 – İşçilerin ve mütaahhitlerin haiz oldukları kanuni ipotek hakkı ayrı ayrı ve muhtelif tarihlerde tescil
edilmiş olsa bile bunlar alacaklarını istifa hususunda müsavi hakka maliktirler.
c) İmtiyaz:
Madde 811 – Rehin nakde tahvil edildiği zaman işçiler ve mütaahhitler bütün alacaklarını istifa edememek suretiyle
zarara uğrarlarsa; bu zararın vukuunu evvelden bilen veya bilmesi lazımgelen mukaddem sıradaki alacaklılar, hisselerine
düşen miktarın mecmuundan arsanın kıymetine isabet eden miktar tenzil edildikten sonra mütebakisinden vaki olan zararı
tazmin ile mükellef olur. Evvelki sırada bulunan alacaklı, gayri menkul rehin senedini başkasına temlik etmiş ise işçinin ve
mütaahhidin temlik sebebiyle mahrum kaldıkları miktardan mesul olur. İşe başlanıldığı, alakadarın ihbarı üzerine tapu
siciline işaret edilince; tescil müddetinin hitamına kadar, o gayrimenkulde ipotekten başka bir şekilde teminat tescil edilemez.
ÜÇÜNCÜ FASIL
İpotekli borç senedi ve irat senedi
(A) İPOTEKLİ BORÇ SENEDİ:
I. Gayesi ve mahiyeti:
Madde 812 – İpotekli borç senedi, gayrimenkul rehinle temin olunmuş şahsi bir alacaktır.
II. Kıymet takdiri:
Madde 813 – İpotekli borç senedinin tesisi için gayrimenkulün tapu idaresi marifetiyle kıymetinin resmen takdir
edilmiş olması lazımdır. İpotekli borç senedi, takdir edilmiş olan kıymeti mütecaviz miktar için tesis olunamaz.
III. Feshin ihbarı:
Madde 814 – Hilafı şart edilmemiş ise ipotekli borç senedinin feshi, faiz tediyesi için mutad olan günden en aşağı altı
ay evvel alacaklı ve borçlu tarafından ihbar olunabilir.
IV. Malikin vaziyeti :
Madde 815 – Başkasının borcu için gayrimenkulü rehin edilmiş olan malik hakkında da, ipotek hükümleri tatbik
olunur.
Başkasının borcu için gayrimenkulü rehin edilmiş olan malik alacaklıya karşı borçlunun haiz olduğu bütün defileri
dermeyan edebilir.
V. Temlik, taksim :
Madde 816 – İpotekli borç senedi ile teminat teşkil eden gayrimenkulün temlik ve taksimi üzerine terettüp eden
hükümler, ipotek hakkındaki kaidelere tabidir.
(B) İRAT SENEDİ :
I. Mahiyeti ve gayesi :
Madde 817 – İrad senedi, bir gayrimenkul üzerine gayrimenkul mükellefiyeti olarak tesis olunan bir alacaktır. İrat
senediyle ancak zirai gayrimenkuller, evler ve üzerine bina inşa edilecek arsalar takyit olunabilir.
İrat senedi, şahsi bir borç tevlit etmez ve alacağın cihetini de ihtiva eylemez.
II. İrat senedi resülmalinin azami miktarı:
Madde 818 – Zirai gayrimenkulü takyit eden irat senedinin resülmali, arzın irat kıymetinin üçte ikisine bina
kıymetinin yarısının ilavesinden hasıl olan miktarı tecavüz edemez. Şehirlerdeki gayrimenkulleri takyit eden irat senedinin
resülmali, o gayrimenkullerin irat kıymetlerine arsa ve bina kıymetlerinin zammından hasıl olan yekünun yarısının beşte
üçünü tecavüz edemez. Bu kıymetlerin tapu idaresi marifetiyle resmen takdir ettirilmesi lazımdır.
1304-118
III. Hazinenin mesuliyeti:
Madde 819 – Kıymetlerin lazımgelen ihtimam ile takdir edilmemesinden, hazine mesuldür. Hazine kusuru olan
memurlara rücu edebilir.
IV. İştira hakkı:
Madde 820 – İrat senedi ile takyit edilmiş olan gayrimenkulün maliki, her iki taraf, altı seneden daha uzun bir
müddet için feshedilmemesini mukavele etmiş olsalar bile beher altı senelik devrenin hitamından bir sene evvel haber vermek
şartiyle bu senedi, iştira hakkını haizdir. İrat senedi ile alacaklı olan, ancak kanunen muayyen hallerde alacağın tediyesini
isteyebilir.
V. Borç ve mülkiyet:
Madde 821 – İrat senedi ile takyit edilmiş gayrimenkule malik olan kimse, o senedin borçlusu olur.
Gayrimenkulü iktisabeden kimse başka hiç bir muameleye hacet kalmaksızın irat senedindeki alacağın borçlusu olup
o güne kadar ona malik bulunan, borcundan beri olur. Gayrimenkul, irat senedinin faizlerine karşılık olmaktan çıktığı tarihten
itibaren, o faizler malikin şahsi borcu olur.
VI. Taksim:
Madde 822 – İrat senediyle takyit edilmiş olan gayrimenkul taksim edildikte her parçaya malik olan kimse senetteki
alacağı borçlanır.
İpotekle takyit edilmiş olan gayrimenkulün taksimi hakkındaki kaideler bu muhtelif parçalar üzerine tevzi edilen
borçlara da tatbik olunur.
İrat senedinin malikler tarafından iştirasına alacaklı talip olduğu halde bir sene zarfında bu iştirayı yapmaları
lüzumunu borçların tevzii katiyet kesbettiği tarihten itibaren nihayet bir ay içinde kendilerine ihbar etmeğe mecburdur.
(C) MÜŞTEREK HÜKÜMLER:
Madde 823 – İpotekli borç senedi ve irat senedi, ne bir şartı ne de mukabilinde bir şey itası kaydını ihtiva edemez.
I. Tesis:
1 – Alacağın mahiyeti:
2 – Borç ile münasebeti:
Madde 824 – İpotekli borç senedi yahut irat senedi tesis olunduğunda tesisin sebebini teşkil eden borç, akdi tecdit
suretiyle iskat edilmiş olur.
Hilafına bir mukavele yapılmış olursa bu mukavele ancak akitler ve hüsnü niyet sahibi olmayan üçüncü şahıslar
hakkında muteberdir.
3 – Tescil ve senet:
a) Senedin lüzumu:
Madde 825 – Tapu siciline kaydedilen her bir borç senedi veya irat senedi için tapu memuru tarafından bir senet
verilir.
Tescil muamelesi üzerine senedin tanziminden mukaddem dahi kanuni hükümler terettüp eder.
b) Senedin tanzimi:
Madde 826 – İpotekli borç senedi tapu memuru tarafından tanzim olunur. Senetler tapu memuru ile salahiyettar
hakimin imzasını havi olmak lazımdır.
Senetler, alacaklıya yahut onun vekiline ancak borçlunun ve takyit edilen gayrimenkul malikinin rızasiyle verilebilir.
1304-119
c) Senedin şekli :
Madde 827 – İpotekli borç senedinin ve irat senedinin şekilleri nizamnamei mahsus ile tayin olunur.
