Birleşmiş Milletler Toplumsal Gelişme ve Kalkınma Bildirgesi, Birleşmiş Milletler tarafından hedeflenen toplumsal ve ekonomik gelişmeleri gerçekleştirmek üzere 11 Aralık 1969 tarihinde ilan edilmiştir.
Birleşmiş Milletler Toplumsal Gelişme ve Kalkınma Bildirgesi
Genel Kurul;
Birleşmiş Milletler Üyelerinin, Antlaşmayla daha iyi bir yaşam düzeyi, tam çalışma ve ekonomik ve toplumsal gelişme ve kalkınmayı güdülemek üzere örgütle işbirliği içinde birlikte ve ayrı ayrı eylemde bulunma sözü verdiklerini anımsayarak,
Sözü edilen Antlaşmada ilan edilen insan haklarına ve temel özgürlüklere ve barışa, insan kişiliğinin onur ve değerine ve toplumsal adalete inancını yeniden belirterek,
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, İnsan Hakları Uluslararası Sözleşmeleri, Çocuk Hakları Bildirgesi, Sömürge Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Tanıma Bildirgesi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Uluslararası Sözleşmesi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Birleşmiş Milletler Bildirgesi, Gençlerde Barış İdealleri ve Uluslararası Saygı ve Anlayış Geliştirme Bildirgesi, Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Bildirgesiyle Birleşmiş Milletler Kararlarının ilkelerini anımsayarak,
Uluslararası Çalışma Örgütünün, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün, Dünya Sağlık Örgütünün, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonunun ve öteki ilgili örgütlerin anayasaları, sözleşmeleri, tavsiyeleri ve kararlarında toplumsal gelişme konusunda konmuş standartları anımsayarak,
İnsanın beklentilerini ancak adil bir toplumsal düzende tam gerçekleştirebileceğine ve buna bağlı olarak her yerde toplumsal ve ekonomik gelişmeyi hızlandırmanın temel önem taşıdığına ve böylece Uluslararası barış ve dayanışmaya katkıda bulunacağına inanarak,
Bir yandan Uluslararası barış ve güvenliğin, öte yandan toplumsal gelişme ve ekonomik kalkınmanın yakından ilişkili olup birbirini etkilediğinin bilincinde olarak,
Toplumsal kalkınmanın, toplumsal, ekonomik ya da siyasal sistemleri değişik Devletler arasında; barış içinde birlikte yaşama, dostça ilişkiler ve işbirliği yoluyla gerçekleştirebileceğine inanarak,
Daha geniş bir büyüme ve değişme süreci içinde ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birbirine bağlılığını ve aynı zamanda kalkınmanın tüm toplumsal yönlerinin her aşamasını tam hesaba katan, bütünlemiş bir kalkınma stratejisinin önemini vurgulayarak,
Devletlerin ve Uluslararası topluluğun çabalarına karşın dünyanın toplumsal durumu içinde ulaşılan gelişmenin yetersizliğinden üzüntü duyarak,
Gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarında başlıca sorumluluğun kendilerine düştüğünü ve ekonomik bakımdan daha gelişmiş ülkelerle gelişmekte olanlar arasındaki yaşam standartları farkını azaltmak ve sonunda kapamak gereksinmesi ve bu amaçla Üye Devletlerin tüm dünyada toplumsal kalkınmayı özendirmek ve özellikle ekonomik büyümelerini hızlandırmak amacıyla gelişmekte olan ülkelere yardımcı olmak üzere iç ve dış politikalar izleme sorumlulukları tanıyarak,
Silahlanmaya ayrılan çatışma ve yıkımlarla boşa harcanan kaynakların barış ve toplumsal gelişme işlerine ayrılmasının ivediliğine inanarak,
Bilim ve teknolojinin, tüm insanlığın ortak gereksinmelerinin karşılanmasında yapacağı katkının bilincinde olarak,
Tüm Devletlerin ve Uluslararası örgütlerin ana çabasının tüm kötülükleri ve toplumsal gelişme engellerini, özellikle eşitsizlik, sömürü, savaş, sömürgecilik ve ırkçılık gibi kötülükleri toplum yaşamından çıkarmak olduğuna inanarak,
Tüm insanlığın bu hedefler doğrultusunda özendirilmesi ve bunların gerçekleştirilmesi için tüm engellerin aşılması isteğiyle,
Bu Toplumsal Gelişme ve Kalkınma Bildirgesini açıkça ilan ederek ulusal ve Uluslararası etkinlikleri bu Bildirgeyi toplumsal kalkınma politikalarının ortak temeli saymaya çağırır.
