Hukuk Ansiklopedisi
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Sözleşmesi, UNESCO’yu kuran ve UNESCO Anayasası olarak bilinen sözleşmedir. Dünyada gerçek bir barış kültürü oluşturmayı amaçlayan bir kurum kurmaya karar veren 44 ülkenin temsilcileri tarafından oluşturulmuştur.
BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nü (UNESCO) kuran Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Sözleşmesi 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanmıştır. Kuruluş Sözleşmesi 4 Kasım 1946 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Türkiye, sözleşmeyi, 20 Mayıs 1946’da mecliste kabul etmiş ve ‘Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Sözleşmesinin onanması hakkında 4895 sayılı Kanun 25 Mayıs 1946’da resmi gazetede yayınlanmıştır.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Sözleşmesi – Unesco Anayasası
Bu Sözleşmeye katılan Devletlerin Hükümetleri Milletler adına bildirirler ki,
Harbler insanların dimağlarında başlar Barışın savunma siperlerinin de insanların dimağlarında kurulması gereklidir.
İnsanların (birbirlerinin âdet ve yaşayışlarını bilmemesi dünya milletleri arasında şüphe ve güvensizliğin müşterek bir sebebi olmuş ve dolayısıyla aralarındaki farklar çok kere bir harbin çıkmasıyla neticelenmiştir. Şimdi sona eren büyük ve korkunç harb insanların haysiyet, eşitlik ve birbirlerine saygı göstermelerini emreden demokratik prensiplerin inkârı ve insanlarla ırkların eşit olmadıklarını ileri suren doktrinin, cehalet ve peşin hükümler yardımı ile yayılması sayesinde mümkün olmuştur.
Kültürün geniş ölçüde yayılması ve insanlığın âdetleri, hürriyet ve barış için eğitilmesi insan haysiyeti için elzem olduğu gibi bütün milletlerin karşılıklı yardım ve alâka anlayışı ile yerme getirilmeleri gereken kutsal bir ödevdir.
Yalnızca hükümetlerin siyası ve ekonomik tertiplerine dayanan bir barış, dünya milletleıinin toplu, devamlı ve samimi bağlanmalarını sağlıyan bir barış olamaz Bundan ötürü, başarısızlığa uğramaması için barışın insanlığın fıkır ve manevi birliğine dayanması gerektir.
Bu sebeplerden ötürü;
Bu Sözleşmeyi imzalıyan Devletler, nesnel gerçeğin hiçbir kayda bağlı olmadan araştırılması yolunda herkese tam ve eşit eğitim imkânları verilmesine, fıkır ve bilginin serbestçe mübadelesi lüzumuna inandıklarından, milletler arasındaki münasebetleri geliştirip artırmak ve böylece karşılıklı anlaşmayı ve birbirlerinin yaşayışları hakkında daha iyi ve doğru bilgi edinmeyi sağlamak karar ve azmindedirler.
Bunun sonucu olarak,
Dünya milletlerinin eğitsel, bilimsel ve kültürel münasebetleri yoliyle, uğrunda Birleşmiş Milletler Teşkilâtının kurulduğu ve anayasasının ilan ettiği milletlerarası barış ve insanlığın müşterek saadeti amaçlarını ilerletmek maksadıyle Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumunu kurmuşlardır.
Madde _ I
Amaçlar ve görevler
1. Kuruluşun amacı ırk, cins, dil ve dm farkı gözetmeksizin Birleşmiş Milletler Anayasasında dünya milletlerine tanınan insan hakları ve esas hürriyetlerine, kanunlara ve adalete müşterek bir saygı yaratmak için, milletler arasındaki işbirliğine eğitim, bilim ve kültür yolıyle yardım ve böylelikle barış ve güvene hizmet etmektir.
