Baltalimanı Antlaşması

Baltalimanı Antlaşması (Baltalimanı Muahedenamesi, İstanbul yakınındaki Balta Liman’da 16 Ağustos 1838’de imzalanmıştır. (Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması),

Britanya ile Osmanlı devleti arasında imzalanmıştır. Ticaret ve gemi seferleri ile ilgili olarak bazı kayıt ve koşulları düzeltmiş ve değiştirmiştir.

Anlaşma, 8 Ekim 1838’de Kraliçe Viktorya, bir ay sonra da Sultan II. Mahmut tarafından onaylanmıştır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın İsyanı

Baltalimanı Antlaşması öncesine Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. Paşa, 1830’lu yıllarda İstanbul’a karşı yürümüştür. Zor duruma düşen Saray, Ruslardan yardım istemiştir. Bu yardı karşılığında 1833 yılında Hünkâr İskelesi Anlaşması’nı imzalanmıştır. Antlaşmaya göre yeni bir saldırı durumunda Ruslar’ın Osmanlıya yardım etmesi öngörülmüştür. Bu durum İngilizleri Orta Doğu siyasetinde daha aktif rol oynamaya sevk etmiştir. İmparatorluk, İngiliz desteği ile kendi paşasının ayaklanmasını bastırmıştır. İngiltere, Mısır sorununun çözümünde önemli bir rol oynamış, akabinde Baltalimanı Antlaşması imzalanmıştır.

Baltalimanı Antlaşması’nın Tarihsel Önemi 

Bu ticaret antlaşması, İngiliz tebaasının Osmanlı topraklarında ticari ayrıcalıklarını genişletmiştir.

Antlaşma, Cumhuriyetin kurulmasından sonra kaldırılan kapitülasyonlar bakımından bir dönüm noktası olarak gösterilmektedir.

Kapitülasyon sistemi, mali gücü zayıf olan Osmanlıları “yarı-sömürge” ülke konumuna düşürmüştür.

Antlaşma, İngiliz tüccarlarına Osmanlı dominyonlarındaki yerli üretim mallarını serbestçe satın alma ve ticaret yapma hakkı tanımaktadır. Bu durum Osmanlı ekonomisini doğrudan ve olumsuz etkilemiştir. İlerleyen yıllarda, Fransa, İsveç, Norveç, İspanya, Hollanda, Belçika, Danimarka ve Portekiz ile Benzer antlaşmalar imzalanmıştır. Bu antlaşmalar Osmanlıların ekonomisini çökerten kapitülasyon sistemini güçlendirmiştir. Osmanlı ekonomisi büyük darbe almış, borçları artmıştır. Bu antlaşmalar Osmanlıların ekonomisini çökerten kapitülasyon sistemini güçlendirmiştir. Osmanlı ekonomisi büyük darbe almış, borçları artmıştır.

Baltalimanı Muahedenamesi-Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması)

Madde 1

Mevcut Kapitülasyonlar ve Antlaşmalarla Büyük Britanya’nın teb’asına veya gemilerine tanınan ve işbu sözleşmede özellikle değiştirilenler dışındaki bütün hak, imtiyaz ve muafiyetlerin şimdi ve sonsuza dek süresiz olarak geçerliliği tekrar teyit olunur; ve ayrıca buna ek olarak, taahhüt olunur ki, Bab-ı Âli tarafından herhangi bir diğer yabancı Gücün gemilerine ve Teb’asına şimdi bahşolunmuş veya ilerde bahşolunacak bütün hak, imtiyaz ve muafiyetler veya diğer herhangi bir yabancı Gücün gemilerinin ve teb’asının yararlanmasına sunulan müsamaha, aynen Büyük Britanya’nın tebasına ve gemilerine de eşit biçimde bahşolunacak, uygulanacak, yararlandırılacaktır.

Madde 2

Britanya Majestesinin teb’ası veya bunların mümessillerine Osmanlı Domiyonlarının her yerinde, (ister iç ticaret isterse ihracat amaçlarıyla olsun) bütün malları, hiçbir istisna tanımaksızın bu Dominyonların üretimi, imalâtı veya mamullerini satın almasına izin verilecektir. Bab-ı Âli tarımsal veya herhangi bir emtia üzerindeki tekelleri ilgayı veya herhangi bir malın satın alınması veya satın alındığı zaman bir yerden diğer yere nakledilmei için gerekli Valilik Ber’atlarını ilga etmeyi resmen taahhüt eder. Britanya Majestelerinin teb’asını Valilerden bu tür Ber’at almaya zorlayacak herhangi bir teşebbüs, Antlaşmaların ihlâli olarak telâkki edilecek ve Bab-ı Âli derhal ve en sert biçimde böyle bir kötü yönetimden suçlu olan herhangi bir Veziri ve diğer memurları cezalandıracak ve Britanyalı teb’anın zarar gördüklerini ispatlamaları halinde bunların zarar ve ziyanlarına gerçekten adil bir karşılık verecektir.

