Hukuk Ansiklopedisi
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Tüzüğü, 14 Aralık 1950 tarihinde yapılan Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda alınan kararla kabul edilmiştir. Tüzük; 2. Dünya Savaşından sonra sayısı milyonları bulan mültecilere yardım etmek amacıyla Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 1950 yılında kurulan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin görevlerini, kurumsal yapısını ve çalışma prensiplerini oraya koyan yasal metindir. Mülteciler Yüksek Komiserliği statüsünde, bu teşkilatın himayesine girecek mültecilerin tarifi yapılmıştır. Tüzüğün odak noktası, mülteci statüsündeki insanların en temel haklarının korunması, bulundukları ülkede bu hakların yenilenmesi, yaşama hakkı, işkence ya da ayrımcılığa maruz kalmamaları, insan onuruna ve ailelerinin korunmasına saygıyı sağlamaktır.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği(UNHCR) kurulmadan önce bu görevi Birleşmiş Milletler Mülteciler Teşkilâtı (İRO) yürütmüş, Avrupa’nın çeşitli bölgelerine dağılan mültecilere yardım işlerini 1948 yılından itibaren yürütmüştür. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği(UNHCR) yaptığı çalışmalar sonucunda 1954 ve 1981’ yıllarında Nobel Barış Ödülü almıştır. BMMYK’nin en önemli görevi, mültecilerin kaçtıkları ülkelere geri gönderilmemelerini ve temel haklarına saygı gösterilmesini garanti altına alarak uluslararası koruma sağlamaktır.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Tüzüğü
GENEL KURUL KARARI 428 (V)
Genel Kurul, 319 A (IV) sayılı ve 3 Aralık 1949 tarihli kararı doğrultusunda,
1. Bu kararın ekini, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Ofisinin Tüzüğü olarak kabul eder;
2. Hükumetleri, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseriyle Komiserlik Ofisinin yetki alanına giren görevlerini yerine getirmesinde, özellikle de:
(a) Mültecilerin korunmasına ilişkin uluslararası sözleşmelere taraf olarak ve bu sözleşmelerin uygulanması için gerekli tedbirleri alarak;
(b) Mültecilerin durumlarını iyileştirmeye ve korunmaya ihtiyaç duyanların sayılarını azaltmaya yönelik önlemlerin uygulanması için Yüksek Komiserlik ile özel antlaşmalar yaparak;
(c) En muhtaç durumda olanları da dışlamayacak şekilde, mültecilere kendi topraklarına girme izni vererek;
(d) Mültecilerin gönüllü geri dönüşlerini teşvik etmek amacıyla, Yüksek Komiser’in harcadığı çabalara yardım ederek;
(e) Mültecilerin, özellikle sığındıkları ülkenin vatandaşlığını kazanmalarına yardımcı olmak yoluyla toplum tarafından özümsenmelerini teşvik ederek;
(f) Mültecilere, seyahat belgeleri ve ulusal makamlarca diğer yabancılara sağlanan ve özellikle de yeniden yerleşimlerini kolaylaştıracak belgeleri sağlayarak;
(g) Mültecilere kendi mallarını, özellikle de yeniden yerleşimleri için gerekli olan mallarını transfer etme izni vererek;
(h) Mültecilerin sayıları, durumları ve onlarla ilgili kanun ve yönetmelikler hakkında Yüksek Komiserliğe bilgi vererek; işbirliği yapmaya davet eder.
3. Genel Sekreter’den, bu kararı ve ekini, BM üyesi olmayan ülkelere de kararın uygulanmasında işbirliklerini sağlayabilmek için iletmesini talep eder.
I. BÖLÜM
Genel Hükümler
1. Genel Kurul’un yetkisi altında hareket eden Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseri, Birleşmiş Milletler’in nezareti altında, bu Tüzüğün kapsamı içine giren mültecilere uluslararası koruma sağlamak ve bu tür mültecilerin gönüllü olarak geri dönüşlerini ya da onların yeni ülkelerinin toplumları ile kaynaşmalarını hızlandırmaları için Hükumetlere ve ilgili hükumetlerin onay vermesi koşuluyla özel kuruluşlara yardım ederek mültecilerin sorunlarına kalıcı çözümler aramak görevini üstlenecektir.