BÖLÜM I
İLKELER
Madde 1
Tüm halkların ve tüm insanların, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, uyrukluk, etnik köken, aile ya da toplumsal statü ya da siyasal ya da başka bir inanç ayrımı gözetilmeksizin, onur ve özgürlük içinde yaşama ve toplumsal gelişme ürünlerinden yararlanma hakkı ve gelişmede kendilerine düşen katkıda bulunma ödevi vardır.
Madde 2
Toplumsal gelişme ve kalkınma, insan kişiliğinin onur ve değerine saygı temeline dayanmalı ve insan haklarının ve toplumsal adaletin gelişmesini güvenceye almalıdır.
Bu ilke,
- Nazizm ve kurumlaşmış ırk ayrımcılığı (apartheid) dahil, her türlü eşitsizlik, sömürü, sömürgecilik ve ırkçılık biçimlerinin ve Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı tüm öteki politika ve ideolojilerin en kısa sürede ve kesinlikle ortadan kaldırılmasını;
- Kişisel ve siyasal hakların yanısıra herhangi bir ayrım gözetilmeksizin; ekonomik, toplumsal ve kültürel hakların tanınmasını ve etkin bir biçimde uygulanmasını, gerektirir.
Madde 3
Toplumsal gelişme ve kalkınmanın temel koşulları,
- Hakların kendi yazgılarını belirleme hakkına dayalı ulusal bağımsızlık;
- Devletlerin iç işlerine karışmama ilkesi;
- Devletlerin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı;
- Her ulusun kendi doğal zenginlik ve kaynakları üzerindeki sürekli egemenliği,
- Her Devletin ve kendisini ilgilendirdiği kadarıyla her ulus ve halkın kendi toplumsal kalkınma hedeflerini özgürce belirlemesi, kendi önceliklerini saptaması ve Birleşmiş Milletler Antlaşması ilkelerine uygun olmak üzere herhangi bir dıştan karışma olmaksızın bunu başarma yol ve yöntemlerini kararlaştırması hak ve sorumluluğu;
- Toplumsal, ekonomik ya da siyasal sistemlerine bakılmaksızın Devletler arasında barış içinde birlikte yaşama, dostça ilişkiler ve işbirliğinin geliştirilmesidir.
Madde 4
Toplumun temel birimi olan ve tüm üyelerinin, özellikle çocuk ve gençlerin doğal çevresini oluşturan aile, topluluk içinde sorumluluğunu tam anlamıyla üstlenebilecek biçimde yardım görerek korunur. Ana-babaların, özellikle çocukların sayısın ve zamanını özgürce ve sorumluluk duygusuyla belirleme hakkı vardır.
Madde 5
Toplumsal gelişme ve kalkınma, insan kaynaklarının tam kullanılmasını gerektirir.
Bu gereksinim, özellikle,
- Aydınlanmış bir kamuoyu ortamında yaratıcı girişimin özendirilmesini;
- Bireylerin tüm toplumdaki değişmeler konusunda bilgilendirilmesi amacıyla ulusal ve Uluslararası bilgilerin yayılmasını;
- Toplumun tüm üyelerinin, bireysel olarak ya da örgütler yoluyla İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde yer alan temel özgürlüklere tam saygıyla ortak kalkınma hedeflerinin tanımlanması ve başarılmasına etkin katılımını;
- Etkin biçimde bütünleşmiş toplumun yaratılması için halkın avantajsız ve marjinal kesimlerine toplumsal ve ekonomik kalkınmada eşit fırsatlar sağlanmasını içerir.
