Afrika Birliği Örgütü Mülteci Sorunlarının Özel Yönlerini Düzenleyen Sözleşme

Afrika Birliği Örgütü Mülteci Sorunlarının Özel Yönlerini Düzenleyen Sözleşme(OAU Convention Governing the Specific Aspects of Refugee Problems in Africa), 10 Eylül 1969 tarihinde, Etiyopya’nın başkenti ve Afrika Birliği Örgütü’nün merkezi olan Addis Ababa’da, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisinin Altıncı Olağan Toplantısının kapanışında, 10 Eylül 1969 tarihinde kabul edilmiş, 20 Haziran 1974 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, Birleşmiş Milletler Antlaşmaları Dizisi’ne kayıtlıdır ve Birleşik Arap Cumhuriyeti, Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti, Botswana, Burundi , Çad, Cezayir, Dahomey, Ekvatoral Gine, Etiyopya, Fas, Fildişi Kıyısı, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Kamerun, Kenya, Kongo (Brazzaville), Kongo (Kinsasa), Lesotho, Liberya, Libya, Madagaskar Adası, Malavi, Mali, Mauritus Adası, Moritanya, Nijer, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Svaziland, Togo, Tunus, Uganda, Yukarı Volta ve Zambia tarafından kabul edilmiştir.

2002 yılından itibaren Afrika Birliği adını alan Afrika Birliği Örgütü, Afrika’daki Mülteci Problemlerinin Özgül İlkelerini Belirten Sözleşme ile, Afrika’daki mültecilerin korunmasını amaçlamış, 15 maddeden oluşan ve 1951 Sözleşmesi üzerine inşa edilen metin ile 1984 Cartagena Mülteciler Bildirisinin ve 2009 yılında kabul edilen Kampala Sözleşmesinin hazırlanmasına etkili olmuştur. İlk etapta 41 ülke tarafından imzalanan antlaşmaya 2022 yılı itibari ile 54 Afrika Birliği ülkesinin 45’i taraf olmuştur.

Afrika Birliği Örgütü Mülteci Sorunlarının Özel Yönlerini Düzenleyen Sözleşme, hukuki bağlayıcılığı olan ve mültecilerin haklarını koruyan önemli bir bölgesel antlaşmadır.

Afrika Birliği Örgütü Mülteci Sorunlarının Özel Yönlerini Düzenleyen Sözleşme

Biz, Addis Ababa şehrinde, 6-10 Eylül 1969 tarihlerinde toplanan Devlet ve Hükümet Başkanları,

1. Afrika’da sürekli olarak sayıları artan mültecileri endişeyle kaydederek ve içinde bulundukları sefaleti ve acıları hafifletmenin ve onlara daha iyi bir yasam ve gelecek sağlamanın yollarını ve araçlarını bulmaya istekli olarak,

2. Mültecilerin sorunlarının çözümü doğrultusunda esas olarak insancıl bir yaklaşıma gerek olduğunu teslim ederek,

3. Bununla birlikte, mülteci sorunlarının Üye Devletler arasında bir sürtüşme kaynağı olduğunun bilincinde olarak, ve bu tür anlaşmazlıkların kaynağını ortadan kaldırmaya istekli olarak,

4. Barışçıl ve normal bir yasam sürdürme arayışı içinde olan bir mülteci ile yalnızca dışarıdan yıkıcı kışkırtma amacıyla ülkesinden kaçan bir kimse arasında bir ayrım yapmaya istekli olarak,

5. Bu tür yıkıcı unsurların etkinliklerinin, Akra’da 1965’te kabul edilen Mülteci Sorunlarına İlişkin Karar ve Yıkıcı Faaliyetler Sorunu Üzerine Bildirge ‘ye uygun bir biçimde caydırılması gerektiği konusunda kararlı olarak,

6. Birleşmiş Milletler Antlaşması ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi‘nin, insanların temel hak ve özgürlüklerden bir ayrım yapılmaksızın yararlanmalarına ilişkin ilkeyi beyan ettiğini akılda tutarak,

7. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Devlete Sığınmaya İlişkin Beyannamesi ile ilgili olarak 14 Aralık 1967 tarihli 2312 (XXII) sayılı Kararı’nı hatırlayarak,

8. Kıtamızın bütün sorunlarının Afrika Birliği Örgütü Antlaşması’nın ruhuna uygun olarak ve Afrika bağlamında çözülmesi gerektiğinden emin olarak,