4 – Alacaklının tayini:
a) Tanzim edilirken:
Madde 828 – İpotekli borç senedi ve irat senedi nama veya hamile muharrer olur. Bunlar gayrimenkul malikinin
namına da tanzim olunabilir.
b) Vekil suretiyle :
Madde 829 – İpotekli borç senedi veya irat senedi tesis olundukta tediyatı icra ve ahz, tebligatı kabul, teminatın
tenkisine muvafakat ve umumiyetle alacaklının ve borçlunun ve malikinin hukukunu tam bir ihtimam ve bir bitaraflık ile
muhafaza mükellefiyetlerini haiz olmak üzere bir vekil tayin olunabilir.
Vekilin ismi tapu siciline ve rehin senedine kaydolunur. Vekalet, hitam bulduğu takdirde eğer alakadarlar ittifak
edemezlerse hakim icap eden tedbirleri ittihaz eyler.
5 – Tediye mahalli :
Madde 830 – Rehin senedi hilafını tayin etmediği takdirde senet, hamile muharrer olsa dahi borçlu bütün tediyatını
alacaklının ikametgahında yapmağa mecburdur. Alacaklının ikametgahı malüm olmaz yahut borçlunun zararına olarak tebdil
edilirse borçlu tediyatını kendi yahut alacaklının evvelki ikametgahındaki tapu dairesine yatırmak suretiyle borcundan
kurtulabilir. Senedin faiz kuponları varsa, faiz tediyatı, kuponu ibraz edene yapılır.
6 – Alacağın temlikinden sonra tediye:
Madde 831 – Alacağın temliki halinde borçlu kendisine bu temlik hakkında bir ihbar vaki olmadıkça senet hamile
muharrer olsa dahi kuponsuz olan faiz ve senevi taksitlerini evvelki alacaklıya tediye edebilir.
Bununla beraber resülmalin tamamı veya bir kısmı her halde ancak tediye zamanında alacaklı olduğu tahakkuk eden
kimseye ödenmiş ise muteber olur.
II. Alacağın sukutu:
1 – Alacaklının mevcut olmaması halinde :
Madde 832 – Alacaklı mevcut olmadığı yahut olup ta rehinden feragat ettiği takdirde borçlu tapu sicilindeki kaydı
terkin veya ipka ettirmekte muhtardır. Borçlu, senedi yeniden tedavül ettirebilir.
2 – Terkin:
Madde 833 – İpotekli borç senedi ile irat senedinin kaydı bilmuvafaka senet iptal edilmeden veya hakim tarafından
hükümsüzlüğüne karar verilmeden evvel tapu sicilinden terkin olunamaz.
III. Alacaklının hakları:
I – Hüsnü niyetin himayesi:
a) Sicil hakkında:
Madde 834 – Tapu sicilinin ipotekli borç veya irat senedine taalluk eden münderecatına hüsnü niyetle istinat etmiş
olan her şahıs hakkında, sicil metni muteberdir.
b) Senet hakkında:
Madde 835 – Usulüne muvafık surette tanzim edilen ipotekli borç senedi ve irat senedi münderecatına hüsnü niyetle
istinat etmiş olan her şahış hakkında, bu senetlerin metni muteberdir.
1304-120
c) Senedin tescil ile münasebeti:
Madde 836 – Metinleri sicil kaydına mutabık olmayan veya sicil kaydı bulunmayan ipotekli borç senedi ile irat
senetleri hakkında, tapu sicil kaydına itibar olunur. Bu senetleri hüsnü niyetle iktisap etmiş olan kimse tapu sicilli hakkında
muayyen hükümler dairesinde düçar olduğu zararın tazminini isteyebilir.
2 – Alacaklının haklarını kullanması:
Madde 837 – Bir ipotekli borç senedinin veya irat senedinin ihtiva ettiği alacak gerek hamile gerek nama muharrer
olsun senet ile birlikte olmaksızın temlik ve terhin edilemez ve o alacakta diğer her hangi bir surette tasarruf olunamaz.
Senedin hükümsüzlüğüne karar verildiği veya senet henüz tanzim olunmadığı hallerde alacağı iddia etmek hakkı,
mahfuzdur.
3 – Temlik:
Madde 838 – İpotekli borç senedinin veya irat senedinin ihtiva ettiği alacağın temliki için senedin teslimi şarttır.
Senet, nama muharrer ise temlik keyfiyetinin senede işaret edilmesi ve iktisap edenin isminin yazılması da lazımdır.
IV. İptal kararı :
1 – Ziya halinde :
Madde 839 – Bir senet veya faiz kuponu zayi olmuş yahut borcu iskat niyeti ile olmaksızın imha edilmiş ise
alacaklı, senedin hükümsüzlüğüne karar verilerek bedelinin ödenmesini yahut borç henüz muacceliyet kesbetmemiş ise yeni
bir senet veya kupon itasını, hakimden istiyebilir.
Senedin hükümsüzlüğüne, hamile muharrer senetler için muayyen usule tevfikan, karar verilir. İtiraz müddeti bir
senedir. Borçlu dahi bedeli ödenildiği halde ibraz edilemiyen senedin hükümsüzlüğüne karar verilmesini aynı veçhile
talebetmek hakkını haizdir.
2 – Alacaklının ilan ile davet edilmesi:
Madde 840 – İpotekli borç senedi ile alacaklı olan kimse on seneden beri meydanda olmaz ve bu müddet zarfında hiç
bir faiz talep edilmemiş bulunursa takyit edilen gayri menkul maliki, gaiplik kararına dair hükümlere tevfikan, alacaklıyı ilan
tarikiyle yapılacak bir tebliğ ile davet etmesini, hakimden istiyebilir. Alacaklı kendisini bildirmez ve yapılan tahkikattan
ağlep bir ihtimale göre alacağın kalmadığı anlaşılır ise hakim senedin hükümsüzlüğüne ve tapu sicilindeki derecenin boş
bırakılmasına karar verir.
V. Borçlunun defileri:
Madde 841 – Borçlu, ancak tescilden veya senetten mütevellit olan defilerle mutalebede bulunan alacaklıya karşı
şahsen haiz olduğu defileri dermeyan edebilir.
VI. Tediye:
Madde 842 – Alacaklı borcun, tamamen tediyesi halinde borçlunun talebi üzerine senedi iptal edilmemiş olarak
kendisine teslime mecburdur.
VII. Hukuki münasebette değişiklik:
Madde 843 – Borca karşı alelhesap tediyatta bulunulması, yahut borcun tahfifi, yahut gayri menkul üzerindeki
takyidin fekki gibi bir suretle tadilat icra edildiği takdirde borçlu bu tadilatı tapu siciline kaydettirmek hakkını haizdir. Tapu
memuru, bu tadilatı senede işaret etmeğe mecburdur. Bu tescil yapılmadığı halde; senevi taksit şeklinde vakı olan tediyeler
müstesna olmak üzere vuku bulan tadilat, senedi hüsnü niyetle iktisap etmiş olan kimseye karşı dermeyan olunamaz.
1304-121
DÖRDÜNCÜ FASIL
Gayrimenkul karşılık gösterilerek senet ihracı
(A) GAYRİMENKUL KARŞILIKLI SENEDAT:
Madde 844 – Nama veya hamile muharrer olan tahviller, aşağıdaki şekillerde bir gayrimenkul rehni ile temin
edilebilir.
1 – İstikrazın tamamı için bir ipotek veya ipotekli borç senedi tesis ve borçlu ile alacaklıların cümlesini birden temsil
edecek bir mümessil tayini;
2 – İhracı deruhte eden müessese lehine istikrazın mecmuu için bir gayri menkul rehini tesis ve böyle bir rehin ile
temin edilmiş olan alacağın tahvilat sahipleri lehine takyidi.