2 Bu amacı gerçekleştirmek için kuruluş
a) Bütün yayım araçlarından faydalanarak milletlerin birbirlerini tanımalarını ve anlamalarım ilerletmek ödevinde işbirliği yapacak ve bu maksatla söz ve resimlerle fikirlerin serbestçe akışına yardım için lâzım
olacak Milletlerarası Anlaşmaları tavsiye edecektir.
b) Eğitsel faaliyetlerin gelişmesi için arzu ettikleri takdirde üyelerle işbirliği yapmak, ırk ve cmse bakmaksızın, ekonomik veya sosyal hiç bir fark gözetmeksizin eğitim imkânlarının eşitliği idealini ilerletmek amacı ile milletlerarasında işbirliği karmak, dünya çocuklarını hur insanın sorumluluklarına en iyi şekilde hazırlamak için en iyi eğitim metodlarını tavsiye etmek suretiyle halk eğitimine ve kültürün yayılmasına yeni bir hız verecektir.
c) Dünyanın kitap, sanat eserleri, tarih ve bilim anıtları mirasının muhafaza ve korunmasını sağlayıp ilgili milletlere lüzumlu Milletlerarası Anlaşmaları tavsiye ederek,
Eğitim, Bilim ve Kültür sahasında faal şahısların Milletlerarası mübadelesi ve yayım, sanat ve bilim bakımından ilgi değer eşyalarla diğer bilgi kaynakları da dâhil olduğu halde kültürel faaliyetin bütün kollarında Milletlerarası işbirliğini teşvik ederek,
Bütün memleketlerdeki milletlere, bu memleketlerin herhangi birinde çıkan yayımlardan edinmek imkânını sağlayacak Milletlerarası işbirliği metotlarını gösterip öğreterek, bilgiyi devam ettirmek, artırmak ve yaymaktır.
3. Bu kuruluşa üye olan Devletlerin kültür ve eğitim sistemlerinin hürriyet, tamamlık ve verimli özelliklerini korumak maksadıyle, kuruluş esas itibariyle bu Devletlerin kanunlarının yetkisi içinde bulunan işlere karışmaz
Madde _ II
Üyelik
1 Birleşmiş Milletler kuruluşuna üye olanların, Birleşmiş’ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür kuruluşuna da üye olmak hakları vardır.
2. Birleşmiş Milletler Kuruluşuna üye olmayan Devletler, bu Sözleşmenin 10 uncu maddesine uyularak onanmış bulunan Eğitim, Bilim ve Kültür Kuruluşu ile Birleşmiş Milletler Kuruluşu arasındaki Anlaşmanın şartlarına bağlı olarak Yönetim Kurulunun tavsiyesi ve Genel Kurulun üçte iki çokluğu ile Kuruluşa üye olarak kabul edilebilirler.
3 Kendilerinden Birleşmiş Milletler üyeliği yetkilerini kullanmak hakkı alınmış olan Kuruluş üyelerinden, Birleşmiş Milletler Kuruluşunun isteği üzerine bu Kuruluşun yetkilen de alınır.
4 Birleşmiş Milletler Kuruluşu üyeleri otomatik olarak bu kuruluş üyeliklerim de kaybederler
Madde . III
Kurullar
Kuruluşun bir Genel Kurulu, bir Yönetim Kurulu ve bir de bürosu vardır.
Madde IV
Genel Kurul
A) Yapısı
1. Genel Kurul, kuruluşa üye olan Devletlerin temsilcilerinden kurulacaktır Her üye Devletin Hükümeti, sayısı beşi geçmeyecek murahhaslar tayin edecektir. Bu üyeler, şayet kurulursa, Millî Kurumla ve yahut eğitim, bilim ve kültür heyetleriyle danışmadan sonra seçileceklerdir.
B) Görevleri
2. Genel Kurul, kutulusun çalışmalarının doğrultusunu ve ana çizgilerini tayin edecektir. Yönetim Kurulunun hazırlayacağı projenin üzerinde karar verecektir.
3 Genel Kurul, uygun gördüğü zaman, eğitimin, bilimlerin, hümanitelerin ve kültürün yayılması konulan üzerinde Milletlerarası konferanslar toplayacaktır.