9. 28 Temmuz 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesi‘nin, 31 Ocak 1967 tarihli Protokol ile değiştirilmiş biçimiyle, mültecilerin statüsüne ilişkin temel ve evrensel belgeyi oluşturduğunu ve Devletlerin mültecilere yönelik derin ilgilerini ve mültecilerin muamelesi konusunda ortak standartlar geliştirme yönündeki isteklerini yansıttığını teslim ederek,

10. ABÖ Devlet ve Hükümet Başkanları Kurulu’nun 26 ve 104 sayılı Kararlarını hatırlayarak, Örgüte Üye Devletler ‘den 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ni ve Mültecilerin Statüsüne İlişkin 1967 tarihli Protokol’ü henüz kabul etmemiş olanları söz konusu belgeleri kabul etmeye, ve bu arada bu belgelerdeki hükümleri Afrika’daki mültecilere uygulamaya çağırarak,

11. Mevcut Sözleşme tarafından tavsiye edilen önlemlerin Afrika’daki mültecilerin sorunlarının çözümünde etkili olması için, Afrika Birliği Örgütü ile Birleşmiş Milletler Mülteci Yüksek Komiserliği arasında yakın ve sürekli işbirliği gerektiğinden emin olarak,

Aşağıdakiler konusunda anlaşmaya varmışlardır:

1. Madde

“Mülteci” teriminin tanımı

1. Bu Sözleşme’nin amaçları çerçevesinde, “mülteci” terimi, ırk, din, milliyet, siyasi inanç ya da belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti yüzünden zulüm ya da haklı bir temele dayanan zulme uğrama korkusu nedeniyle, vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve, söz konusu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da korkusu nedeniyle yararlanmak istemeyen, ya da, vatandaşlığı olmayan ve bu tür olaylar sonucu daha önce ikamet ettiği ülkenin dışına çıkmış olup, söz konusu ülkeye geri dönemeyen, ya da korkusu nedeniyle dönmek istemeyen kişi anlamına gelecektir.

2. “Mülteci” terimi aynı zamanda, kendi mense ülkesinin ya da vatandaşı olduğu ülkenin bir bölümünde ya da tümünde, dış saldırı, işgal, yabancı egemenliği ya da kamu düzenini ciddi biçimde bozan olaylar nedeniyle, mense ülkesi ya da vatandaşı olduğu ülke dışında bir başka yerde sığınma aramak için daimi ikamet ettiği yeri terk etmeye zorlanan herkes için geçerli olacaktır.

3. Birkaç vatandaşlığı olan bir kimse için, “vatandaşı olduğu bir ülke” terimi, vatandaşı olduğu her bir ülke anlamına gelecektir, ve bir kimse, eğer haklı bir nedene dayalı korkuya herhangi bir geçerli gerekçesi olmaksızın, vatandaşı olduğu ülkelerden birinin korumasından yararlanmıyor ise, vatandaşı olduğu ülkenin korumasından yoksun kalmış sayılmayacaktır.

4. Eğer bir mülteci:

(a) vatandaşı olduğu ülkenin korumasından gönüllü olarak yeniden yararlanmaya başlamış ise, ya da,
(b) vatandaşlığını kaybetmiş olup, gönüllü olarak yeniden kazanmış ise, ya da,
(c) yeni bir vatandaşlık kazanmış, ve yeni vatandaşlığını kazandığı ülkenin korumasından yararlanmakta ise, ya da,
(d) zulüm korkusu nedeniyle terk ettiği veya dışında kaldığı ülkede yeniden bir yasam kurmuş ise, ya da,
(e) mülteci olarak tanınmasına neden olan koşullar ortadan kalktığı için, vatandaşı olduğu ülkenin korumasında yararlanmayı reddetmeye devam edemezse, ya da,
(f) bir ülkeye mülteci olarak kabul edildikten sonra, bu sığınma ülkesi dışında siyasi olmayan ciddi bir suç islemişse, ya da,
(g) bu Sözleşme’nin amaç ve ilkelerini ciddi biçimde ihlal etmişse, bu Sözleşme herhangi bir mülteci için geçerliliğini yitirecektir.