(B) TERTİP HALİNDE ÇIKARILAN İPOTEKLİ BORÇ SENETLERİ VE İRAT SENETLERİ:
I. Umumi Hükümler:
Madde 845 – Tertip halinde ihraç olunan ipotekli borç senetleri ile irat senetleri aşağıdaki maddelerin hükümleri
mahfuz kalmak üzere bu senetler hakkındaki umumi kaidelere tabidir.
II. Senetlerin mahiyeti:
Madde 846 – Bu fasılda bahsolunan senetler on lira veya onun her hangi bir adetle madrubu kadar lira için tanzim
edilir. Bunlarda birer sıra numarası bulunur ve hepsi aynı ibare ile yazılır. Gayri menkulün maliki, senetleri kendi
çıkarmıyorsa bu işi üzerine alan müessese alacaklılarla borçlunun mümessili olmak üzere tayin ve tasrih olunur.
III. İtfa:
Madde 847 – Borçlu muayyen vadelerde faizden başka tertibin itfası için resülmalden bir kısmının dahi tediyesini
taahhüt edebilir. Senelik itfa, muayyen bir miktar senedin bedelinin tediyesini tazammun etmek lazımdır.
IV. Tescil:
Madde 848 – Senetler, kaç adet olduğu zikredilerek tapuca tescil olunur. İstikrazın mecmuu için bir tescil muamelesi
yapılır. Senedin miktarı az ise ayrı ayrı tescil olunabilir.
V. Senetlerin hükümleri:
1 – Mutavassıt müessese :
Madde 849 – Senetleri çıkaran müessese alacaklıların ve borçlunun müşterek mümessilleri olsa da ihraç sırasında
kendisine böyle bir selahiyet verilmiş olmadıkça borçlunun taahhütlerini ifa edemez.
2 – Tediye:
a) İtfa planı:
Madde 850 – Senetlerin bedelleri; ihraç sırasında kararlaştırılmış veya verilen salahiyet dairesinde mutavassıt
müessese tarafından tanzim edilmiş olan itfa planına tevfikan, ödenir. Ödenen senet iptal edilir. Hilafına mukavele yok ise
gayri menkulün karşılık tutulduğu tahvillerin hepsi buna müteferri borçlar itfa edilip bütün kuponlarla birlikte iptal
edilmedikçe yahut kalan kuponların bedelleri yatırılmadıkça tapu sicilindeki kayıt terkin edilemez.
b) Murakabe :
Madde 851 – Gayri menkulün maliki yahut ihraç işini üzerine alan müessese mukarrer itfa planına tevfikan kur’a
usulünü tatbik ve ödenen senetleri iptal etmekle mükelleftir.
1304-122
Bu muameleler, irat senetlerine taallük ettiği takdirde Hükümetçe murakabe edilir.
c) Tediyatın tahsisi lazım gelen cihet :
Madde 852 – Bütün tediyat, vukularını takibeden kur’a zamanındaki borcun itfasına tahsis olunur.
YİRMİ ÜÇÜNCÜ BAP
Menkul rehini
BİRİNCİ FASIL
Teslimi meşrut şekilde rehin ve hapis hakkı
(A) TESLİMİ MEŞRUT REHİN :
I. Rehnin akdi :
1 – Alacaklının zilyedliği :
Madde 853 – Kanunen muayyen istisnalar haricinde bir menkul, ancak teslimi meşrut şekilde rehin edilebilir. Bir
menkulü hüsnü niyetle rehin olarak kabul eden kimse o menkul üzerinde rahinin tasarruf hakkı bulunmasa da rehin hakkını
iktisap eder. Şu kadar ki üçüncü şahısların mukaddem zilyetlikten mütevellit hakları mahfuzdur. Rahin, merhunu fiilen ve
hasren kendi yedinde bulundurdukça; mürtehin için rehin hakkı sabit olmaz.
2 – Hayvan rehni:
Madde 854 – Merkezlerinin bulunduğu mahallin hükümeti mülkiyesi tarafından bu gibi muamelatta bulunmak
hakkını istihsal etmiş olan itibar müesseseleri ile kooperatif şirketleri, alacaklarını temin etmek için umumi bir secilde kayit
ve icra memuruna ihbar suretiyle hayvan üzerine kabzeylemeksizin rehin tesis edebilirler.
3 – Merhun üzerinde müahhar rehin tesisi:
Madde 855 – Merhunun maliki, merhun üzerinde müahhar bir rehin tesis edebilir. Bunun için rehini kabzetmiş olan
alacaklıya ihbarname göndermesi ve bu ihbarnamede; alacağı tesviye edilince, merhunu diğer alacaklıya teslim etmesi
lüzumunu beyan eylemesi muktazidir.
4 – Mürtehinin merhunu rehin etmesi:
Madde 856 – Mürtehin, rahinin rızası olmadıkça merhunu başkasına rehin edemez.
II. Sukut:
1 – Zilyedliğin zayi edilmesi:
Madde 857 – Mürtehin, merhun üzerindeki zilyedliğini ve merhuna vaziyet eden üçüncü şahıslardan mutalebe
salahiyetini zayi edince, rehni sakıt olur. Rahin mürtehinin rızasiyle merhun üzerinde fiilen yedini idame ettikçe rehnin
hükümleri muallak kalır.
2 – Rehnin iadesi:
Madde 858 – Mürtehinin, merhun üzerindeki hakları tediye ile ve başka bir sebeple sakıt olunca; merhunu, hak
sahibine iade etmesi lazımdır. Mürtehin, alacağını tamamen istifa etmedikçe merhunu veya bir kısmını iada etmekle mükellef
tutulamaz.
3 – Mürtehinin mesuliyeti :
Madde 859 – Mürtehin, merhunun telef ve zıyaından ve kıymetine noksan gelmesinden mesuldür. Meğer ki bu halin
kendi kusuru olmaksızın vukua geldiğini ispat etsin. Mürtehin merhunu hotbehot satar yahut rehnederse bu yüzden vukua
gelen bütün zararı zamin olur.
1304-123
III. Rehnin hükümleri:
1 – Mürtehinin hakları:
Madde 860 – Alakası kesilmemiş olan mürtehin alacağını merhunun nakde tahvilinden hasıl olan meblağdan istifa
etmek hakkına maliktir. Rehin, alacaklıya resülmal ve mukavele edilen faizle takibat ve muhakeme masraflarını ve geçmiş
gün faizlerini temin eder.
2 – Rehnin şumulü:
Madde 861 – Rehin, merhunun hem aslını hem teferruatını takyit eder. Hilafına mukavele olmadıkça, merhunun tabii
semereleri o merhunun mütemmim cüzleri olmak halinden çıkınca mürtehinin bunları malike iade etmesi lazımdır. Rehin,
merhunun satıldığı zamanda mütemmim cüzlerini teşkil eden semereleri de şamil olur.
3 – Mürtehinin sırası :
Madde 862 – Menkul, birden ziyade kimselere rehin edilmiş ise bunlar, alacaklarını rehin tarihi sırasiyle istifa
ederler.
4 – Mürtehinin merhuna malik olamaması :
Madde 863 – Borcun vadesinde ödenmemesi takdirinde mürtehinin merhuna malik olmasını tazammun eden her şart,
batıldır.