Madde 3

Türk üretim, imalât veya mamüllerinden herhangi biri Britanyalı tacir veya onun mümessili tarafından Türkiye’nin iç tüketimi için satılmak amacıyla satın alındığı zaman, Britanyalı tacir veya onun mümessili,bu emtianın satın alınmasında, satılmasında, veya herhangi bir biçimde ticareti yapıldığında, Müslüman olsun veya olmasın, Türkiye’de ticaretle meşgul Türk Teb’asnın en çok kayırılan snıfının benzer koşullarda ödediği vergilere eş vergi ödeyecektir.

Madde 4

Eğer herhangi bir Türk üretim, imalât veya mamulu Britanyalı tacir veya onun mümessili tarafından ihraç edilmek üzere satın alınırsa, bu emtia her hangi bir resim veya vergiden tamamen muaf olarak, elverişli bir gemiye yükleme yerine götürülecek ve emtia yüklendiğinde bütün diğer iç vergiler yerine yüzde dokuz oranında sabit bir ad valorem vergi ödemekle yükümlü olacaktır.

Sonradan, ihraç edildiğinde, şimdi mevcut olan yüzde üç vergi ödenecektir. Fakat, limanlarda ihracat için satın alınmış ve halihazırda dahili vergisini limana girerken ödemiş bulunan bütün mallar sadece yüzde üç ihracat resmi ödeyeceklerdir.

Madde 5

Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçen Britanyalı ticaret gemilerine verilen Geçiş belgeleri (Fermans) düzenleyen mevzuat, bu gemilerin gecikmesinin en az düzeye indirilmesine yol açacak biçimde düzenlenecektir.

Madde 6

Türk Hükümeti tarafından işbu Sözleşme ile tesis edilen mevzuatın ister Avrupa ister Asya’daki Türkiye’de, Mısırda veya Bab-ı Âli’ye ait diğer Afrika müstemlekelerinde olsun bütün İmparatorlukta geçerli olması kabul edilmiştir. Bu mevzuat, tanımı ne olursa olsun bütün Osmanlı Dominyonlarının teb’asına uygulanacaktır. Türk Hükümeti diğer yabancı Güçlerin ticaretlerini bu Sözleşme esaslarına dayandırmasına karşı gelmemeyi de ayrıca taahhüt eder.

Madde 7

Büyük Britanya ve Bab-ı Âli’nin âdeti olduğu üzere ve Britanya teb’ası tarafından Türk Dominyonlarına ithal edilen veya buralardan ihraç edilen emtianın değerini tahmin etmekteki bütün güçlükleri ve gecikmeyi engelleme görüşü altında, her iki ülke arasındaki mal trafiğinden bilgisi olan kişilerden oluşan ve Osmanlı Sultanının parası ile bir mal üzerine ödenecek vergiyi bir tarife ile saptayan ve her on dört yılda bir kez kurulan Komisyon ile son tarifenin yürürlükte olduğu son on dört yıllık dönemin sona ermesi üzerine yüksek Âkit Taraflar ortaklaşa olarak yeni komisyon üyelerini atamayı kararlaştırmışlardır. Bu yeni komisyon üyeleri Britanya teb’asının ithal veya ihraç edecekleri bütün mallar üzerinde yüzde üç vergi olarak ödeyecekleri paranın miktarını saptayıp kararlaştıracaklardır. Bu komisyon üyeleri ayrıca ihraç edilecek Türk malları üzerinde bu sözleşme ile saptanan iç vergilerin ve bu
vergilerin en elverişli yerlerde salınması için gemi yükleme mahallerini saptayacaktır.

Böylece tesis edilen yeni tarife saptanma tarihinden itibaren yedi yıl için geçerli olacak ve bu dönem sonunda Âkit taraflarından her biri Tarifenin gözden geçirilmesini isteme hakkına sahip olacaklardır. Eğer her iki taraftan de ilk yedi yılın sona ermesinden sonraki altı ay içinde böyle bir istem gelmezse, Tarife ilk yedi yılın sona ermesinden başlamak üzere yedi yıl daha yürürlükte kalacak ve sistem birbirini izleyen her bir yedi yıllık dönemde aynı biçimde uygulanacaktır.

Madde 8

Bu sözleşme onaylanacak ve onaylamalar dört aylık bir dönem içinde İstanbul’da karşılıklı olarak teati edilecektir.

Yukardaki hükümlere tanık olarak ilgili tam yetkili delegeler bu hükümleri imzalamış ve mühürlemişlerdir.

Sözleşme İstanbul yakınındaki Balta Liman’da 1838 Ağustosunun 16’cı günü yapılmıştır.