5. Eğer sığınma ülkesi bir kimsenin:

(a) barışa karsı bir suç, bir savaş suçu, ya da insanlığa karsı bir suçu, bu tip suçlara ilişkin şartları hazırlamak için oluşturulan uluslararası belgelerde tanımlandığı şekilde islemiş olduğunu;
(b) bir ülkeye mülteci olarak kabul edilmeden önce, bu sığınma ülkesi dışında siyasi olmayan ciddi bir suç islediğini;
(c) Afrika Birliği Örgütü’nün amaç ve ilkelerine aykırı eylemlerden suçlu olduğunu;
(d) Birleşmiş Milletler ‘in amaç ve ilkelerine aykırı eylemlerden suçlu olduğunu düşünmesine yol açacak ciddi nedenlere sahip ise, bu Sözleşme’nin hükümleri söz konusu kimse için geçerli olmayacaktır.

6. Bu Sözleşme’nin amaçları için, Sığınma Tanıyan Sözleşmeci Ülke bir başvuru sahibinin mülteci olup olmadığına karar verecektir.

2. Madde

Sığınma

1. ABÖ’ne Üye Devletler, mültecileri almak ve, haklı nedenlerle kendi ülkelerine ya da vatandaşı oldukları ülkeye geri dönemeyen ya da dönmek istemeyen mültecilerin yerleşmesini güvence altına almak için ilgili yasalarıyla uyumlu olarak ellerinden geleni yapacaklardır.

2. Mültecilere sığınma hakkı tanınması barışçıl ve insani bir eylemdir ve herhangi bir Üye Devlet tarafından düşmanca bir eylem olarak kabul edilemez.

3. Hiç kimse bir üye tarafından Madde I, paragraf 1 ve 2’de ortaya konan nedenlerle yaşamının, bedensel bütünlüğünün ya da özgürlüğünün tehdit altında olduğu bir ülkeye geri dönmeye ya da orada kalmaya zorlayacak, sınırda reddedilme, geri gönderilme ya da ihraç gibi önlemlere maruz bırakılamaz.

4. Bir Üye Devlet’in mültecilere sığınma hakkı tanımayı sürdürmekte güçlük çektiği durumlarda, söz konusu Üye Devlet, diğer üye devletlere yardım için doğrudan ve ABÖ aracılığıyla başvurabilir, ve bu diğer Üye Devletler Afrika dayanışması ve uluslararası işbirliği ruhuyla, sığınma hakkı tanıyan Üye Devletin üzerindeki yükü hafifletmek üzere uygun önlemleri alacaklardır.

5. Bir mülteci hiçbir sığınma tanıyan ülkede oturma hakkı elde edemediğinde, önceki paragrafla uyumlu olarak üçüncü bir ülkeye yeniden yerleştirilmesiyle ilgili düzenlemeyi askıda tutarak, kendini mülteci olarak gösterdiği herhangi bir sığınma ülkesinde geçici oturma hakkı alabilir.

6. Sığınma ülkeleri, güvenlik nedenleriyle, mültecileri mense ülkelerinin sınırından mümkün olduğu kadar uzakta olan makul bir yere yerleştireceklerdir.

3. Madde

Yıkıcı Etkinliklerin Önlenmesi

1. Her mültecinin, kendisini içinde bulduğu ülkeye karsı, özellikle yasa ve yönetmeliklerine ve aynı zamanda kamu düzeninin korunması için alınan önlemlere uymasını gerektiren, görevleri vardır. Aynı zamanda ABÖ’ne Üye Devletlerden herhangi birine karsı yıkıcı eylemlerden kaçınmalıdır.

2. İmzacı Devletler, kendi ülkelerinde ikamet eden mültecilerin, özellikle silah kullanımı, basın ya da radyo yoluyla, Üye Devletler arasında gerilime yol açabilecek herhangi bir eylemle, ABÖ’ne Üye Devletlerden herhangi birine saldırmalarını önlemeyi taahhüt eder.

4. Madde

Ayrımcılık Yapılmaması

Üye Devletler, bu Sözleşme’nin hükümlerinin, ırk, din, milliyet, belirli bir toplumsal gruba mensubiyet ya da siyasi inançları nedeniyle ayrımcılık yapılmaksızın bütün mültecilere uygulanacağını taahhüt ederler.

5. Madde

Gönüllü Geri Dönüş

1. Geri dönüsün esas olarak gönüllü niteliğine, her durumda saygı gösterilecektir ve hiçbir mülteci kendi isteği dışında ülkesine geri gönderilmeyecektir.