(B) HAPİS HAKKI :
1. Şartları :
Madde 864 – Borçlunun rızasiyle menkul eşyasına yahut kıymetli evrakına zilyed olan alacaklı, muaccel ve bu eşya
ve evrakla tabii bir irtibatı bulunan alacağını istifa edinceye kadar; bunları, yedinde hapsetmek hakkını haizdir.
Bu irtibat, tacirler hakkında zilyedlik ve alacağın beyinlerindeki ticari münasebetlerinden tevellüt etmiş olması
halinde mevcut addolunur. Hapis hakkı, alacaklı tarafından hüsnü niyetle kabzedilmiş olmak şartiyle borçlunun malik
olmadığı eşyayı da şamil olur. Bununla beraber üçüncü şahısların evvelki zilyedliklerinden mütevellit hakları mahfuzdur.
II. İstisnalar:
Madde 865 – Mahiyetleri itibariyle nakde tahvili kabil olmayan şeyler üzerinde hapis hakkı, kullanılamaz. Gerek
alacaklının iltizam ettiği bir borç ile gerek teslim zamanında veya daha evvel borçlunun verdiği talimat ile gerek ammenin
intizamı ile telifi kabil değil ise hapis hakkı vücut bulmaz.
III. Borcunu ödemekten aciz halinde :
Madde 866 – Borçlu; borcunu ödemekten aciz olduğu halde alacaklı henüz alacağı muaccel olmasa bile onun temini
için hapis hakkını kullanabilir. Borcunu ödemekten aciz keyfiyeti eşyanın tesliminden sonra tahakkuk eder veya alacaklının
ıttılaına vasıl olursa alacaklı o eşyanın muayyen bir surette kullanılmasına dair önceden bir borç iltizam etmiş veya borçlunun
bu bapta verilmiş bir talimatı bulunmuş olsa bile hapis hakkını kullanabilir.
IV. Hükümleri :
Madde 867 – Alacağı tediye edilmeyen veya kafi teminat istihsal etmeyen alacaklı, borçluya evvelce ihbar ettikten
sonra teslimi meşrut rehin hükümlerinde olduğu gibi hapsettiği şeyin nakde tahvilini talep edebilir.
Hapsolunan şeyler, nama muharrer senedattan ibaret olursa icra dairesi veya iflas masası memurları nakde tahvil için
lüzumu olan muameleleri borçlu makamına kaim olarak ifa ederler.
1304-124
İKİNCİ FASIL
Alacak üzerinde rehin hakkı ve diğer haklar
(A) UMUMİ HÜKÜMLER :
Madde 868 – Alacaklar ve sair temliki kabil olan haklar üzerinde rehin tesis edilebilir. Hilafına hüküm olmadıkça,
bunlar hakkında teslimi meşrut rehin hükümleri cari olur.
(B) REHİNİN TESİSİ :
I. Senetli senetsiz alacaklar üzerinde:
Madde 869 – Bir senet ile tesbit edilmiş olmayan yahut senede raptedilen alacakların rehin edilmesi tahriren olur ve
senede raptedilenlerde, senedin teslimi de şarttır.
Rahin ve mürtehin, rehni üçüncü şahıs olan borçluya ihbar edebilirler. Diğer hakların rehin edilmesi bunların devri
için muayyen şekillere riayet edilmek şartiyle tahriren, olur.
II. Kıymetli evrak üzerinde :
Madde 870 – Hamile muharrer senetler sadece mürtehine teslim edilmek suretiyle rehnedilir. Diğer kıymetli evrakın
rehnedilmesi bunlar emre muharrer ise cirosu yapılarak ve nama muharrer ise devri icra edilerek senedin mürtehine teslimi ile
olur.
III. Emtiayı temsil eden evrak ile Varant:
Madde 871 – Emtia temsil eden evrakın, teslimi meşrut şekilde rehin edilmesi; o eşya üzerinde rehin hakkını hasıl
eder. Emtia temsil eden senetten müstakil olarak hususi bir rehin senedi (varant) tanzim edildiği halde asıl senet üzerinde
temin edilen meblağ ile vade işaret edilmek şartiyle varantın rehin edilmesi emtianın teslimi meşrut şekilde, rehne muadil
olur.
IV. Merhun alacağın yeniden rehin edilmesi:
Madde 872 – Merhun bir alacak üzerinde müahhar bir rehin tesisi, ancak merhun alacak sahibinin yahut yeni
mürtehinin keyfiyeti birinci mürtehine tahriren bildirmesi ile muteber olur.
(C) HÜKÜMLERİ:
I. Alacaklının hakkının şümulü :
Madde 873 – Faiz getiren yahut temettü hissesi gibi muayyen zamanlarda gelir hasıl eden alacaklar üzerindeki rehin,
hilafına mukavele olmadıkça vadeleri evvelce hulül etmiş olanlara sari olmayıp ondan sonra verilecek şeylere şamil olur.
Alacağın bu teferruatı ayrı senetlere merbut ise, hilafına mukavele olmadıkça ve kanuna muvafık surette ayrıca rehin
edilmedikçe; asıl rehinde dahil olmazlar.
II. Merhun hisse senetlerinin temsili:
Madde 874 – Bir şirketin merhun hisse senetlerini şirketin heyeti umumiyesinde mürtehin temsil etmeyip, o senedin
sahibi temsil eder.
III. İdare ve tediye:
Madde 875 – İyi bir idarenin iktiza ettiği tedbirlerden olduğu halde rehin edilmiş alacağın sahibi bu alacağı mutalebe
edebildiği gibi tahsil de edebilir ve mürtehin olan alacaklı tarafından bu tedbirleri yapmağa icbar dahi edilebilir. Rehinden
haberdar edilen borçlu, borcunu alacaklısiyle mürtehinden hiç birine diğerinin rızası olmaksızın ödeyemez. İttifak
edemedikleri halde borcunu resmi bir mevkie yatırmağa mecburdur.
1304-125
ÜÇÜNCÜ FASIL
Rehin mukabilinde ikraz ile meşgul olanlar
(A) REHİN MUKABİLİ İKRAZ MÜESSESELERİ:
I. İzin:
Madde 876 – Hiç bir kimse, Hükümetin izni olmadıkça rehin mukabilinde ödünç para vermek sanatını icra edemez.
II. Müddet:
Madde 877 – İzin, hususi müesseselere ancak mahdut bir zaman için verilir. Müddet bitince yenilenmesi caizdir.
Rehin mukabilinde ödünç para vermek sanatını yapanlar, kanuni vazifelerini gözetmiyorlarsa kendilerine verilen izin geri
alınabilir.
(B) REHİN MUKABİLİ İKRAZ :
I. Tesis:
Madde 878 – Merhunu bir makbuz mukabilinde teslim etmekle rehin hakkı vücut bulur.
II.Hükmü:
1 – Merhunun satılması:
Madde 879 – Ödünç para, vadesinde ödenmezse mukriz borcunu ödemesini evvelce resmen ihtar ettikten sonra,
merhunu icra dairesi vasıtasiyle sattırır. Borçlu mukrize karşı şahsen mesul olmaz.
2 – Artık para üzerindeki hak:
Madde 880 – Satış bedelinin borçtan artık kalanı borç alana aittir. Borçlu müteaddit mukaveleli borçlar altında ise
artık kalanın hesabında bu borçlar cemedilebilir.
Borç alanın artık para üzerindeki hakkı, beş sene geçmekle sakıt olur.
