Hukuk Ansiklopedisi
Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu (The European Code of Conduct for Research Integrity), 2011 yılında düzenlenmiş, ALLEA Bilim ve Etik Sürekli Çalışma Grubu (PWGSE) tarafından 2017 yılında güncellenerek yeniden yayınlanmıştır. Davranış kodlarının revizyon süreci geniş kapsamlı uzmanlar ve kurumlar ağının harekete geçirilmesi yoluyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma Grubunun güncelleyerek Berlin’de açıkladığı metin, üç ile beş yıllık sürelerde incelenip, değişen öncelikler gözetilerek gözden geçirilmekte ve bilimsel araştırmalarda iyi uygulamalar için bir çerçeve sunmaktadır.
Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodunu düzenleyen PWGSE(Bilim ve Etik Sürekli Çalışma Grubu), Avrupa Akademileri Federasyonu (ALLEA-The European Federation of Academies of Sciences and Humanities) çalışma gruplarındandır.
Avrupa Akademileri Federasyonu, üyesi olan Avrupa’daki 40’tan fazla ülkeden 60’den fazla bilimsel akademiyi temsil eden federasyondur. Üyeleri arasında Türkiye’den; Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ve Bilim Akademisi Derneği bulunmaktadır. Türkiye Bilimler Akademisinin aynı alanda ilan etmiş olduğu Bilim Etiği İlkeleri ise 14.12.2001 tarihinde kabul edilmiştir.
Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu
1. İlkeler
İyi araştırma uygulamaları, araştırmada dürüstlüğe dair temel ilkeler üzerinde yükselir. Söz konusu ilkeler araştırmacılara gerek çalışmalarında gerek her araştırmaya içkin olan pratik, etik ve entelektüel zorluklarla baş ederken yol gösterir.
Söz konusu ilkeler şunlardır:
• Araştırma kalitesinin sağlanmasında güvenilirlik ve bu kalitenin araştırmadaki tasarım, metodoloji, analiz ve kaynak kullanımına yansıtılması.
• Araştırmanın şeffaf, adil, bütünlüklü ve tarafsız bir biçimde geliştirilmesi, icrası, denetlenmesi, raporlanması ve iletişiminde dürüstlük.
• Meslektaşlar, araştırma katılımcıları, toplum, ekosistemler, kültürel miras ve çevreye yönelik saygı.
• Fikir aşamasından yayın aşamasına kadar araştırmanın yönetimi ve organizasyonu, eğitim, gözetim ve rehberlik ve araştırmanın geniş çaplı etkileri açısından hesap verebilirlik.
2. Araştırmada İyi Uygulamalar
Araştırmada iyi uygulamaları aşağıdaki bağlamlarda ele alıyoruz:
• Araştırma Ortamı
• Eğitim, Gözetim ve Rehberlik
• Araştırma Süreçleri
• Önlemler
• Veri Uygulamaları ve Yönetimi
• Ortak Çalışma
• Yayın ve Dağıtım
• İnceleme, Değerlendirme ve Editörlük
2.1 Araştırma Ortamı
• Araştırma kurum ve kuruluşları araştırmada dürüstlük bilincini geliştirir ve bu doğrultuda kalıcı bir kültür tesis eder.
• Araştırma kurum ve kuruluşları, iyi araştırma uygulamalarına dair net politikalar ve prosedürler geliştirme ve ihlallerin şeffaf ve uygun bir biçimde ele alınması noktasında liderlik eder.
• Araştırma kurum ve kuruluşları, tekrarlanabilirlik, izlenebilirlik ve hesap verebilirlik açısından gerekli olan, her türlü verinin ve araştırma materyalinin yönetimi ve korunması için uygun altyapının geliştirilmesini destekler (ki buna nitel ve nicel veriler, protokoller, süreçler, diğer araştırma ürünleri ve ilişkili meta veriler dahildir).
• Araştırma kurum ve kuruluşları, araştırmacıların işe alınması ve terfiine dair açık ve tekrarlanabilir uygulamaları ödüllendirir.
2.2 Eğitim, Gözetim ve Rehberlik
• Araştırma kurum ve kuruluşları araştırmacıların araştırma tasarımı, metodolojisi ve analizi açısından sağlam bir eğitim almasını sağlar.
• Araştırma kurum ve kuruluşları, etik ve araştırmada dürüstlük konularında uygun ve yeterli eğitimler geliştirir ve ilgili herkesin bu kod ve düzenlemelere dair bilgi sahibi olmasını sağlar.
• Kariyer yelpazesinin farklı aşamasındaki araştırmacılar, en kıdemsizden en kıdemliye kadar, etik ve araştırmada dürüstlük üzerine eğitimlere katılır.