4. Genel Kurul, üye Devletlere sunulmak üzere önergeleri kabul ederken tavsiyelerle onamalarına sunulmuş olan Milletlerarası Sözleşmeler arasında fark gözetecektir. Birinci halde oy çokluğu yeter, İkinci halde ise üçte iki çokluk sağlanması gereklidir. Üye Devletlerden her biri tavsiye veya sözleşmelerin kabul edildiği son genel konferans oturumunun bitmesinden sonra geçecek bir yıl içinde, yetkili makamlarına bu tavsiye veya anlaşmaları sunacaktır.
5. Genel Kurul, iki kuruluşun yetkili memurları tarafından kararlaştırılan şart ve usullere uygun olarak, Birleşmiş Milletlerin ulusuna, bu Kuruluşu ilgilendiren meselelerin eğitsel, bilimsel ve killi Ih el safha lan hakkında tavsiyelerde bulunacaktır.
6 Genel Kurul, 8 inci maddede söylenen şekle uygun olarak zaman zaman üye Devletler tarafından sunulan raporları kabul edip inceleyecektir.
7 Genel Kurul, Yönetim Kurulunun üyelerini seçecek ve Yönetim Kurulunun tavsiyesi üzerine genel müdür tayin edecektir.
C) Oy verme
8 Her üye Devletin kurulda bu oyu olacakta Kararlar, bu Sözleşmenin üçte iki Çokluk sağlanmasını emrettiği haller dışında çoklukla alınacaktır. Çokluk, mevcut olup oylarını kullanan üyelerin çokluğu olacaktır.
D) Usul
9. Genel Kurul yılda bir kere normal olarak toplanacaktı!. Yönetim Kurulunun çağrımı ile olağanüstü toplantılar yapabilir Her oturum ondan sonraki oturumun yeni Genel Kurul tarafından tayin edilecektir.
Bu yerler yıldan yıla değişecektir.
10 Genel Kurul, her oturumda bir başkanla diğer görevlileri seçecek ve çalışma düzeni kabul edecektir.
11. Genel Kurul, Özel ve Teknik Komiteler ve gayeleri İçin lüzumlu olan diğer yardımcı kurumlar teşkil edecektir.
12. Genel Kurul, halkın toplantılarda halkın bulunması için koyacağı nizamlara bağlı olan tertibatın alınmasını sağlayacaktır.
E) Gözlemci
13. Genel Kurul, Yönetim Kurulunun tavsiyesi ve üçte iki oy çokluğu ile, çalışma düzenine bağlı olarak konferansın veya komisyonlarının oturumlarına, gözlemci olarak Milletlerarası teşkilâtların temsilcilerini davet edebilir (9 uncu maddenin 4 uncu paragrafında anlatıldığı şekilde)
Madde V
Yönetim Kurulu
Yapısı
1. Yönetim Kurulu, üye Devletler taralından tayin edilen murahhaslar arasından Genel Kurulca seçilecek 18 üye ile danışınım sıfatıyla konuşmalarda bulunacak olan Kurul Başkanından kurulacaktır
2. Yönetim Kumlunun, üyelerini seçerken, Genel Kurul sanat, humanıteler bilimler, eğitim alanlarında ve fikir yaymakta ehliyetli olan, tecrübe ve kabiliyetleriyle kurulun idare işlerini çevirebilecek nitelikte şahısları da almağa gayret edecektir Ayrıca kültür çeşitlerine ve coğrafi bakımdan muvazeneli bir şekilde seçilmelerine dikkat edecektir Kurul Başkanı dışarda kalmak üzere herhangi bir üye Devletin birden fazla murahhası Yönetim Kuruluna seçilemez
3. Yönetim Kuruluna seçilen üyeler uç yıl sure ile hizmet görecekler ve ikinci bir dönem için seçilmek hakları bulunacaktır Ancak ardı ardına iki dönemden fazla hizmet edemeyeceklerdir. İlk seçimde 18 üye seçilecektir Bunlardan üçte biri, ilk senenin sonunda, üçte biri ikinci senenin sonunda çekilecektir Çekilme sırası seçimden sonra ad çekmek suretiyle tayin edilecektir Bundan sonra her yıl 6 üye seçilecektir.