III. Borcun ödenmesi:
1 – Merhunu kurtarmak hakkı:
Madde 881 – Merhun satılıncaya kadar makbuz geri verilerek, rehinden kurtarılabilir. Eğer makbuz ibraz edilemezse
borç muaccel olduğu takdirde hakkını ispat eden kimse yine rehni kurtarabilir.
Mukriz, merhunun iadesi için makbuzun geri verilmesini şart etmiş olsa bile borç muacceliyet kesbettiği tarihten
itibaren altı ay geçmiş ise müstakrız merhunu kurtarmak hakkını kullanabilir.
2 – Mukrizin hakları:
Madde 882 – Merhun, hangi ay içinde kurtarılırsa mukrizin o aya ait faizin tamamını istemeğe hakkı vardır. Mukriz,
makbuzu kim geri verirse merhunu ona iade etmek hakkını sureti mahsusada muhafaza etmiş ise; o makbuzu hamilinin buna
hakkı olmayarak eline geçirdiğini bilmedikçe yahut bilmesi lazım gelmedikçe, bu hakkını kullanabilir.
(C) BEY’İBİLVEFA MUAMELESİ İLE MEŞGUL OLANLAR:
Madde 883 – Bey’ibilvefa muamelesini sanat ittihaz edenler, rehin mukabili ödünç para verenler hükmündedir.
DÖRDÜNCÜ FASIL
Rehinli tahvilat
(A) REHİNLİ TAHVİLATIN MAHİYETİ :
Madde 884 – Gayrimenkul üzerine ikraz muamelesi yapan müesseselerden Hükümetçe tayin edilenler; hususi bir
rehin akdi ve teslim mükellefiyeti olmasa bile malik oldukları gayrimenkul rehin senetleriyle muamelatı cariyelerinden
mütehassıl matlubat teminat teşkil etmek üzere; rehinli tahvilat ihraç edebilirler.
1304-126
(B) ŞEKİL :
Madde 885 – Alacaklılar rehinli tahvilatın tediyesini mutalebe edemezler. Tahvilat ya hamile veya nama muharrer
olur ve hamile muharrer kuponları bulunur.
(C) REHİNLİ TAHVİLAT İÇİN MÜSAADE :
Madde 886 – Rehinli tahvilat ihraç etmek isteyen müesseseler Hükümetten izin almağa mecburdurlar.
Tahvilatın ne gibi şerait altında ihraç olunabileceği ve ihraç müesseselerinin tafsilatına ait hükümler kanunu mahsus
ile tayin olunur.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Zilyedlik ve tapu sicilli
YİRMİ DÖRDÜNCÜ BAP
Zilyedlik
(A) TARİF VE ŞEKLİ :
I. Tarif:
Madde 887 – Bir şey üzerinde fiilen tasarruf sahibi olan kimse o şeyin zilyedidir. İrtifak hakkı ile gayrimenkul
mükellefiyetinden mütevellit haklarda zilyedlik, bu hakların bilfiil kullanılmasından ibarettir.
II. Asli ve fer’i zilyedlik :
Madde 888 – Zilyed, bir irtifak yahut irtihan hakkı yahut şahsi bir hak teffiz etmek için bir şeyi başkasına teslim
ettiği takdirde bunların ikisi de zilyedliğe malik olur. Bir şeyde malik sıfatı ile zilyed olanlar şeyin aslen zilyedleri ve
diğerleri fer’an zilyedleridir.
III. Muvakkat inkıta:
Madde 889 – Zilyedliğin kullanılması muvakkat bazı hallerden dolayı mümteni yahut münkati olursa, zilyedlik izaa
edilmiş olmaz.
(B) ZİLYEDLİĞİN NAKLİ :
I. Hazır olan kimseler arasında :
Madde 890 – Zilyedlik, şeyin aynını veya onu iktisap edenin yedi iktidarına geçirecek vesaiti teslim ile intikal eder.
Bir şeyi evvelki zilyedin rızasiyle iktisap edenin iktidarı dairesine geçmekle, zilyedliğin nakli, tamam olur.
II. Gaipler arasında :
Madde 891 – Gaipler arasında zilyedliğin nakli, bir şeyin iktisap edene veya mümessiline teslimi ile tamam olur.
III. Zilyedliğin teslimsiz iktisabı :
Madde 892 – Bir üçüncü şahıs veya temlik eden hususi bir sebebe binaen zilyed olmakta devam ederse zilyedlik
teslim olmaksızın iktisap olunabilir.
Zilyed olmakta devam eden üçüncü şahıs, temlik eden kimse tarafından haberdar edilmedikçe zilyedliğin intikali ona
karşı hüküm ifade etmez.
Üçüncü şahıs, temlik edene karşı ne gibi sebeplerden dolayı teslimden imtina edebiliyorsa aynı sebeplerden dolayı
iktisap edene karşı da teslimden imtina edebilir.
IV. Emtiayı temsil eden senetler :
Madde 893 – Bir antrepoya yahut bir nakliyeciye tevdi edilmiş olan emtiayı temsil eden kıymetli evrakın teslimi, o
emtianın teslimi demektir. Bununla beraber kıymetli evrakı hüsnü niyetle iktisap eden kimse ile emtiayı hüsnü niyetle iktisap
eden kimse arasında bir ihtilaf zuhur ettiği takdirde emtia iktisap eden kimse tercih olunur.
1304-127
(C) ZİLYEDLİĞİN ŞÜMULÜ:
I. Zilyedliğin himayesi:
1 – Müdafaa hakkı:
Madde 894 – Zilyed, bütün gasp ve tecavüz fiillerini kuvvet kullanarak defetmek hakkını haizdir.
Şiddetle veya hafiyen kendisinden alınan o şeyi, gayrimenkul ise gasıbı kovarak ve menkul ise cürmü meşhut halinde
tutulan veya kaçarken yakalananın tamamiyle elinden alarak istirdat edebilir.
Zilyed, halin haklı göstermediği cebir ve şiddet kullanmaktan içtinap etmekle mükelleftir,
2 – Yedin iadesi:
Madde 895 – Gayrın zilyed bulunduğu bir şeyi gasbeden kimse o şey üzerinde terciha şayan bir hakka sahip
olduğunu iddia etse bile onu iade ile mükellef olur. Eğer müddeaaleyh o şeyi müddeiden almayı mucip ve terciha şayan bir
hakka sahip olduğunu derhal ispat ederse red lazım gelmez. Zilyedin davası gerek o şeyin istirdadına, gerek zararın tazminine
dair olur.
3 – Zilyedliğin ihlalinden mütevellit dava :
Madde 896 – Bir şeye zilyed bulunan kimsenin zilyedliği tecavüze uğradığı halde; tecavüz eden, o şey üzerinde bir
hak iddia etse bile zilyed onun aleyhinde dava ikame edebilir. Dava tecavüzün refine, sebebinin menine ve zararın tazminine
dair olur.
4 – Dava hakkından mahrumiyet ve müruru zaman :
Madde 897 – Zilyed, gasp ve tecavüz fiillerine ve hakkına tecavüz eden kimse olduğuna vakıf olur olmaz istirdadı
veya tecavüzün menini iddia etmediği halde, dava hakkından mahrum olur. Zilyed, tecavüzü ve tecavüz edeni daha geç
öğrenmiş olsa bile gasp veya tecavüzün vukuu gününden itibaren bir sene geçmekle dava; müruru zamana uğrar.