Bu görevin yerine getirilmesi sırasında, özellikle sorunlar bas gösterdiğinde ve örneğin söz konusu insanların uluslararası statüleri ile ilgili herhangi bir anlaşmazlık çıkması durumunda, Yüksek Komiser, eğer kurulmuş ise, mültecilerle ilgili danışma komitesinin fikrini soracaktır.
2. Yüksek Komiser’in görevi kesinlikle siyasi olmayan nitelikte, insancıl, sosyal ve kural olarak mülteci grupları ve kategorileri ile ilgili olacaktır.
3. Yüksek Komiser, kendisine Genel Kurul veya Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafından verilen politika talimatlarını izleyecektir.
4. Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yüksek Komiser’in konu ile ilgili görüsünü aldıktan sonra, Konsey’in, üyelerini mülteci sorununun çözümüne gösterdikleri ilgi ve bağlılığı esas alarak seçtiği Birleşmiş Milletler üyesi olan veya olmayan ülkelerin temsilcilerinden oluşan mülteciler ile ilgili bir danışma komitesi kurmayı kararlaştırabilir.
5. Genel Kurul, Yüksek Komiserlik Ofisinin çalışmalarını 31 Aralık 1953’ten sonra da sürdürüp sürdürmeyeceğine dair düzenlemeleri, sekizinci olağan toplantısından geç olmamak kaydıyla gözden geçirecektir.
II. BÖLÜM
Yüksek Komiser’in Görevleri
6. Yüksek Komiser’in yetkileri:
A.
(i) 12 Mayıs 1926 ve 30 Haziran 1928 Düzenlemeleri, 28 Ekim 1933 ve 10 Şubat 1938 Sözleşmeleri, 14 Şubat 1939 Protokolü veya Uluslararası Mülteci Organizasyonu Anayasası ile mülteci olarak kabul edilen her kisiyi kapsar.
(ii) 1 Ocak 1951’den önce meydana gelen olayların sonucunda ve ırkı, dini, milliyeti ya da siyasal görüsü nedeniyle zulüm görmekten haklı sebeplerle korkan, vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu korkudan dolayı veya kişisel tercihi dışındaki sebeplerden dolayı söz konusu ülkenin korumasından yararlanamayan veya yararlanmak istemeyen; ya da bir ülkenin vatandaşlığına sahip olmayan ve eskiden sürekli ikamet ettiği ülkenin dışında bulunan, söz konusu korku sebebiyle ya da kendi kişisel tercihi dışındaki sebeplerle bu ülkeye dönemeyen veya dönmek istemeyen herhangi bir kisiyi kapsar.
Uluslararası Mülteci Örgütü tarafından, bu kurulusun görev süresince alınan sığınma kararları, bu paragrafın koşullarına uyan kişilerin mülteci statüsü almasını engellemez;
Yukarıdaki A kısmında tanımlanan herhangi bir kisi eğer aşağıdaki koşullara sahip ise, bu kisinin, Yüksek Komiserliğin yetkisi alanı içinde bulunma durumu sona erer:
(a) Uyruğunda olduğu ülkenin korumasına gönüllü olarak tekrar dönmüş; veya
(b) Uyruğunu kaybetmiş iken gönüllü olarak geri kazanmış; veya
(c)Yeni bir uyruk kazanmış ve yeni uyruğuna girdiği ülkenin korumasından yararlanmaya başlamış; veya
(d) Terk ettiği veya zulüm görme korkusu ile dışında durmayı tercih ettiği ülkeye gönüllü olarak yeniden yerleşmiş; veya
(e) Mülteci olarak tanınmasına balı koşullar ortadan kalkmış olmasından dolayı, uyruğunda olduğu ülkenin koruması altına girmeyi reddettiğini artık kişisel tercihin dışındaki nedenlere dayandıramamaktaysa, yalnızca ekonomik nitelikli nedenler geçerli sayılamaz; veya
(f) Milliyeti olmayan bir kisi olarak, mülteci kabul edilmesine yol açan koşullar ortadan kalktığı ve eskiden yasamakta bulunduğu ülkeye dönme imkanı doğduğu için, o ülkeye dönmemek konusunda kişisel tercihinden başka sebepler ortaya koyamıyorsa;
B. Irkı, dini, milliyeti ve siyasi düşüncesi nedeniyle zulme uğrayacağına dair haklı bir korku duyduğu için uyruğunu taşıdığı ülkenin veya eğer milliyeti yoksa, eskiden ikamet ettiği ülkenin dışında bulunan ve geri dönemeyen ya da uyruğunu taşıdığı ülkenin hükümetinin korumasından yararlanmak veya eğer milliyeti yoksa eskiden ikamet ettiği ülkeye dönmek istemeyen her kisiyi kapsar .
