Hukuk Ansiklopedisi
Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine dair Sözleşme (Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations) 13 Şubat 1946 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilmiştir.
Türkiye sözleşmeyi, «Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine dair Sözleşme» ye Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin katılması hakkında Kanun” ile ve itiraz-i kayıtlarla onaylamış ve, 15 Mart 1950 günü kabul edilen kanun Resmî Gazete‘nin 21 Mart 1950 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN AYRICALIK VE MUAFİYETLERİNE DAÎR SÖZLEŞME
Birleşmiş Milletler Asamblesi tarafından 13 Şubat 1946 tarihinde kabul edilmiştir.
Madde — I
Tüzel Kişilik
1 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, tüzel kişiliğe maliktir.
a) Anlaşmalar yapmaya,
b) Taşınır ve taşınmaz malları almaya ve satmaya,
c) Dâva açmaya, yeterliği vardır.
Madde — II
Mallar, Sermayeler ve Alacaklar.
2 nci Bent •— Birleşmiş Milletler Kurulu, malları ve alacakları, bulundukları yer neresi ve elinde tutan kim olursa olsun, Kurulun açıkça vazgeçtiği hususi haller müstesna olmak üzere, adlî muafiyetten faydalanırlar. Bununla beraber şurası da mukarrerdir ki, bu feragat yürütme tedbirlerine şamil olmayacaktır.
3 ncü Bent — Kurulun binaları masuniyeti haizdir. Alacak ve malları, bulundukları yer neresi ve elinde tutan kim olursa olsun, arama, her hangi bir maksatla el koyma, zoralım ve kamulaştırma ile diğer her türlü icrai, idari, adlî ve teşriî tedbirlerden muaftır.
4 ncü Bent — Kurul arşivlerinin ve, genel olarak, Kurula ait veya elinde bulunan bütün belgelerin, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, masuniyetleri vardır.
5 nci Bent — Hiçbir akçalı denetleme, düzenleme ve moratoryuma bağlı olmaksızın :
a) Kurul her türlü sermaye, altın veya dövizi elinde tutabilir ve her nevi para üzerine hesaba malik olabilir,
b) Kurul, alacaklarını, altın veya dövizi bir memleketten diğerine veya bir memleket dâhilinde serbestçe taşıyabilir ve elindeki her nevi dövizi her nevi başka paraya çevirebilir.
6 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, yakardaki 5 nci bent gereğince kendisine tanınmış olan hakların kullanılmasında, bu hakların kısmen veya tamamen kullanılmaması hususunda bir Üye Devletin teşebbüslerini, kendi menfaatlerine zarar vermeyeceğine kanaat getirdiği nispette, nazarı itibara alacaktır.
7 nci Bent — Birlermiş Milletler Kurulunun alacak, gelir ve sair malları :
a) Bütün vasıtasız vergilerden muaftır. Bununla beraber şurası mukarrerdir ki, Kurul, sadece kamu menfaatlerine mahsus hizmetlerin bedellerinden fazla olmıyan vergilerden muafiyet istemiyecektir.
b) Birleşmiş Milletler Kurulunun resmî faaliyeti için lüzumlu eşya, ithalât veya ihracat kısnıtı ve yasakları ile her nevi Gümrük Vergisinden muaftır. Bununla beraber, şurası mukarrerdir ki, bu şekilde gümrüksüz ve resimsiz olarak sokulan eşya ithal edildiği memlekette satılamıyacaktır, meğer ki satış bu memleketin Hükümetince kabul edilmiş şartlar altında yapılmış olsun.
c) Kurulun yayınları ithalât ve ihracat yasakları ve kısıntıları ile her nevi Gümrük Vergisinden muaftır.
8 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, prensip itibariyle, taşınır ve taşınmaz malların fiyatları içine giren satış resimleri ile istihlâk Vergisinden muafiyet isteğinde bulunmıyacaksa da, resmî istimali için yapacağı ve fiyatında bu nevi vergi ve resimlerin dâhil bulunduğu önemli alımlarda üyeler mümkün oldukça bu vergi ve resimlerin indirilmesi veya geri verilmesi için uygun idari tedbirleri alacaklardır,
Madde — III
Ulaştırma, kolaylıkları
9 ncu Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, her üye Devlet toprakları üzerinde kendi resmî haber leşmeleri için takaddüm hakları, posta tarife ve resimleri, kablogramlar, telgraflar, telsiz telgraf, telefoto, telefon ve diğer haberleşme ile basın ve radyo haberleri basın tarifesi ile ilgili hususlarda, en az, kendisinin diğer her hangi bir Hükümete, bu Hükümetin diplomatik misyonu da dâhil olmak üzere, gösterdiği muamele kadar müsait muamele görür. Kurulun resmî yazışmaları ve diğer resmî haberleşmeleri sansür edilemezler.