II. Hakkın himayesi:
1 – Mülkiyet karinesi:
Madde 898 – Menkul bir şeyin zilyedi onun maliki addolunur. Evvelki zilyedler dahi zilyedliklerinin devamı
müddetince o şeyin maliki addolunur.
2 – Zilyedlik halinde karine:
Madde 899 – Bir menkule malikiyet arzusu ile olmıyarak zilyed bulunan kimse onu hüsnü niyetle kendisinden aldığı
kimsenin mülkiyet karinesine istinat edebilir.
Bir kimse şahsi, yahut mülkiyetten gayri aynı bir hakka müsteniden menkul bir şeyin zilyedi ise o hakkın
mevcudiyeti asıldır. Fakat bu karineyi zilyed o şeyi kendisine vermiş olan kimseye karşı dermeyan edemez.
3 – Zilyed aleyhindeki dava:
Madde 900 – Bir menkulün zilyedi, aleyhinde ikame edilen bütün davalara karşı terciha şayan bir hakkın sahibi
olduğunu dermeyan edebilir. Gasp ve tecavüz fiillerine dair olan hükümler bakidir.
4 – Tasarruf hakkı ve istihkak davası:
a) Tevdi edilmiş eşya:
Madde 901 – Bir menkulün, emin sıfatı ile zilyedi olan kimseden hüsnü niyetle mülkiyeti veya aynı her hangi bir
hakkı iktisap olunursa o kimsede bu tasarrufları icra mezuniyeti olmasa bile, iktisap muteber addolunur.
1304-128
b) Gaip veya sirkat edilen eşya:
Madde 902 – Yedinden sirkat olunan veya kendisi tarafından gaip edilen veya rızası olmaksızın diğer her hangi bir
suretle elinden alınan bir menkulün zilyedi beş sene müddet zarfında istihkak davası ikame edebilir. Fakat bu menkul aleni
bir müzayedede veya pazarda veya ona mümasil eşya satan bir tacirden iktisap olunmuş ise hüsnü niyetle hareket eden birinci
ve sonraki müktesipler aleyhine istihkak davası ancak birinci semenin iadesi şartiyle ikame olunabilir ve red hususunda da
hüsnü niyetle zilyed olan kimsenin hukukuna mütaallik hükümler tatbik olunur.
c) Para ve hamile muharrer senetler:
Madde 903 – Zilyedin rızası olmaksızın elinden alınan parayı ve hamile muharrer senetleri, hüsnü niyetle iktisap
etmiş olan kimse aleyhinde istihkak davası ikame olunamaz.
d) Sui niyet halinde:
Madde 904 – Bir menkule sui niyetle zilyed olan kimse her zaman evvelki zilyed tarafından iadeye icbar olunabilir.
Bununla beraber evvelki zilyedin iktisabı hüsnü niyetle vukubulmamış ise bu zilyed kendisinden sonraki hiç bir zilyed
aleyhine istihkak davası ikame edemez.
5 – Gayrimenkule dair karine:
Madde 905 – Tapu siciline kaydedilmiş olan gayrimenkuller için hak karinesine istinat etmek ve zilyedlik davaları
ikame eylemek salahiyeti ancak kendi lehine tescil vaki olan kimseye ait olur. Bununla beraber gayrimenkul bilfiil kendi
iktidarı dahilinde bulunan kimse, gasp ve tecavüz sebebi ile dava ikame edebilir.
III. Mesuliyet :
1 – Hüsnü niyetle zilyedlik:
a) İstifade:
Madde 906 – Hüsnü niyetle zilyed olduğu şeyden mevcudiyetine kani olduğu hakkına muvafık surette istifade eden
kimse, o şeyi iade ile mükellef tutulduğu kimseye karşı bu yüzden hiç bir tazminat itasına mecbur olmaz.
Hüsnü niyetle zilyed olan kimse, gerek ziyadan gerek hasardan mesul değildir.
b) Tazminat :
Madde 907 – Bir şeye hüsnü niyetle zilyed bulunan kimse o şeyin reddini isteyen müddeiden yapmış olduğu zaruri
ve faydalı sarfiyatın iadesini talep ve tediye zamanına kadar o şeyi hapsedebilir. Diğer sarfiyattan dolayı tazminat iddiasında
bulunamaz. Fakat müddei, kıymetlerinin tazminine talip olmadıkça zilyed kendi tarafından asıl şey ile birleştirilen ve zararsız
ayrılması mümkün olan ziyadeleri refedebilir.
Zilyedin elde ettiği semereler kendi sarfiyatı dolayısiyle olan alacaklarına mahsup edilir.
2 – Sui niyetle zilyed olan kimse :
Madde 908 – Bir şeye sui niyetle zilyed olan kimse o şeyi hak sahibine iade etmekle beraber haksız alakoymuş
olmasından mütevellit zararları ve elde ettiği veya elde etmeği ihmal eylediği semereleri tazmin ile de mükelleftir. Hak sahibi
için de yapılması zaruri olan sarfiyatı haricindeki masrafları, isteyemez ve yedinde bulunan şeyin geri iadesi lazım geldiğini
bilmediği müddetçe ancak kendi kusuriyle vukubulan zararlardan mesul olur.
1304-129
IV. Müruru zaman:
Madde 909 – Müruru zamandan istifade etmek hakkına malik olan zilyed, bu haktan istifade salahiyetine malik olan
evvelki zilyedin zilyedliği müddetini kendi müddetine zam edebilir.
YİRMİ BEŞİNCİ BAP
Tapu sicilli
(A) TEŞKİLAT:
I. Tapu sicilli:
1 – Umumi hükümler:
Madde 910 – Tapu sicilli gayrimenkuller üzerindeki hakların hallerini gösterir.
Tapu sicillinin nümunesi ve nasıl tutulacağı nizamnamei mahsus ile muayyendir.
2 – Kayıt:
a) Mukayyet gayrimenkuller:
Madde 911 – Aşağıdakiler tapu sicilline gayrimenkul olarak kaydedilir:
1 – Arazi.
2 – Gayrimenkul üzerinde müstakil ve daimi olmak üzere müesses haklar.
3 – Madenler.
Müstakil ve daimi hakların nasıl kaydolunacağı nizamnamei mahsus ile muayyendir.
b) Sicille mukayyet olmayan gayrimenkuller:
Madde 912 – Kimsenin hususi mülkiyetinde bulunmayan ve ammenin kullanmasına tahsis edilen gayrimenkuller,
onlara mütaallik ve tescili muktazi ayni bir hak olmadıkça, tescile tabi değildir.
Sicille mukayyet bir gayrimenkul, kaydı lazımgelmeyen bir gayrimenkule tahavvül ettikte; kaydı sicilden çıkarılır.
3 – Taksim:
a) Birleştirme :
Madde 913 – Bir gayrimenkulün taksimi yahut birden ziyade gayrimenkullerin birleştirilmesi halinde nasıl muamele
yapılacağı nizamnamei mahsus ile muayyendir.
II. Tapu sicillinin tutulması:
1 – Mıntakalar :
a) Salahiyet :
Madde 914 – Her gayrimenkul, bulunduğu mıntakanın sicilline kaydedilir.
b) Mütaaddit mıntakalarda bulunan bir gayrimenkul tescili:
Madde 915 – Mütaaddit mıntakalarda bulunan bir gayrimenkul, diğer mıntakalar sicillerinde mukayyet olduğu
gösterilmek şartiyle her mıntakadaki sicille ayrı ayrı kaydolunur.