Madde 6
Toplumsal kalkınma, herkesin çalışma ve işini özgürce seçme hakkının güvenceye alınmasını gerektirir.
Toplumsal gelişme ve kalkınma, toplumun tüm üyelerinin verimli ve toplumsal bakımdan yararlı çalışmaya katılmasını ve insan hakları ve temel özgürlüklere ve adalet ve mülkiyetin toplumsal işlevi ilkelerine uygun olarak ve insanın herhangi biçimde sömürülmesini önleyen, herkese eşit mülkiyet hakkı tanıyan ve insanlar arasında gerçek bir eşitliğe yol açacak koşullar yaratan toprak ve üretim araçları mülkiyet biçimlerinin kurulmasını gerektirir.
Madde 7
Ulusal gelir ve zenginliğin hızla büyümesi ve bunların toplumun tüm üyeleri arasında eşitlikçi dağılımı, tüm toplumsal gelişme için temeldir ve bu nedenle her Devlet ve Hükümetin hedeflerinin başında yer almalıdır.
Gelişmekte olan ülkelerin, öteki etkenlerin yanısıra, elverişli ticaret koşulları ve bu ülkelerin ürünlerini pazarladığı fiyatların eşitlikçi ve kazançlı olmasıyla sağlanacak Uluslararası ticaretteki yerinin iyileşmesi; ulusal gelirin artmasını sağlamak ve toplumsal kalkınmayı ilerletmek için zorunludur.
Madde 8
Her hükümetin, halkının toplumsal gelişme ve refahını sağlama, kapsayıcı kalkınma planlarının bir parçası olarak toplumsal kalkınma önlemlerini planlama tüm ulusal çabaları bu amaç yönünde özendirme, eşgüdümleme, bütünleme ve toplumsal yapıda zorunlu değişmeleri başlatma baş ödevi ve son sorumluluğudur. Toplumsal kalkınma önlemlerinin planlanmasında, gelişmekte olan ve gelişmiş alanların kent ve kır alanlarının gereksinmelerindeki değişiklik gereğince gözönüne alınır.
Madde 9
Toplumsal gelişme ve kalkınma, halkların yaşam düzeylerini yükseltmek üzere girişilen ulusal çabaları uyumlu bir Uluslararası eylemle tamamlayacak olan Uluslararası topluluğun ortak ilgi konusudur.
Toplumsal gelişme ve ekonomik büyüme, uzay, deniz yatağı, okyanus tabanı ve onun altı gibi çevre alanlarının, ulusal yargı yetkisinin dışında, özellikle barışçı amaçlarla ve tüm insanlığın yararına ve Birleşmiş Milletler Antlaşmasının amaçları ve ilkelerine uygun olarak bulunması, korunması kullanılması ve işletilmesinde tüm ulusların ortak çıkarını tanımayı gerektirir.
BÖLÜM II
HEDEFLER
Toplumsal gelişme ve kalkınma, toplumun tüm üyelerinin maddi ve manevi yaşam standardını sürekli yükseltmeyi amaçlar. Bu amaca insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygı ve uygunluk içinde ve aşağıdaki ana hedeflere ulaşarak varılır.