4. Üyelerinden birinin ölümü veya çekilmesi halinde, Yönetim Kurulu, ilgili üye Devletin murahhasları arasından bir vekil seçecektir Bu zat Genel Kurulun ertesi oturumuna kadar hizmet görecek ve bu oturumda dönemin geri kalan kısmı için başka bir üye seçilecektir.
B) Görevler
5. Yönetim Kurulu, Genel Kurulun yetkisi altında hareket ederek Kurul tarafından kabul edilen programın uygulanmasından sorumlu olacak ve gündem ile çalışma programını hazırlayacaktır.
6. Yönetim Kurulu, Genel Kurula, kuruluşa yeni üyeler alınmasını tavsiye edecektir.
7. Genel Kurulun kararlarına uygun olarak, Yönetim Kutulu, kendi çalışma düzenini tayin edecektir. Görevlilerini kendi üyeleri arasından seçecektir.
8. Yönetim Kurulu yılda normal olarak en az iki defa toplantı yapacaktır Başkanın teklifi veya Kurul üyelerinden altısının isteği üzerine çağırılırsa olağanüstü olarak da toplanabilir.
9. Yönetim Kurulu Başkanı, düşüncesiyle birlikte veya düşüncesi olmadan Genel Kurula kuruluşun çalışmalarına dair Genel Müdürün hazırladığı yıllık raporunu sunacaktır Bu rapor, daha önce Yönetim Kuruluna verilmiş olacaktır.
10. Yönetim Kurulu, kendi yetkisi içinde bulunan meseleler hakkında ‘Milletlerarası Kurumlara veya ehliyetli şahıslara danışmak için gereken bütün tertipleri alacaktır
11. Yönetim Kurulu üyeleri, kendilerine Genel Kurul tarafından verilen yetkileri, Hükümetlerinin temsilcileri olarak değil, Genel Kuruluş adına kullanacaklardır
Madde _ VI
Büro işleri
1. Büro bir genel müdür ve gereği kadar memurdan kurulacaktır.
2. Genel mudur, Genel Kurulun belirteceği şartlar altında, Yönetim Kurulu tarafından aday gösterilerek, altı yıl sure için Genel Kurul tarafından tayin edilecek ve tekrar seçilmek hakkını haiz bulunacaktır Mudur kuruluşun Başyönetim Memuru olacaktır.
3. Genel Mudur veya onun tarafından tayin edilen bir vekil, oy verme hakkı olmaksızın Genel Kurulun, Yönetim Kurulunun ve Kuruluş Komisyonlarının bütün toplantılarında bulunacaktır Genel Mudur Genel
Kurul ve Yönetim Kurulu tarafından takip edilmesi gereken uygun tedbirler hakkında teklifler hazırlayacaktır.
4. Genel Müdür, Genel Kurul tarafından onamlanacak memur tüzüğüne uygun olarak büro memurlarını tayin edecektir Memurlar dürüstlük, en yüksek ehliyet ve teknik yetki göz önünde tutulmak şartıyla mümkün olduğu kadar geniş bir coğrafi yayılışa göre tayin edileceklerdir.
5. Genel Müdürle memurların sorumlulukları tamamıyla Milletlerarası nitelikte olacaktır Görevlerini yapmakta herhangi bir Hükümet veya Kuruluş dışında herhangi bir makamdan talimat istemeyecekler ve alamayacaklardır. Memuriyetlerinin Milletlerarası niteliğine halel getirecek herhangi bir hareketten sakınacaklardır Her uye Devlet Genel Müdürle memurlarının Milletlerarası vasfına saygı göstermeyi ve görevlerini
yapma sırasında onlara tesir yapmamayı yükümlenir
6. Bu maddedeki hiçbir hüküm, kuruluşu, müşterek işler, memurlar ve hizmetliler değiştirilmesi hususunda Birleşmiş Milletler kuruluşu içinde de özel Anlaşmalar yapmaktan menedemıyecektır.