10 ncu Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, şif re kullanmak ve diplomatik kurye ve çantaların haiz bulunduğu ayrıcalık ve muafiyetlerin aynından faydalanacak olan kurye veya çantalarla haberleşmelerini göndermek ve almak hakkını haiz olacaktır.
Madde — IV
Üye Devletler Temsilcileri
11 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulunun başlıca veya tali kurumları ve birleşmiş Milletlerin topladığı konferanslar yanındaki üye devleti erin temsilcileri, görevleri müddetince ve yerlerine gidiş veya toplantı yerinden dönüşleri esnası da aşağıdaki ayrıcalık ve muafiyetlerden faydalanırlar:
a) Şahsan tutma veya hapsedilme ve şahsi eşyalarının zoralımı muafiyeti ile, söz ve yazıları
da dâhil olduğu halde, temsilci sıfatıyla gösterdikleri çalışma hususunda her türlü adlî kovalamadan muafiyet
b) Bilcümle kâğıt ve vesikaların dokunulmazlığı
e) Şifre kullanmak ve mühürlü çanta ve mektuplar aracılığı ile haberleşmelerde bulunmak veya vesikalar almak hakkı;
d) Görevlerini yaptıkları esnada ziyaret edecekleri veya geçecekleri memleketlerde, her türlü, millî hizmet ödevlerinden, yabancılara mahsus kayıt muamelelerinden, göçmenlikle ilgili her türlü kısıntı tedbirlerinden, kendileri ve eşleri için muafiyet
e) Para ve kambiyo muamelelerinde, geçici resmî görev sahibi yabancı hükümet temsilcilerine tanınmış olan kolaylıklar
f) Şahsi eşyaları için diplomasi memurlarına tanınmış olan muafiyet ve kolaylıklar
g) Keza, yukardakilere aykırı düşmeyen, ve diplomasi memurlarının faydalanmakta oldukları sair ayrıcalık, muafiyet ve kolaylıklar. (Şahsi eşyaları arasında bulunmayan ithalât maddeleri için Gümrük veya İstihlâk vergileri veya satış resimlerinden muafiyet istemek hakkından gayri).
12 nci Bent — Birleşmiş Milletlerin başlıca ve tâli kurumları ile kurul tarafından toplanan konferanslardaki üyelere, görevlerini yaparlarken tam bir bağımsızlık ve söz serbestliği sağlamak amacı ile, görevlerini yaptıkları sırada, gösterdikleri çalışma, söyledikleri sözler ve yazdıkları yazılarla ilgili hususlarda tanınmış olan adlî muafiyet, bunların üye Devletlerin temsilciliği sıfatı nihayet bulduktan sonra dahi devam edecektir.
13 ncü Bent — Her hangi bir verginin alınması Ödevlinin bir yerde mukim bulunması işine bağlı olduğu hallerde, Birleşmiş Milletlerin başlıca veya tâli kurumlarında veya kurulun toplandığı konferanslarda bulunan üye Devlet temsilcilerinin görevlerini yapmak üzere bir üye Devlet ülkesinde bulundukları müddetler, ikamet müddeti olarak sayılmayacaktır.
14 ncü Bent — üye devletler temsilcilerinin ayrıcalık ve muafiyetler kendi şahsi menfaatleri için değil, kurulla ilgili görevlerini tam bir bağımsızlık içinde yapmalarım sağlamak amacı ile tanınmış bulunmaktadır. Binaenaleyh, her üye Devlet, kendi görüşüne göre muafiyetin adaletin yerine getirilmesine engel olduğu veya uğrunda tanındığı amaca zarar gelmeksizin kaldırılabileceği kanaatinde bulunduğu. bütün hallerde sadece temsilcisinin muafiyetini kaldırmak hakkına malik değil aynı zamanda bununla da ödevlidir.
15 nci Bent — 11. 12. ve 13 ncü bentler hükümleri, bir temsilcinin, uyruğu olduğu, temsilciliğini yaptığı veya yapmış olduğu bir devletin makamları karşısında bulunması halinde, uygulanamaz.
16 nci Bent — Bu maddede sözü geçen «Temsilciler» tabirine bütün murahhaslar, murahhas yardımcıları, müşavirler, teknik uzmanlar ve heyet kâtipleri dâhil telâkki olunmuştur.