Madde 10
- Her düzeyde çalışma hakkının ve herkesin sendika ve işçi dernekleri kurma ve toplu pazarlık yapma hakkının tanınması; tam verimli çalışmanın güdülenmesi ve işsizlik ve az çalışmanın ortadan kaldırılması; herhangi bir ayrım yapılmaksızın çalışanların adil ücretlendirilmesi ve saygın bir yaşam standardını güvenceye almaya yeterli düzeyde bir en az ücret sağlanması ve tüketicinin korunması;
- Açlık ve kötü beslenmenin ortadan kaldırılması ve yeterli beslenme hakkının güvenceye bağlanması;
- Yoksulluğun ortadan kaldırılması; yaşam düzeylerinde sürekli iyileşmenin ve adil ve eşitlik sağlayan bir gelir dağılımının sağlanması;
- Tüm halk için, en yüksek sağlık standartlarının sağlanması ve elden geldiğince ücretsiz sağlık korumasının gerçekleştirilmesi;
- Okuma yazma bilmezliğinin kökünün kazınması ve eğitim ve öğretimden herkesin yararlanması, ilköğretim aşamasında ücretsiz ve zorunlu eğitimle tüm düzeylerde ücretsiz eğitim hakkının sağlanması; yaşam boyu eğitimin genel düzeyinin yükseltilmesi;
- Herkes için, özellikle düşük gelir grupları ve geniş aileler için yeterli konut ve topluluk hizmetlerinin sağlanması.
Toplumsal gelişme ve kalkınma, bildirgesi yine aşağıdaki hedefleri ulaşmayı amaçlar:
Madde 11
- Yaygın toplumsal güvenlik sistemleri ve toplumsal yardım hizmetlerinin sağlanması; hastalık özür ve yaşlılık nedeniyle geçici ya da sürekli olarak geçimini sağlayamayan herkese kendileri, aileleri ve bağımlı kimseleri için uygun bir yaşam standardı sağlamak üzere toplumsal güvenlik ve sigorta sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi;
- Ana ve çocuğun haklarının korunması; çocukların yetiştirilmesiyle sağlıklarına ilgi; kadınların ve özellikle gebelik ve çocuğun bakımı sırasında çalışan annelerin ve kazançlarıyla ailenin geçimini sağlayan kadınların sağlık ve refahını koruma önlemlerinin alınması; kadınlara işini ve ücretini yitirmeksizin gebelik ve analık izni ve ödentilerin verilmesinin sağlanması;
- Çocukların, yaşlıların ve özürlülerin haklarının korunması ve refahının sağlanması; bedensel ve zihinsel özürlülerin korunması;
- Gençlerin, adalet ve barış idealleri, halklar arasında karşılıklı saygı ve anlayışla eğitilmesi ve gençler arasında bu ideal ve anlayışın geliştirilmesi; gençlerin ulusal kalkınma sürecine tam katılımının özendirilmesi;
- Suçluluğa karşı toplumsal korunma önlemlerinin alınması ve suçluluğa ve özellikle gençlerin suçluluğuna yol açan koşulların ortadan kaldırılması;
- Tüm bireylerin, herhangi bir ayrım yapılmaksızın haklarının ve yükümlülüklerinin bilincinde olmasını ve haklarını kullanırken ve korurken gerekli yardımı görmesinin güvenceye bağlanması.
Toplumsal gelişme ve kalkınma bildirgesi, aşağıda ana hedefleri gerçekleştirmeyi de amaçlar;
Madde 12
- Özellikle gelişmekte olan ülkelerde hızlı ve sağlam toplumsal ve ekonomik kalkınma koşullarının yaratılması; Uluslararası ekonomik ilişkilerin değişmesi; fırsat eşitliğinin bir ulusu oluşturan bireyler kadar uluslar için de bir hak olduğu yeni ve etkin Uluslararası işbirliği yöntemlerinin geliştirilmesi;
- Her türlü ayrımcılığın ve sömürünün Birleşmiş Milletler Antlaşmasının amaçları ve ilkelerine aykırı tüm öteki uygulama ve ideolojilerin ortadan kaldırılması;
- Her ülke halkına kendi doğal kaynaklarından tam yararlanma olanağı sağlamak üzere; her türlü yabancı ekonomik sömürünün, özellikle Uluslararası tekellerce uygulanan sömürünün ortadan kaldırılması.