Madde _ VII
Millî işbirliği kurulları
1. Her üye Devlet, eğitim, bilim ve kültür işleriyle ilgili belli başlı kurullarını kuruluşun çalışmalarıyla temasa getirmek maksadıyla özel şartlarına uygun tertibat alacaktır Bu iş, tercihan Hükümeti ve bu gibi kurulları geniş ölçüde temsil eden bir millî komisyon teşkili yolu ile yapılmalıdır.
2. Millî komisyonlar veya millî işbirliği kurulları, kuruluşa ait meseleler hususunda, bulundukları yerlerde Genel Kuruldaki murahhaslarına ve Hükümetlerine danışmanlık edecekler ve kuruluşu ilgilendiren işlerde irtibat vasıtaları vazifesini göreceklerdir.
3. Kuruluş, bir üye Devletin isteği üzerine büroya mensup bir üyeyi, çalışmalarının gelişmesine yardım etmek maksadıyla o Devletin millî komisyonunda görev almak üzere geçici veya devamlı olarak murahhas sıfatıyla tayin edebilir
Madde _ VIII
Üye Devletlerin vereceği raporlar
Her üye Devlet, Genel Kurulca belirtilecek şekilde, eğitim, bilim ve kültür hayatına ait kanunlar, nizamlar ve istatistikler ve 4 uncu maddenin 4 uncu fıkrasında sözü geçen tavsiye ve anlaşmalar hakkında yapılan işlere dair kuruluşa vakit vakit raporlar verecektir.
Madde _ IX
Bütçe
1 Bütçe kuruluş tarafından düzenlenir.
2 Genel Kurul, 10 uncu madde hükümleri uyarınca yapılacak Anlaşmaya göre Birleşmiş Milletlerle varılacak karara uyarak bütçeyi ve kuruluşun üye Devletlerinin hisselerine düşecek malî ödevi onaylayacak ve bunların kesin şeklim (kararlaştıracaktır.
3 Genel Mudur, Yönetim Kurulunun onamı ile Hükümetlerden resmî ve özel kurumlardan, derneklerden ve özel şahıslardan doğrudan doğruya hediyeler bağışlar ve yardımlar alabilir
Madde X
Birleşmiş Milletler Kuruluşu ile olan münasebetler
Bu kuruluş, Birleşmiş Milletler Anayasasının 57 nci maddesinde yazıldığı şekilde, özel kurumlardan biri olarak, Birleşmiş Milletler Kuruluşu ile münasebete geçecektir Bu münasebet. Anayasanın 63 uncu maddesine göre Birleşmiş Milletler Kuruluşu ile bir Anlaşma yapılmak suretiyle işler hale getirilecektir. Sözü geçen Anlaşmanın bu Kuruluş Genel Kurulunun onanımdan geçmesi gereklidir. Anlaşma, her iki Kuruluş arasında müşterek gayenin uygulanması için verimli işbirliği sağlayacak, aynı zamanda bu Sözleşmede tanımlandığı şekilde, yetkisinin alanı içinde bu Kuruluşun özerkliğini tanıyacaktır Öteki işler arasında, böyle bir Anlaşma Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kuruluş bütçesinin kabulü ve sağlanması için gereken maddeleri de ihtiva edebilir.
Madde _ XI
Başka Milletlerarası Uzmanlık Kuruluşları ve Kurumlar ile olan münasebetler
1 Bu Kuruluş, ilke ve çalışmaları kendi amacına uygun olan Hükûmetlerarası kuruluşlar ve kurumlarla işbirliği yapabilir Bu maksatla Genel Mudur Yönetim Kurulunun genel müsaadesi altında hareket ederek
bu gibi kuruluşlar ve kurumlarla verimli münasebetler ve etkili işbirliği için erekli olabilecek müşterek komisyonlar kurabilir Bu gibi kuruluşlar veya kurumlarla yapılacak her turlu resmî Anlaşmaların Yönetim Kurulunun onanımdan geçmesi gereklidir.