Ayni hak tesis eden tesciller ve tescil talepleri, gayrimenkulün büyük kısmının bulunduğu mıntaka sicilline
kaydedilir. Bu sicille vaki tesciller tapu memuru tarafından diğer mıntaka memurlarına bildirilir.
2 – Tapu daireleri teşkilatı:
Madde 916 – Tapu dairelerinin teşkilatı, ahkamı mahsusasına tabidir.
III. Memurlar:
1 – Mesuliyet:
Madde 917 – Hazine, tapu sicillerinin tutulmasından mütevellit bütün zararlardan mesuldür.
1304-130
Hazine, bu zararlar kendi kusurundan mütevellit memurlara aledderecat rücu etmek hakkını haizdir.
(B) TESCİL:
I. Tescili lazım haklar:
1 – Mülkiyet ve ayni haklar:
Madde 918 – Aşağıdaki haklar tapu sicilline kaydolunur:
1 – Mülkiyet.
2 – İrtifak hakları ve gayrimenkul mükellefiyetler.
3 – Rehin hakları.
2 – Sicille şerh vermek:
a) Şahsi haklar:
Madde 919 – Mukaveleden mütevellit şuf’a ve iştira ve vefa hakları ve icar ve isticar gibi şahsi haklar kanunun
sarahaten tayin ettiği hallerde tapu sicilline şerh verilebilir.
Bunlar tapuya şerh verilmekle o gayrimenkul üzerinde sonradan iktisap edilen hak sahiplerine karşı dermeyan
olunabilir.
b) Temlik hakkının tahditleri:
Madde 920 – Aşağıdaki sebeplerle bazı gayrimenkulleri temlik hakkına karşı yapılan tahditler tapu sicilline şerh
verilebilir.
1 – Münaziünfih hakların muhafazası veya icrai iddia zımnında müttehaz resmi kararlar.
2 – Haciz, iflas ilanı, konkordato ile verilen mehil.
3 – Bir aile yurdu tesisi ve mirası namzede nakil ile mükellef mirasçı nasbı gibi tapu sicilline şerh verilmesine
kanunun müsaade ettiği hukuki tasarruflar.
(Değişik: 29/6/1956 – 6763/41 md.) Bu tasarruf tahditleri, tapu sicilline şerh verilmekle gayrimenkul üzerinde
sonradan iktisap olunan her nevi hakların sahiplerine karşı dermeyan olunabilir.
c) Muvakkat tescil:
Madde 921 – Aşağıdaki kimseler tarafından tapu sicilline muvakkaten şerh verilmesi talep olunabilir.
1 – Ayni bir hak iddiasında bulunanlar.
2 – Hakkını müspet vesikalarının noksanlarını sonradan ikmal etmesine kanunen müsaade olunanlar.
Muvakkat şerh vermek alakadarların muvafakatiyle ve mahkemece verilen bir hüküm mucibince icra edilir.
Muvakkaten şerh verilen hak sonradan tahakkuk ettiği takdirde şerh tarihinden itibaren hüküm ifade eder. Hakim seri
usulü muhakeme dairesinde yapılacak muhakemeden sonra hüküm verir ve iade olunan hakkın vücuduna kanaat hasıl ederse
muvakkat şerhe müsaade eder ve bu şerhin müddetini ve hükümlerini tayin eder ve icabı halinde iddiasını mahkemece ispat
etmesi için kendisine bir mehil verir.
II. Tescilin şartları:
1 – Talep:
a) Tescil için:
Madde 922 – Tescil, mevzuunun taallük ettiği gayri menkul malikinin tahriri bir beyanına müsteniden icra olunur.
İktisab eden kimse kanuna, kazıyei muhakemeye yahut buna muadil bir vesikaya istinat etmekte ise; bu beyana hacet
yoktur.
1304-131
b) Terkin için :
Madde 923 – Tapu sicillerine vakı olacak tescillerin terkin veya tadili taallük ettikleri gayrimenkulün sahibinin
tahriri beyaniyle olur.
Hak sahiplerinin sicille vazedecekleri imza, bu beyan yerine kaim olabilir.
2 – İspat ve tevsik :
a) Sıhhat :
Madde 924 – Tapu sicili üzerinde tescil, tadil, terkin gibi muameleler ancak talibin temliki tasarruf hakkı ve bu
muamelelerin müstenit olduğu sebep sabit olduktan sonra icra edilebilir. Talip tapu sicilinde mukayyet olan kimsenin kendisi
olduğunu veya onun mümessili bulunduğunu ispat etmekle temliki tasarruf hakkını tevsik etmiş olur.
Tescil veya tadil veya terkini mucip olan sebep dahi bunları iktiza eden hukuki tasarrufların muteber olması için
kanunen meşrut olan şekillere riayet edildiği ispat edilmekle tahakkuk eder.
b) Vesaikin ikmali :
Madde 925 – İspat ve tevsik edilmiyen her talep, reddolunur.Bununla beraber eğer tescil, tadil veya kaydin terkinini
mucip olan sebep mevcut olup ta buna ait vesaikin noksanının ikmale ihtiyaç bulunursa talip, malikin muvafakatiyle veya
hakimin kararına binaen sicile muvakkaten şerh verdirilir.
III. Tescilin tarzı :
1 – Umumiyet itibariyle :
Madde 926 – Tesciller, talep ve beyan sırasiyle yapılır. Alakadarların talebi ile bütün tescillerin birer sureti
kendilerine verilir.
Tescilin ve terkinin ve suretlerin şekli, nizamnamei mahsus ile muayyendir.
IV. Tebliğ mecburiyeti :
Madde 927 – Tapu sicili memuru, alakadarlar haberdar edilmeksizin yapılan muameleleri kendilerine tebliğ ile
mükelleftir. Bu muamelelere karşı yapılacak itiraz müddeti, alakadarlara vuku bulan tebliğ tarihinden başlar.
(C) TAPU SİCİLLİNİN ALENİYETİ :
Madde 928 – Tapu sicili alenidir. Alakası olduğunu ispat eden herkes, kendisince ehemmiyeti olan başlıca sayfaların
evrakı müsbitesiyle birlikte tapu sicili memurlarından biri huzurunda kendisine irae edilmesini yahut bunların birer suretinin
verilmesini istiyebilir. Kimse tapu sicilinde mukayyet olan bir keyfiyetin kendisine meçhul olduğu yolunda bir iddia
dermeyan edemez.
(D) HÜKÜMLERİ :
I. Tescil yapılmamanın hükümleri :
Madde 929 – Teessüsü için kanunen tapu siciline tescili lazımgelen her hak bu tescil olmadıkça bir aynı hak olarak
mevcut olmaz. Bir hakkın şumulü, tescil dairesinde evrakı müsbite ile veya diğer bir tarzda tayin edilebilir.
II. Tescilin hükümleri :
1 – Umumiyetle :
Madde 930 – Ayni haklar, tescil ile doğar ve sıra ve tarihlerini tescil kaydına göre alır.
Kanunen lazımgelen evrakı müsbite, talebe raptedilmiş ve muvakkaten şerh verilmesi halinde vesaikin noksanı,
zamanında ikmal edilmiş olmak şartiyle tescilin hükmü kayıt tarihine irca olunur.
1304-132
2 – Hüsnü niyet sahibi üçüncü şahıslara karşı:
Madde 931 – Tapu sicilindeki kayde hüsnü niyetle istinat ederek mülkiyet veya diğer bir ayni hakkı iktisap eden
kimsenin, bu iktisabı muteber olur.