Toplumsal gelişme ve kalkınma bildirgesi, son olarak aşağıdaki ana hedeflere varmayı amaçlar:
Madde 13
- Bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler tarafından eşitlikçi olarak paylaşılması ve toplumsal kalkınma yolunda bilim ve teknoloji kullanımının giderek artması;
- İnsanlığın bilimsel, teknolojik ve maddi gelişmesiyle düşünsel, manevi, kültürel ve ahlaki ilerlemesi arasında uyumlu bir dengenin kurulması;
- İnsan çevresinin korunması ve iyileştirilmesi.
BÖLÜM III
YOL VE YÖNTEMLER
Bu bildirgede öne sürülen ilkeler temeli üzerinde, toplumsal gelişme ve kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi, aşağıdaki yol ve yöntemlere özel bir önem verilerek ulusal ve Uluslararası etkinlikler aracılığıyla gerekli kaynakların harekete geçirilmesini öngörür:
Madde 14
- Toplumsal gelişme ve kalkınmanın, dengeli bir toplu kalkınma planının ayrılmaz bir parçası olarak planlanması;
- Gerektiğinde toplumsal politika ve programların tasarlanarak uygulamaya konması için ulusal sistemlerin oluşturulması ve değişik bölgesel koşul ve gereksinmeleri, özellikle ülkenin öteki kesimlerine göre daha az avantajlı ya da daha az gelişmiş bölgelerin kalkınması gözönünde bulundurularak ilgili ülkelerce planlı bölgesel kalkınmaların güdülenmesi;
- Başta toplumsal kalkınma programlarının planlanması ve uygulanmasında kullanılacak karşılaştırmalı Uluslararası araştırmalar olmak üzere, temel ve uygulamalı araştırmaların geliştirilmesi.
Madde 15
- Toplumun tüm üyelerinin gereğinde ekonomik ve toplumsal kalkınma alanındaki ulusal plan ve programların hazırlanması ve uygulanmasına etkin katılımının sağlanması için önlemelerin benimsenmesi:
- Ulusal resmi organlar, resmi olmayan örgütler, kooperatifler, kırsal örgütler, işçi ve işveren örgütleri ve kadın ve gençlik örgütleri aracılığıyla, tam olarak bütünleşmiş bir ulusal topluma ulaşarak ve toplumsal hareketlilik sürecini hızlandırmak ve demokratik sistemi güçlendirmek üzere toplumsal ve ekonomik gelişme ve toplum kalkınması amacıyla ulusal ve bölgesel planlar gibi yöntemlere başvurarak halkın ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasal yaşama giderek daha yüksek düzeyde katılımı için önlemlerin alınması;
- Toplumsal gelişme ve kalkınma ilke ve hedeflerinin desteklenmesi için ulusal ve uluslararası düzeyde kamuoyunun hareket geçirilmesi;
- Halkın, tüm toplumda değişen koşulların bilincine varmasını sağlamak ve tüketiciyi eğitmek için ulusal ve Uluslararası düzeyde toplumsal bilgilerin yayılması.
Madde 16
- Tüm ulusal kaynakların en üst düzeyde harekete geçirilmesi ve rasyonel ve etkin kullanılmaları; toplumsal ve ekonomik alanlarda verimli yatırımların artması ve hızlandırılması ve çalışmanın özendirilmesi; toplumun kalkınma sürecine yönlendirilmesi;
- Toplumsal gelişmeyi güdülemek üzere gelirin eşitlikçi dağılımı ve yeniden dağılımı için bir araç olarak; ötekilerin yanısıra, mali sistem ve kamu harcamalarını kullanarak ulusal gelirin eşitlikçi dağılımının başarılması;
- Gelişmekte olan ülkelerden ekonomik ve toplumsal kalkınmalarına zarar verecek biçimde dışa sermaye akımının önlenmesini amaçlayan tedbirlerin alınması.