2. Sığınma ülkesi, mültecinin mense ülkesi ile işbirliği içinde, ülkelerine geri dönmek isteyen mültecilerin güvenli dönüşleri için düzenlemeleri yapacaktır.
3. Mense ülkeleri, mültecileri geri kabul ederken, onların yeniden yerleşmelerini kolaylaştıracak ve onlara ülke vatandaşlarının sahip olduğu hak ve ayrıcalıkların tümünü tanıyacak, ve onları kendi vatandaşlarıyla aynı yükümlülüklere tabi tutacaktır.

4. Ülkelerine gönüllü olarak geri dönen mülteciler, mülteci olunmasına yol açan nedenlerden herhangi biri sonucu ülkeyi terk ettiği için kesinlikle cezalandırılamaz.

Gerekli olduğunda, ulusal bilgi medyası yoluyla ve ABÖ’nün İdari Genel Sekreteri aracılığıyla, mültecileri eve dönmeye davet ederek ve mense ülkelerinde hakim olan yeni koşulların, kendilerinin risksiz bir biçimde geri dönüsünü ve rahatsız edilme ya da cezalandırılma korkusu olmaksızın normal ve barışçıl bir yasam sürdürmelerini mümkün kılacağına dair güvence vererek, bir çağrı yapılacaktır, ve söz konusu çağrı metni mültecilere verilecek ve sığınma ülkesi tarafından kendilerine açıkça açıklanacaktır.

5. Bu tür güvenceler sonucunda ya da kendi girişimleriyle, anavatanlarına geri dönmeye özgürce karar veren mültecilere, sığınma tanıyan ülke, mense ülkesi, gönüllü kuruluşlar ve uluslararası ve hükümetlerarası kuruluşlardan dönüşlerini kolaylaştırmak üzere mümkün olan her türlü yardımı alacaklardır.

6. Madde

Seyahat Belgeleri

1. Üye Devletler, Madde III’e tabi olarak, ülkelerinde yasal olarak kalan mülteciler için, Mültecilerin Statüsü ‘ne İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve ona ekli Program ve Ek’e uygun olarak, ülkeleri dışında seyahat etmeleri amacıyla, ulusal güvenlik ya da kamu düzenine ilişkin zorlayıcı nedenler başka türlüsünü gerektirmedikçe, seyahat belgeleri çıkaracaklardır.

2. İkinci sığınma tanıyan bir Afrika ülkesi, ilk sığınma ülkesinden bir mülteci kabul ettiğinde, ilk sığınma ülkesi, geri dönüş ifadesi içeren belge vermekten vazgeçebilir.

3. Mültecilere Üye Devletler tarafından daha önceki uluslararası antlaşmalar çerçevesinde çıkarılan seyahat belgeleri, Üye Devletler tarafından mülteciler için bu Maddeye uygun olarak çıkartılmış gibi tanınacak ve muamele görecektir.

7. Madde

Ulusal Yetkililerin Afrika Birliği Örgütü ile İşbirliği

Afrika Birliği Örgütü İdari Genel-Sekreteri’nin Afrika Birliği Örgütü’nün yetkili organlarına raporlar hazırlamasını sağlamak için, Üye Devletler, Sekreterliğe aşağıdaki konularda uygun bir biçim içinde bilgi ve istatistiksel veri sağlamayı taahhüt ederler:

(a) mültecilerin durumu
(b) bu Sözleşme’nin uygulanması, ve
(c) mültecilere ilişkin olarak yürürlükte olan, ya da bundan sonra yürürlüğe girecek olan yasalar, yönetmelikler ve kararnameler

8. Madde

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ile İşbirliği

1. Üye Devletler, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ile işbirliği yapmalıdır.

2. Mevcut Sözleşme, 1951 tarihli Mültecilerin Statüsüne İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin Afrika’daki etkin bölgesel tamamlayıcısı olacaktır.

9. Madde

Anlaşmazlıkların Çözümü

Bu Sözlesme’yi imzalayan Devletler arasında Sözleşme’nin yorumlanmasına ya da uygulanmasına ilişkin olarak ortaya çıkan, ve başka yollarla çözülemeyen herhangi bir anlaşmazlık, anlaşmazlığın taraflarından herhangi birinin talebi üzerine, Afrika Birliği Örgütü Arabuluculuk, Uzlaştırma ve Hakemlik Komisyonu’na sevk edilecektir.