2 Bu kuruluşun Genel Kurulu ile, amaç ve görevleri’ kuruluşun alam içinde bulunan her hangi Hükûmetlerarası uzmanlık kuruluş veya kurumları kaynak ve görevlerim bu kuruluşa devretmeyi isterlerse, Genel Mudur, Genel Kurulun onamı ile bu maksat için her iki tarafça kabul edilebilecek uyuşma yollarına başvurabilir.
3 Bu kuruluş, toplantılarda karşılıklı temsil edilmek imkânını sağlamak maksadıyla diğer Milletlerarası kuruluşlarla anlaşmalar yapabilir.
4 Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kuruluşu, yetkisine giren meselelerle ilgili, her hangi bir Hükümete bağlı olmayan Milletlerarası kuruluşlarla danışma ve işbirliği maksadıyla anlaşmalar yapabilir ve onları belirli işleri yüklenmeğe davet edebilir Böyle bir işbirliği, bu gibi kuruluşlar temsilcilerinin Genel Kurul tarafından kurulan danışma kurullarına katılmasını da sağlayabilir
Madde _ XII
Kuruluşun kanuni durumu
Birleşmiş Milletler Anayasasının, o kuruluşun kanuni durumuna dair olan 104 ve 105 inci maddelerinin hükümleri, imtiyazları ve dokunulmazlıkları aynen bu kuruluş için de yürür
Madde _ XIII
Değiştirmeler
1 Bu Sözleşme hakkındaki değiştirme teklifleri, Genel Kurulun üçte iki oyu ile onamı alındıktan sonra yürürlüğe girecektir. Ancak kuruluşun esas hedeflerinde değişikliği gerektiren veya üye Devletlere yeni ödevler yükleyen değiştirmeler, yürürlüğe girmeden önce bir defa da üye Devletlerin üçte ikisi tarafından kabul edilmesi gereklidir Teklif edilen değiştirmelerin metin tasarısı Genel Kurulca görüşülmeden en az altı ay önce üye Devletlere gönderilecektir.
2 Genel Kurulun, üçte iki çokluk sağlanması ile bu maddenin hükümlerini uygulamak için çalışma düzeni kabul etmek yetkisi olacaktır.
Madde _ XIV
Yorumlama
1. Bu Sözleşmenin İngilizce ve Fransızca metinleri eşit değerde sayılacaktır.
2 Bu Sözleşmenin yorumlanmasına ait her hangi bir mesele veya uyuşmazlık Genel Kurulun çalışma düzeni gereğince kararlaştıracağı şekilde halledilmek üzere Milletlerarası Adalet Divanına veya bu hakem meclisine verilecektir.
Madde XV
Yürürlüğe giriş
1. Bu Sözleşmenin onanması şarttır Onama belgeleri Birleşik Kırallık Hükümeti tarafından saklanacaktır
2 Bu Sözleşme Birleşik Kıt allık Hükümeti arşivlerinde imza için açıkta bulundurulacaktır Belge saklanmak üzere kaldırılmadan önce veya sonra imza edilebilir Hiçbir onama, imza edilmeden muteber sayılamayacaktır.
3 Bu Sözleşme, yirmi imza sahibi Devlet tarafından onandıktan sonra yürürlüğe girecektir Sonradan yapılacak onamalar derhal yürürlüğe girecektir.
4 Birleşik Kırallık Hükümeti, bütün Birleşmiş Milletler üyelerine onama belgelerini aldığını ve bundan önceki paragraf’ gereğince Sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihi haber verecektir.
Bu itibarla, kendilerine bu hususta yetki verilmiş olan imza sahipleri, bu Sözleşmenin her ikisi de aynı derecede doğru olan İngilizce ve Fransızca metinlerine imzalarını koymuşlardır Fransız ve İngiliz dillerinde tek nüsha olarak 1945 yılı Kasım ayının 16 n;ı günü Londra’da hazırlanmıştır Onama suretleri Birleşik Kırallık Hükümeti tarafından Birleşmiş Milletler üyelerinin bütün Hükümetlerine gönderilecektir.