Madde 17
- Özellikle gelişmekte olan ülkelerde tüm halkın yararına olmak üzere toplumsal yönleri yeterince gözönüne alınarak endüstrileşme sürecini hızlandıracak önlemlerin benimsenmesi; endüstri kesiminin kesintisiz ve çeşitlenmiş büyümesi için yeterli bir örgütlenmenin ve yasal çerçevenin geliştirilmesi; otomasyon dahil kentsel gelişme ve endüstrileşmeden doğabilecek olumsuz toplumsal etkilerin üstesinden gelebilmek için önlemlerin alınması; kırsal ve kentsel kalkınma arasında uygun bir dengenin kurulması ve özellikle, başta büyük endüstri merkezlerinde olmak üzere daha sağlıklı yaşam koşullarını amaçlayan önlemlere başvurulması;
- Kentleşme ve kentsel kalkınma sorunlarını çözümleyecek bütünlemiş bir planlama;
- Kır halkının yaşam düzeyini yükseltmek ve dengeli bir ulusal kalkınmayla toplumsal gelişmeyi güdüleyecek biçimde kent-kır ilişkisini ve nüfus dağılımını düzenlemek üzere kapsayıcı kırsal kalkınma tasarımları;
- Toprağın toplum yararına kullanılmasını gereğince gözetmek üzere önlemlerin alınması.
Toplumsal gelişme ve kalkınma hedeflerinin başarılması yine aşağıdaki yol ve yöntemlerin uygulanmasını gerektirir.
Madde 18
- Herkes için sadece siyasal ve kişisel hakların değil, aynı zamanda herhangi bir ayrım yapılmaksızın ekonomik, toplumsal ve kültürel hakların tam gerçekleşmesini sağlamak üzere uygun yasal, yönetsel ve öteki önlemlerin alınması;
- Her türlü ayrımcılığın ve sömürünün kaldırılması için gerekli olan ve toprak mülkiyeti ve kullanımının toplumsal adalet ve ekonomik kalkınma hedeflerine en iyi katkıda bulunabileceği bir toprak reformu dahil, ekonomik ve toplumsal gelişme düzeyinin yükselmesini sağlayacak değişmenin güdülenmesi ve demokratik temele dayalı toplumsal ve kurumsal reformların hızlandırılması,
- Yeterli ve iyi dengelenmiş besin sunumunu ve tüm halk kesimleri arasında eşitlikçi dağılımını ve beslenme standartlarının iyileşmesini sağlamak üzere, ötekilerin yanısıra, demokratik bir tarım reformunun uygulanması yoluyla tarımsal üretimin artırılıp çeşitlendirilmesi için önlemelerin benimsenmesi;
- Hükümetin katkısıyla kırsal ve kentsel alanlarda düşük maliyetli konut programlarını başlatacak önlemlerin alınması;
- Özellikle gelişmekte olan ülkelerde ulaştırma ve iletişim sisteminin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması.
Madde 19
- Tüm halka ücretsiz sağlık hizmetlerinin ve herkese koruyucu sağlık yardımlarının sağlanması,
- Kapsayıcı toplumsal güvenlik sistemleri ve toplumsal yardım hizmet programları uygulanması ve verilen hizmetlerin iyileştirilmesi ve eşgüdümlenmesi amacıyla yasal önlemler alınması ve yönetsel düzenlemelerin yapılması;
- Uluslararası Çalışma Örgütünün 97. Nolu Sözleşmesinin ve göçmen işçilere ilişkin uluslararası belgelerin hükümleri uyarınca göçmen işçilere ve ailelerine toplumsal yardım hizmetlerinin sağlanması için önlemlerin alınması;
- Zihinsel ya da bedensel olarak özürlü kimselerin, özellikle çocukların ve gençlerin, olabildiğince tam yararlı toplum üyeleri olabilmelerine olanak verecek biçimde topluma kazandırılmaları için uygun önlemlerin alınması ve bu önlemlerin teknik uyarlama, eğitim, mesleksel ve toplumsal kılavuzluk ve uygun yerleştirme ve öteki gerekli yardımları içermesi ve özürlülerin özürlerinden ötürü ayrımcılık konusu olmayacağı toplumsal koşulların yaratılması.