10. Madde

İmza ve Onay

1. Bu Sözleşme Afrika Birliği Örgütü’ne Üye Devletlerin tümü tarafından imzaya ve kabule açık olacaktır ve imzacı Devletler tarafından söz konusu Devletlerin kendi anayasal usullerine uygun olarak onaylanacaktır. Onay belgeleri Afrika Birliği Örgütü İdari Genel Sekreteri’ne teslim edilecektir.

2. Orijinal belge, mümkünse Afrika dillerinde, ve İngilizce ve Fransızca olarak, her bir metin aynı derecede güvenlik olmak koşuluyla, Afrika Birliği Örgütü İdari Genel Sekreteri’ne teslim edilecektir.

3. Afrika Birliği Örgütü’ne Üye herhangi bağımsız bir Afrika Devleti, sürecin herhangi bir aşamasında, Afrika Birliği Örgütü İdari Genel Sekreteri’ne bu Sözlesme’yi kabul ettiğini bildirebilir.

11. Madde

Yürürlüğe Giriş

Bu Sözleşme, Afrika Birliği Örgütü’ne Üye Devletlerin üçte biri onay belgelerini teslim ettiklerinde yürürlüğe girecektir.

12. Madde

Değişiklik

Bu Sözleşme, herhangi bir üye Devlet, İdari Genel Sekreter’e yazılı istekte bulunduğunda, bütün Üye Devletler gerektiği biçimde haberdar edilmeden ve bir yıllık süre geçmeden değerlendirilmek üzere Devlet ve Hükümet Başkanları Kurulu’na verilmemek koşuluyla, değiştirilebilir veya düzeltilebilir. Böyle bir değişiklik bu sözleşmeye taraf üye Devletlerden en az üçte ikisi tarafından onaylanmadıkça yürürlüğe girmeyecektir.

13. Madde
Fesih

1. Bu Sözleşme’ye Taraf herhangi bir Üye Devlet İdari Genel Sekreter’e ilettiği yazılı bir bildirimle Sözleşme koşullarını feshedebilir.

2. Söz konusu bildirimden itibaren geçen bir yılın sonunda eğer bildirim geri  çekilmemiş ise, Sözleşme fesheden Devlet için geçerli olmaktan çıkacaktır.

14. Madde

Bu Sözleşme’nin yürürlüğe girmesi üzerine, ABÖ İdari Genel Sekreteri, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın 102. Maddesine uygun olarak, Sözleşme’mi Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne kayda geçirilmek üzere teslim eder.

15. Madde

Afrika Birliği Örgütü İdari Genel Sekreteri’nin Bildirimleri Afrika Birliği Örgütü idari Genel Sekreteri, Örgüt Üyelerine:

(a) Madde X’e uygun olarak imzalar, onaylar ve kabuller;
(b) Madde XI’e uygun olarak, yürürlüğe giris;
(c) Madde XII’in şartlarına uygun olarak, verilen değişiklik önergeleri;
(d) Madde XIII’e uygun olarak, yapılan fesihler hakkında bilgi verecektir.

Biz, Afrikalı Devlet ve Hükümet Başkanları, kendi tanıklığımızda yukarıdaki hususları onaylayarak, bu Sözleşmeyi imzalamış bulunmaktayız.

1.Birlesik Arap Cumhuriyeti

2. Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti

3. Botswana

4. Burundi

5. Çad

6. Cezayir

7. Dahomey

8. Ekvatoral Gine

9. Etiyopya

10.Fas

11.Fildisi Kıyısı

12.Gabon

13.Gambiya

14.Gana

15.Gine

16.Kamerun

17.Kenya

18.Kongo (Brazzaville)

19.Kongo (Kinsasa)

20.Lesotho

21.Liberya

22.Libya

23.Madagaskar Adası

24.Malavi

25.Mali

26.Mauritus Adası

27.Moritanya

28.Nijer

29.Nijerya

30.Orta Afrika Cumhuriyeti

31.Ruanda

32.Senegal

33.Sierra Leone

34.Somali

35.Sudan

36.Svaziland

37.Togo

38.Tunus

39.Uganda

40.Yukarı Volta

41.Zambia

Addis Ababa şehrinde bu Eylül 1969’un bu 10’uncu gününde sonuçlandırılmıştır.