7. Yüksek Komiser’in 6. paragrafta tanımlanan yetkileri aşağıdaki kişileri kapsamaz:
(a) Birden fazla ülkenin vatandaşı olup bir önceki paragraflarda tanımlanan şartlar, uyruğunda olduğu tüm ülkeler için geçerli olmayan kisiler; veya
(b) Yasamakta olduğu ülkenin yetkililerince o ülkenin milliyetinin getirdiği hak ve yükümlülükleri elde ettiği kabul edilen kisiler; veya
(c) Birleşmiş Milletler’in diğer organ veya kurumlarından koruma veya yardım almaya devam edenler; veya
(d) Suçluların iadesi antlaşmalarının şartlarına uyan bir suç veya Uluslararası Askeri Mahkeme’nin Londra Tüzüğünün VI. maddesinde veya İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 14. Madde, 2. paragrafının şartlarında belirtilen bir suçu işlediğini düşünmeye yol açacak ciddi nedenler olan kisiler.
8. Yüksek Komiserlik yetki alanına giren mültecileri koruma görevini aşağıdaki şekillerde yerine getirecektir:
(a) Mültecilerin korunmasına ilişkin uluslararası antlaşmaların onaylanması ve sonuçlandırılmasını sağlayarak, başvurulara nezaret ederek ve değişiklik tekliflerini tesvik ederek;
(b) Hükümetler ile özel antlaşmalar yapıp mültecilerin durumunu iyileştirerek ve korunmaya ihtiyaç duyanların sayısını azaltmak için tasarlanan önlemlerin hayata geçirilmesini tesvik ederek;
(c) Gönüllü geri dönüşleri veya yeni topluluklara uyum sağlamayı teşvik eden hükümetlere ve özel çabalara yardım ederek;
(d) En muhtaç kategorileri dışlamamak suretiyle mültecilerin ülke topraklarına kabulünü tesvik ederek;
(e) Mültecilerin mallarını, özellikle de yeniden yerleşimleri için gerekli olanları, transfer etmelerine izin almak için çaba göstererek;
(f) Hükümetlerden sınırları dahilindeki mültecilerin sayıları ve durumları ile onlarla ilgili kanun ve yönetmelikler hakkında bilgi alarak;
(g) Hükümetler ve ilgili Hükümetlerarası kuruluşlar ile yakın temas içinde olarak;
(h) Mülteci sorunlarıyla ilgilenen özel örgütler ile kendisinin en uygun bulduğu biçimde temasa geçerek;
(i) Mültecilerin refahı ile ilgili özel kuruluşların çabalarının düzenlenmesini kolaylaştırarak
9. Yüksek Komiserlik, kendi emrine tahsis edilen kaynakların sınırları içinde, geri dönüşler ve yeniden yerleşmeler dahil olmak üzere, Genel Kurul’un karar vereceği ek faaliyetlerde bulunacaktır.
10. Yüksek Komiser, mültecilere yardım amaçlı aldığı kamu veya özel kaynakları yönetecek ve bunları böylesi bir yardımı en iyi şekilde kullanacağına inandığı özel kuruluşlar ve eğer uygunsa kamu kuruluşlarına dağıtacaktır.
Yüksek Komiser, uygun olmadığını veya kullanamayacağını düşündüğü herhangi bir yardımı reddedebilir.
Yüksek Komiser, Genel Kurul’un ön onayını almaksızın Hükümetlere yönelik veya genel herhangi bir yardım çağrısında bulunmayacaktır.