Madde 20
- Tam demokratik sendika özgürlüğünün; toplu pazarlık ve grev hakkı dahil tüm işçilere örgütlenme özgürlüğünün sağlanması; çalışanların başka örgütler oluşturma haklarının tanınması; sendikaların ekonomik ve toplumsal kalkınmaya daha geniş ölçüde katılmaları; tüm sendika üyelerinin çıkarlarını ilgilendiren ekonomik ve toplumsal konuların karara bağlanmasında etkin katılımının sağlanması;
- Uygun teknolojik ve yasal önlemlerle işçiler için sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi ve çalışma süresinin sınırlandırılması dahil bu önlemlerin uygulanması için maddi önkoşulların hazırlanması;
- Uyumlu çalışma ilişkilerinin gelişmesi için uygun önlemlerin benimsenmesi.
Madde 21
- Toplumsal kalkınma ve toplu kalkınma plan ve politikaları için gerekli yönetsel, uygulamacı, mesleksel ve teknik personel dahil ulusal personel ve kadroların yetiştirilmesi;
- Her düzeyde ücretsiz sağlanacak genel, mesleki ve teknik eğitimin ve yetiştirme ve yeniden yetiştirmenin genişletilmesini ve geliştirilmesini hızlandırmak için önlemler alınması:
- Genel eğitim düzeyinin yükseltilmesi, ulusal bilişim araçlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması ve bunların tüm halkın sürekli eğitilmesi ve toplumsal kalkınma etkinliklerine katılımını özendirme yönünde akılcı ve tam kullanılması; boş zamanların, özellikle çocukların ve gençlerin boş zamanlarının yapıcı değerlendirilmesi;
- “Beyin göçü”nü önlemek ve olumsuz etkilerinin önünü almak için ulusal ve Uluslararası politika ve önlemlerin saptanması.
Madde 22
- Toplumun temel birimi olan ailenin ana işlevlerini güçlendirmeyi amaçlayan politika ve önlemelerin geliştirilmesi ve eşgüdümlenmesi;
- Gerektiğinde ulusal nüfus politikaları çerçevesinde ve personelin eğitim ve yetiştirilmesi dahil toplumsal sağlık hizmetlerinin kapsamı içinde nüfus alanında programların saptanması ve uygulanması ve ailelerin çocuk sayılarını ve zamanını özgürce ve sorumluluk duygusuyla belirleme haklarını kullanabilmeleri için gerekli bilgi ve olanakla donatılması;
- Çocuklar ve çalışan ana-babalar yararına uygun çocuk bakım kolaylıklarının oluşturulması.
Toplumsal gelişme ve kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilmesi son olarak aşağıdaki yol ve yöntemlerin uygulanmasını gerektirir.