3 – Suiniyet sahibi üçüncü şahıslara karşı:
Madde 932 – Bir ayni hak tapu siciline yolsuz olarak kaydedilmiş ise, bunu bilen veya bilmesi lazımgelen üçüncü
şahıs bu tescile istinat edemez. Yolsuz tescil; haksız veya lüzum ifade etmiyen hukuki bir tasarruf mucibince yapılan
tescildir. Böyle bir tescilden dolayı bir ayni hakkı ihlal edilen kimse doğrudan doğruya suiniyet sahibi üçüncü şahıslara karşı
tescilin yolsuzluğunu iddia edebilir.
(H) TERKİN VE TADİL:
I. Yolsuz tescil:
Madde 933 – Haklı bir sebep olmaksızın yapılan bir tescil veya tescilin tadil veya terkini ile ayni hakları haleldar
olan kimse, kaydın terkinini veya tadilini istiyebilir. Hüsnü niyet sahibi üçüncü şahsın tescil ile iktisap ettiği haklar ve zarar
ziyan iddiaları bakidir.
II. Ayni hakkın sukutu :
Madde 934 – Bir ayni hakkın sukutu ile tescil her türlü hukuki kıymetini kaybettiği takdirde mükellef olan malik,
terkin talebinde bulunabilir.
Tapu sicil memuru bu talebi is’af ettiği takdirde her alakadar, otuz gün içinde terkin aleyhine, hakime müracaat
edebilir.
Tapu sicil memuru resen bir hakkın sukut edip etmediği hakkında tahkikat icra ederek bir karar verilmesini
mahkemeden talebe ve verilecek karar üzerine kaydi terkine selahiyettardır.
III. Tashih:
1 – Adi hata:
Madde 935 – Alakadarlar tahriren muvafakatlerini beyan etmedikleri halde mahkeme kararı olmadıkça tapu sicil
memuru, hiç bir tashih icra edemez.
Tashih, eski tescilin terkini ve yeni bir tescilin icrası suretiyle dahi yapılabilir. Adi yazı hataları, nizamnamei
mahsusunda muayyen usul mucibince resen tashih edilir.
Vergi muafiyeti:
Ek Madde 1 – (13/7/1967 – 903 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi hükmü olup, ek maddeye çevrilerek teselsül
için numaralandırılmıştır.)
Bakanlar Kurulunca, gelirlerinin en az % 80 ini, nevi itibariyle genel, özel ve katma bütçeli idareler bütçeleri içinde
yer alan bir hizmetin veya hizmetlerin yerine getirilmesini istihdaf etmek üzere tahsisan kurulacağı kabul edilen vakıflara,
tahsis edilen miktar için, vergi muafiyeti tanınabilir.
Ek Madde 2 – (13/7/1967 – 903 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin (N) bendi hükmü olup ek maddeye çevrilerek
numarası teselsül ettirilmiştir.)
4 üncü maddeye göre verilmiş olan Bakanlar Kurulu kararına rağmen vakfın herhangi bir sebeple tescili mümkün
olmaz ise (F) ve (G) fıkralarına göre alınmıyan damga vergisi ve harçlar, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki
Kanuna uyularak tahsil olunur. (1)
——————————
(1) Bu hükümde sözü edilen 4 üncü madde, 13/7/1967 tarih ve 903 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi olup, mevzuatın tek metin haline
getirilmesi çalışmaları sırasında 17/2/1926 tarih ve 743 sayılı Ana Kanuna “ek madde 1” olarak eklenmiştir.
1304-133
Tüzük Hazırlanması:
Ek Madde 3 – (13/7/1967-903 sayılı Kanunun 6 ncı maddesi hükmü olup ek maddeye çevrilerek numarası
teselsül ettirilmiştir.)
Bu kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içinde, Vakıflar Genel Müdürlüğünce, ilgili Bakanlıkların da
düşünceleri alınarak, bu kanunun uygulanmasını düzenlemek üzere bir tüzük hazırlanır.
Madde 936 – Bu kanun, neşri tarihinden altı ay sonra mer’idir.
Madde 937 – Bu kanunun hükümlerini icraya, İcra Vekilleri Heyeti memurdur.
*
* *
17/2/1926 TARİHLİ VE 743 SAYILI ANA KANUNA İŞLENEMEYEN HÜKÜMLER
1 – 13/7/1967 tarihli ve 903 sayılı Kanunun geçici maddesi:
Vakıf kayıtlarının devri:
Geçici Madde – Ekim 1926 tarihinden sonra kurulmuş vakıflara ait mahkemeler nezdindeki tescil kayıt defter ve
evrakının sureti, bu kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içinde Vakıflar Genel Müdürlüğüne merkezi sicile kaydı
için devredilir. Ve adı geçen vakıflar hakkında da bundan böyle bu kanun hükümleri tatbik olunur.
2 – 16/6/1983 tarihli ve 2846 sayılı Kanunun geçici maddesi:
Geçici madde (Değişik: 16/4/1986-3276/1 md.)
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce mümeyyiz olmayan küçükleri birlikte evlat edinmiş olanlar Kanunun
yürürlük tarihini takip eden 5 yıl içinde ilgili mercilere başvurmak suretiyle yukarıdaki hükümlerin kendileri hakkında da
uygulanmasını isteyebilirler. Ancak, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte reşit ve mümeyyiz olan evlatlıklar ile ilgili olarak
bu madde esaslarına göre yapılacak uygulamada evlatlıkların da muvafakatları aranır.
3 – 4/5/1988 tarih ve 3444 sayılı Kanunun geçici maddeleri:
Geçici Madde 1. – Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce;
a) Açılan boşanma davaları devam etmekte olanlar,
b) Açılan boşanma davaları karara bağlanmış olmakla birlikte henüz kesinleşmemiş olanlar,
c) Açılan boşanma davaları reddedilmiş ve bu karar kesinleşmiş olmakla birlikte, kesinleşme tarihinden itibaren
henüz üç yıl geçmemiş olanlar,
d) Boşanma davası açmamış olanlar,
Boşanma sebeplerinden birine dayalı olarak (a), (b) ve (c) bentlerindeki hallerde üç yıl, (d) bendindeki halde beş yıl
fiilen ayrı kalmış ve eşleriyle aralarında müşterek hayat yeniden kurulamamış ise, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren altı ay içinde başvurmaları halinde mahkemece boşanma kararı verilir.
Geçici Madde 2. – Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce Türk Kanunu Medenisinin 142 nci maddesine göre
verilmiş olan evlenme memnuiyetine dair kararlar, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren hüküm ifade etmez.
1304-134
743 SAYILI KANUNA EK VE DEĞİŞİKLİK GETİREN MEVZUATIN
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHİNİ GÖSTERİR LİSTE
Kanun Yürürlüğe
No. Farklı tarihte Yürürlüğe giren Maddeler giriş tarihi
______ ____________________________________ __________

3453 — 28/6/1938
6333 — 17/3/1954
6763 — 1/1/1957
138 — 28/11/1960
903 4. ve 5. maddeler 1/3/1968
Diğer Maddeler 24/7/1967
1659 — 21/2/1973
2846 — 18/6/1983
3080 — 21/11/1984
3276 — 25/4/1986
3444 — 12/5/1988
KHK/336 — 5/8/1988
3612 — 16/2/1990
3678 — 23/11/1990
4248 — 22/5/1997