Yüksek Komiser bu alandaki faaliyetleriyle ilgili bir beyanatı yıllık raporuna dahil edecektir.
11. Yüksek Komiser görüşlerini Genel Kurul, Ekonomik ve Sosyal Konsey ve bunların yan organları önünde bildirmeye yetkili kılınacaktır.
Yüksek Komiser, Ekonomik ve Sosyal Kurul aracılığı ile Genel Kurula yıllık rapor verecektir; bu rapor Genel Kurul’un gündeminde ayrı bir konu olarak ele alınacaktır.
12. Yüksek Komiser çeşitli uzman kuruluşları işbirliğine davet edebilir.
III. BÖLÜM
Örgütlenme ve Mali Kaynaklar
13. Yüksek Komiser, Genel Sekreter’in aday göstermesi üzerine Genel Kurul tarafından seçilecektir. Yüksek Komiser’in görev süresi Genel Sekreter tarafından teklif edilecek ve Genel Kurul tarafından onaylanacaktır. Yüksek Komiser, 1 Ocak 1951 tarihinden itibaren 3 yıllık bir süre için seçilecektir.
14. Yüksek Komiser aynı süre için kendi milliyetinden olmayan bir Yüksek Komiser Yardımcısı atayacaktır.
15.
(a) Yüksek Komiserlik Ofisinin personeli, verilen tahsisatın sınırları içinde Yüksek Komiser tarafından atanacak ve bu personel görevini yerine getirirken Yüksek Komiser’e karsı sorumlu olacaktır.
(b) Bu personel, Yüksek Komiserlik Ofisinin amaçlarına kendini adamış kisiler arasından seçilecektir.
(c) Personelin istihdam şartları, Genel Kurul tarafından kabul edilen personel yönetmeliğince belirlenenler olacak ve kurallar Genel Sekreter tarafından resmen ilan edilecektir.
(d) Koşullar, personelin istihdamını ek ödeme yapılmaksızın sağlayacak şekilde oluşturulabilir.
16. Yüksek Komiser, mültecilerin ikamet ettiği ülke hükümetlerine, buralara temsilci atanmasının gerekliliği konusunda danışmalıdır. Bu gerekliliği tanıyan bir ülkeye, o ülkenin Hükümeti tarafından onaylanan bir temsilci atanabilir. Yukarıdakilere bağlı olarak aynı temsilci birden fazla ülkede görev yapabilir.
17. Yüksek Komiser ve Genel Sekreter ortak ilgi kaynağı olan konularda irtibat ve danışma için uygun düzenlemeler yapacaklardır.
18. Genel Sekreter, bütçe sınırları dahilinde Yüksek Komiser’e her türlü imkanı sağlayacaktır.
19. Yüksek Komiserlik Ofisi İsviçre’nin Cenevre kentinde olacaktır.
20. Yüksek Komiserlik Ofisinin masrafları Birleşmiş Milletler bütçesinden karşılanacaktır. Genel Kurul aksine karar vermedikçe Yüksek Komiserlik Ofisinin idari harcamalarının dışında hiçbir harcama Birleşmiş Milletler bütçesinden karşılanmayacak ve Yüksek Komiserliğin faaliyetlerine bağlı tüm diğer harcamalar gönüllü bağışlardan karşılanacaktır.
21. Yüksek Komiserlik Ofisi Yönetimi Birleşmiş Milletlerin Mali Düzenlemelerine ve Genel Sekreter tarafından resmen açıklanan mali kurallara tabi olacaktır.
22. Yüksek Komiserliğin kaynaklarıyla ilgili muamelelere ait kayıtlar, eğer Birleşmiş Milletler Hesap Kontrolörü İdare Heyeti kaynakların tahsis edildiği kuruluşlardan gelen denetlenmiş hesapları kabul ederse, İdare Heyetinin denetimine tabi tutulacaktır.
Bu tip kaynakların muhafazası ve tahsis edilmesiyle ilgili idari düzenlemeler Birleşmiş Milletler’in Mali Düzenlemeleri ve Genel Sekreter’in resmen açıkladığı kurallara uygun olacak şekilde Yüksek Komiser ve Genel Sekreter arasında kararlaştırılacaktır.