Madde 23
- Gelişmekte olan ülkeler için Birleşmiş Milletler Kalkınma politikası çerçevesinde büyüme hızlarının yeterli ölçüde artırılmasını sağlayacak ekonomik büyüme hızı hedeflerinin saptanması;
- Daha elverişli koşullarda daha çok yardım sağlanması; ekonomik bakımdan gelişmiş ülkelerin pazar fiyatlarıyla brüt ulusal gelirin %1’i tutarında bir yardım hacmine ulaşılması; gelişmekte olan ülkelere verilen borçların, faiz oranlarının düşürülerek ve ödenme sürelerinin uzatılarak koşullarının hafifletilmesi ve bu gibi dış borçların herhangi bir siyasal düşünceye dayanmaksızın sadece toplumsal ve ekonomik ölçülere göre dağıtılmasının sağlanması;
- Olabildiğince büyük ölçüde ve elverişli koşullarla iki yanlı ya da çok yanlı teknik, mali ve maddi yardım sağlanması ve ulusal kalkınma planlarının toplumsal hedeflerine ulaşmak için Uluslararası yardım alanında eşgüdümün geliştirilmesi;
- Gelişmekte olan ülkelere ulusal kaynaklarından tam yararlanmaları olanağı sağlamak amacıyla bu ülkelerin ulusal kaynaklarını ve doğal zenginliklerini doğrudan kullanmalarını kolaylaştırmak üzere elverişli koşullarla teknik, mali ve maddi yardımın sağlanması;
- Uluslararası ticaretin eşitlik ve yansızlık ilkelerine dayalı olarak genişlemesi ve Uluslararası ticarette eşitlikçi ticaret koşulları, gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere dışsatımı için karşılık ve ayrım gözetmeyen genel bir öncelikler sistemiyle genel ve kapsayıcı ticaret sözleşmelerinin yapılması ve uygulanması ve Uluslararası kuruluşlar eliyle yeterli tampon stoklarının finansmanı yoluyla gelişmekte olan ülkelerin durumunun iyileştirilmesi.
Madde 24
- Toplumsal gelişme ve kalkınmaya ilişkin haber, bilgi ve deneyimlerin Uluslararası değişimini sağlamak üzere Uluslararası işbirliğinin yoğunlaştırılması;
- Değişik ekonomik ve toplumsal sistemleri olan ve değişik kalkınma düzeylerinde bulunan ülkelerin, karşılıklı çıkar ve ulusal egemenliğe kesin uygunluk ve saygı temeli üzerinde olanaklı en geniş Uluslararası teknik, bilimsel ve kültürel işbirliği ve karşılıklı deneyim alış-verişinin gerçekleştirilmesi;
- Toplumsal ve ekonomik kalkınma için bilim ve teknolojinin giderek daha büyük ölçüde kullanılması; gelişmekte olan ülkelere uygulama bilgisi ve patent dahil, teknoloji aktarılması ve değişimi için düzenlemelerin yapılması.
Madde 25
- İnsan çevresinin korunması ve iyileştirilmesi için ulusal ve uluslararası düzeyde yasal ve yönetsel önlemlerin alınması;
- Uygun uluslararası rejimler uyarınca, dış uzay ve deniz yatağı ve okyanus tabanı ve onun altı gibi çevre alanların kaynaklarının, ulusal yargı yetkisi aşılarak, coğrafi konumuna bakılmaksızın ve gelişmekte olan ülkelerin çıkar ve gereksinmeleri özellikle gözönüne alınarak her ülkede ekonomik ve toplumsal gelişme ve kalkınmanın başarılmasında ulusal kaynaklara destek olmak üzere kullanılması ve işletilmesi.
Madde 26
Nitelikçe ister toplumsal, ister ekonomik olsun, bir saldıran tarafından bir saldırı ya da bir ülkenin yasadışı işgali sonucu, giderme ve onarma dahil, doğan zararların karşılanması.
Madde 27
- Genel ve tam silahsızlanmanın başarılması ve giderek özgür kalan kaynakların her yerde halkın refahına ve özellikle gelişmekte olan ülkelerin yararına ekonomik ve toplumsal gelişmeye yöneltilmesi;
- Öteki önlemlerin yanısıra, nükleer silahların denenmesinin tam yasaklanması, kimyasal ve bakteriyolojik (biyolojik) silahların geliştirilmesi, üretilmesi ve stoklanmasının yasaklanması ve okyanuslarla iç suların nükleer artıklarla kirlenmesinin önlenmesi dahil, silahsızlanmaya katkıda bulunacak önlemlerin benimsenmesi.
*Bkz: Coşkun Can Aktan vd. (Ed.) Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Ankara: Hak-İş Yayınları, 2000.