• Kıdemli araştırmacılar, araştırma liderleri ve gözetmenler takım üyelerine koçluk eder; onların araştırma faaliyetlerini uygun biçimde geliştirmesi, tasarlaması ve yapılandırması ve de araştırmada dürüstlük kültürünün yerleşmesi için özel destek ve eğitim verir.
2.3 Araştırma Süreçleri
• Araştırmacılar, araştırma fikirlerinin geliştirilmesine dair en son teknikleri dikkate alır.
• Araştırmacılar, araştırmaları özenli ve incelikli bir biçimde tasarlar, gerçekleştirir, analiz eder ve belgeler.
• Araştırmacılar, araştırma fonlarını düzgün ve dikkatli şekilde kullanır.
• Araştırmacılar, araştırma sonuç ve yorumlarını açık, dürüst, şeffaf ve düzgün bir biçimde yayımlar; hukuken gerekli tüm durumlarda veri ve bulgu gizliliğini gözetir.
• Araştırmacılar vardıkları sonuçları ilgili disiplinin standartlarına uygun şekilde ve mümkünse, doğrulanabilir ve tekrarlanabilir biçimde rapor eder.
2.4 Önlemler
• Araştırmacılar kendi disiplinlerine ilişkin kod ve düzenlemelere riayet eder.
• Araştırmacılar, araştırma öznelerine -ki bunlar insan, hayvan veya kültürel, biyolojik, çevresel ya da fiziksel varlıklar olabilir- saygı ve özenle, ayrıca yasal ve etik gereklere uygun biçimde yaklaşır.
• Araştırmacılar, araştırmalarıyla bağlantılı kesimlerin, ortak çalışma yaptıkları kişilerin ve diğer bireylerin sağlık, güvenlik ve refahını gözetir.
• Araştırma protokolleri, yaş, toplumsal cinsiyet, kültür, din, etnik köken ve sosyal sınıf farklarını dikkate alır ve bunlara karşı duyarlıdır.
• Araştırmacılar, araştırmalarından kaynaklanabilecek potansiyel zarar ve riskleri ortaya koyar ve yönetir.
2.5 Veri Uygulamaları ve Yönetimi
• Araştırmacılar, araştırma kurumları ve kuruluşları, yayınlanmamış olanlar da dahil bütün verilerin ve araştırma materyallerinin uygun biçimde denetlenmesi ve düzenlenmesini, ayrıca bunların belirli bir süre için güvenli biçimde muhafazasını sağlar.
• Araştırmacılar, araştırma kurumları ve kuruluşları, veriye erişimin mümkün olduğunca açık ve gerektiği ölçüde kapalı olmasını sağlar ve mümkünse, veri yönetimi için “FAIR İlkeleri”ne (Bulunabilir, Erişilebilir, Paylaşılabilir ve Yeniden Kullanılabilir olmaya) riayeti gözetir.
• Araştırmacılar, araştırma kurumları ve kuruluşları veri ve araştırma materyallerine nasıl erişileceğine ve bunların nasıl kullanılacağına dair şeffaf olurlar.
• Araştırmacılar, araştırma kurumları ve kuruluşları, veriyi, araştırmanın meşru ve atıf yapılabilir ürünleri olarak kabul eder.
• Araştırmacılar, araştırma kurumları ve kuruluşları, araştırma çıktılarına dair her tür sözleşme veya anlaşmanın, bu çıktıların kullanımına, çıktılar üzerindeki mülkiyete ve/veya fikri mülkiyet hakları çerçevesinde korunmasına ilişkin eşit ve adil hükümler içermesini gözetir.
2.6 Ortak Çalışma
• Ortak çalışmalarda tüm ortaklar, araştırmada dürüstlük konusunda sorumluluk üstlenir.
• Ortak çalışmalarda tüm ortaklar, araştırmaya başlamadan, araştırmanın hedeflerine ve mümkün olan en şeffaf ve açık biçimde araştırmanın iletişiminin gerçekleştirilmesine dair uzlaşma sağlar.
• Tüm ortaklar, ortak çalışmaya başlarken, araştırmada dürüstlüğe dair beklenti ve standartlara, geçerli kabul edilecek yasa ve düzenlemelere, ortakların fikri mülkiyet haklarının korunmasına ve olası anlaşmazlık ve ihlallerde başvurulacak prosedürlere dair açık bir anlaşma sağlar.
• Ortak çalışmalarda tüm ortaklar, araştırma sonuçlarının yayımı için yapılacak başvurular konusunda uygun biçimde bilgilendirilir ve kendilerine danışılır.
2.7 Yayın ve Dağıtım
• Aksi belirtilmedikçe, bütün yazarlar bir yayının içeriğinin tümünden sorumludur.
• Bütün yazarlar, yazar sıralaması konusunda uzlaşır ve bu bağlamda yazarlığın, araştırmanın tasarımına, ilgili verilerin toplanmasına veya sonuçların analiz ve yorumuna kayda değer bir katkıda bulunmak anlamına geldiğini kabul eder.
• Aksine bir düzenleme yapmamış olmak kaydıyla, yazarlar çalışmalarını meslektaşlarına zamanında, açık, şeffaf ve doğru biçimde sunar; ayrıca geleneksel ya da sosyal medya kanalıyla kamuoyuyla iletişimde dürüst hareket eder.
• Yazarlar, raporlanan araştırmalarda etkisi bulunan kişilerin, örneğin ortak çalışma yapılanların, asistanların ve fon sağlayıcıların önemli çalışmalarını ve entelektüel katkılarını ortaya koyar; ilgili eserlere uygun biçimde ve doğru şekilde atıfta bulunur.
• Bütün yazarlar her tür çıkar çatışmasını ve araştırma veya sonuçlarının yayını için alınan finansal ve diğer destekleri açıklar.
• Yazarlar ve yayımcılar gerektiğinde, net süreçler işleterek, düzeltme yayımlayabilir veya çalışmayı geri çekebilir ve bunun gerekçeleri ifade edilir. Yayım sonrası hızlı düzeltmeler yapan yazarlar takdir edilir.
• Yazarlar ve yayımcılar, olumsuz sonuçlara ulaşan bir araştırmayı olumlu sonuçlara ulaşan bir araştırma kadar yayın ve dağıtım açısından önemser.
• Araştırmacılar çalışmalarını ister abone olunan bir dergide ister açık erişimli dergide ister alternatif bir yayın biçiminde yayımlasın, yukarıda ayrıntılandırılan kriterlere uygun davranırlar.
2.8 İnceleme, Değerlendirme ve Editörlük
• Araştırmacılar hakemlik, inceleme ve değerlendirme süreçlerine katılarak, araştırma camiasına olan sorumluluklarını yerine getirir.
• Araştırmacılar yayın, fon, atama, terfi veya ödül başvurularını şeffaf ve gerekçeli bir biçimde inceler ve değerlendirir.
• Çıkar çatışması bulunan inceleyici veya editörler, yayın, fon, atama, terfi veya ödül karar süreçlerinden çekilir.
• İnceleyiciler, daha önce bir aleniyet kararı alınmış değilse, gizlilik kurallarına uyar.
• İnceleyici ve editörler yazarların ve başvuranların haklarına saygılı davranır, sunulan fikir, veri ve yorumları kullanmadan önce izin ister.
3. Araştırmada Dürüstlüğün İhlali
Araştırmacıların kendi alanlarının bilgi, metodoloji ve etik pratiklerine hakim olması kritik önemdedir. İyi araştırma uygulamalarını takip etmemek profesyonel sorumlulukların ihlali anlamına gelir. Araştırma süreçleri zarar görür, araştırmacılar arası ilişkiler bozulur,
araştırmaya olan güven ve araştırmanın inanılırlığı hasar görür, kaynaklar israf edilir ve araştırma özneleri, kullanıcılar, toplum ve çevre gereksiz yere zarar görebilir.
3.1 Araştırma Usulsüzlükleri ve Diğer Kabul Edilemez Uygulamalar
Araştırma usulsüzlükleri geleneksel olarak, araştırmanın öneri, uygulama, değerlendirme aşamasında veya sonuçların raporlanmasında yapılan uydurma, çarpıtma ve intihal (İngilizce baş harfleriyle, FFP kategorizasyonu) şeklinde tanımlanır:
• Uydurma, sonuçların uydurulması ve bunların sanki gerçekmiş gibi kaydedilmesini ifade eder.
• Çarpıtma, araştırma materyal, ekipman veya süreçlerinin manipüle edilmesi, değiştirilmesi, ya da geçerli bir gerekçe olmaksızın veri veya sonuçların değiştirilmesi, göz ardı edilmesi ya da gizlenmesi anlamına gelir.
• İntihal, orijinal kaynağa doğru biçimde atıf vermeksizin başkalarının çalışma ve fikirlerini kullanmayı, dolayısıyla orijinal yazar(lar)ın kendi entelektüel ürünleri üzerindeki haklarını ihlal etmeyi ifade eder.
Bu üç ihlal türü özellikle ciddi kabul edilir, zira bunlar araştırma kayıtlarını bozar. Ancak bunlar dışında da araştırma sürecine veya araştırmacıların dürüstlüğüne zarar veren, araştırmada iyi uygulamalar ihlalleri mevcuttur.
Bu Davranış Kodu’nda iyi araştırma uygulamalarını doğrudan ihlal ettiği tespit edilen haller haricinde diğer kabul edilemez uygulamalar, sınırlı sayıda olmamakla birlikte, aşağıdaki gibidir:
• Yazarlık konusunda manipülasyon ya da yayıma katkıda bulunan diğer araştırmacıların rolünün gizlenmesi.
• Bir kişinin kendi geçmiş çalışmalarının -buna çeviriler de dahildir- uzun bölümlerini, orijinal kaynağa gerekli şekilde referans vermeksizin veya bunu açıkça ifade etmeksizin yeniden basması (‘öz-intihal’)
• Kendi bulgularını güçlendirmek ya da editör, inceleyici veya meslektaşları memnun etmek için seçici bir biçimde referans vermek.
• Araştırma sonuçlarını gizlemek.
• Fon sağlayıcı veya sponsorların, nesnelliği bozacak şekilde araştırma sürecinin veya sonuçların raporlanmasının bağımsızlığına gölge düşürmesine izin vermek.
• Bir çalışmanın kaynakça kısmını gereksiz yere uzatmak.
• Art niyetli bir biçimde, başka bir araştırmacıyı usulsüzlük veya başka kural ihlalleri ile itham etmek.
• Araştırmanın başarılarını çarpıtmak.
• Bulguların önemini veya pratik uygulanabilirliğini abartmak.
• Başka araştırmacıların çalışmalarını geciktirmek ya da uygunsuz biçimde engellemek.
• Kıdemini kullanarak, araştırmada dürüstlüğün ihlal edilmesini teşvik etmek.
• Başka kişilerin olası araştırmada dürüstlük ihlallerini görmezden gelmek veya kurumların usulsüzlük veya diğer ihlallere hatalı tepkiler vermesini örtbas etmek.
• Araştırmaların kalite kontrolüne zarar veren dergiler (‘yırtıcı dergiler’) yaratmak veya bunları desteklemek.
Bu kabul edilemez uygulamaların en ciddileri yaptırıma tâbidir. Öte yandan asgari olarak, bu uygulamaları eğitim, gözetim ve koçluk aracılığıyla engellemek veya durdurmak, kişileri bu davranışlardan caydırmak için ve olumlu, destekleyici bir araştırma ortamının gelişmesi için çaba sarf etmek önemlidir.
3.2 İhlaller ve Usulsüzlük İddialarına Yaklaşım
İyi araştırma uygulamalarının ihlaline veya usulsüzlük iddialarına nasıl yaklaşılacağına dair farklı ülke ve kurumlarda farklı kurallar mevcuttur. Ancak, ihlallerin tutarlı ve şeffaf bir biçimde ele alınması gerek toplumun gerekse araştırma camiasının çıkarına hizmet eder. Aşağıdaki ilkelerin her tür soruşturma sürecinde gözetilmesi gereklidir:
Dürüstlük
• Soruşturmalar adil, kapsamlı ve seri bir biçimde yürütülmeli; titizlik, nesnellik ve bütünlük ilkeleri çiğnenmemelidir.
• Sürece dahil olan taraflar, soruşturma sürecinde yaşayabilecekleri olası çıkar çatışmalarını ortaya koymalıdır.
• Soruşturmaların sonuca varması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
• Soruşturmaya dahil olanları korumak adına süreçler gizlilik içinde yürütülmelidir.
• Soruşturmalar esnasında kurumlar, ihlalleri ihbar eden kişilerin haklarını korumalı ve kariyerlerinin tehlikeye girmesini engellemelidir.
• İyi araştırma uygulamalarının ihlalinin nasıl ele alınacağını düzenleyen genel prosedürler, şeffaf ve tutarlı bir biçimde uygulanmaları amacıyla kamuya açık olmalıdır.
Adalet
• Soruşturmalar hukuki sürece uygun biçimde sürdürülmeli ve tüm taraflara adil şekilde yaklaşılmalıdır.
• Hakkında araştırmada usulsüzlük suçlaması bulunan kişilere, ilgili iddia tüm ayrıntısıyla açıklanmalı ve iddialara yanıt verme ve kanıt sunma süreci adil şekilde işletilmelidir.
• Hakkındaki usulsüzlük iddiası ispatlanan kişilere, ihlalin derecesine uygun bir yaptırım uygulanmalıdır.
• Araştırmacılar bir usulsüzlük iddiasından aklandığı zaman, gerekli onarıcı tedbirler alınmalıdır.
• Araştırmada usulsüzlük yapmakla itham edilen herkes, aksi ispatlanana kadar suçsuz kabul edilmelidir.
Loading...
Reload document
Open in new tab 