Madde — V
Memurlar
17 nci Bent — İşbu madde ile VII nci maddenin, haklarında uygulanacağı memur sınıflarını Umumi Kâtip belirtecektir. Umumi. Kâtip bu hususa dair hazırladığı listeyi Genel Kurula sunacak ve müteakiben bütün üye devletler hükümetlerine bildirecektir. Bu sınıflara dâhil memurların adları muayyen zamanlarda üye devletler hükümetlerine bildirilecektir.
18 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu memurları :
a) Resmî sıfatla, söz ve yazıları da dâhil olduğu halde, gösterdikleri çalışma hususunda adlî muafiyetten faydalanacaklardır.
b) Birleşmiş Milletler Kurulu tarafından ödenen ücret ve maaş üzerinde her türlü vergiden muaf tutulacaklardır.
c) Millî hizmetle ilgili her türlü ödevden muaf tutulacaklardır.
d) Kendileri, eşleri ve beslemekle ödevli bulundukları aile üyeleri, göçmenliği kısan tedbirlerle, yabancıların kayıt işlemlerine bağlı olmıyacaklardır.
e) Kambiyo kolaylıklarından, ilgili hükümet yanında akredite bulunan diplomotik mümessilliklerin eşit derecedeki memurlarının ayrıcalıkları kadar faydalanırlar.
f) Kendileri, eşleri ve beslemekle ödevli bulundukları aile üyeleri, milletlerarası buhran zamanlarında diplomasi memurlarına tanınmış bulunan memlekete dönüş kolaylıklarından faydalanacaklardır.
y) Görevlerine yeni başlayacakları memlekete eşya ve mobilyalarını gümrüksüz ve resimsiz olarak sokmak hakkından faydalanacaklardır.
19 ncu Bent — Umumi kâtip ve bütün umumi kâtip yardımcıları, kendileri için olduğu gibi eşleriyle ergin olmayan çocukları için de, 18 nci bentte anılan ayrıcalık ve muafiyetlerden başka, milletlerarası hukuka uygun olarak, diplomatik temsilcilerin ayrıcalık, muafiyet ve kolaylıklarından faydalanırlar.
20 nci Bent — Ayrıcalık ve muafiyetler sadece Birleşmiş Milletlerin yararına olmak üzere memurlara tanınmış olup onların şahsi menfaatleri için verilmiş değildir. Genel Sekreter, kendi görüşüne göre, muafiyetin, adaletin yerine getirilmesine engel olduğu veya uğrunda tanındığı amaca zarar gelmeksizin kaldırılabileceği düşüncesinde bulunduğu bütün hallerde bir memurun muafiyetini kaldırabilecek ve bunu yapmakla ödevli olacaktır. Umumi kâtip hakkında muafiyeti kaldırmak kararını vermeye Güvenlik Konseyi yetkilidir.
21 nci Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu işbu maddede sayılan ayrıcalık, muafiyet ve kolaylıkların yol açabileceği kötüye kullanma hallerini önlemek, polis tüzüklerine uymayı sağlamak ve adaletin iyi tarzda yerine getirilmesini kolaylaştırmak amacı ile, her zaman, üye devletlerin yetkili makamları ile işbirliği yapacaktır.
Madde — VI
Birleşmiş Milletler Kurulu adına görevle yolculuk eden uzmanlar
22 nci Bent — V nci maddede anılan memurlardan gayrı uzmanlar, Birleşmiş Milletler Kurulu için görevlerde bulundukları sırada, yolculuk müddeti de dâhil olduğu halde görevleri süresince, ödevlerini tam bir bağımsızlık içinde yapmaları için zaruri bulunan ayrıcalık ve muafiyetten faydalanırlar. Bu arada hassaten aşağıdaki ayrıcalık ve muafiyetlerden faydalanırlar:
a) Şahsan tutma veya hapis olma ve şahsi eşyalarının zor alımından muafiyet,
b) Sözleri ve yazıları da dâhil olduğu halde görevleri esnasında gösterdikleri çalışma hususunda her türlü adlî muafiyet. Bu muafiyet, sözü geçen kimseler Birleşmiş Milletler Kurulu için ödev görmeleri nihayet bulduktan sonra dahi devam edecektir,
c) Bilcümle kâğıt ve vesikaların dokunulmazlığı,
d) Birleşmiş Milletler Kurulu ile yapacakları haberleşmelerde şifre kullanmak, vesikalar ve mühürlü çantalar veya kurye eliyle muhabere etmek hakkı,
e) Para ve kambiyo mevzuatı hususunda, geçici resmî görev sahibi yabancı Hükümet temsilcilerine tanınmış olan kolaylıkların aynı,
f) Şahsi eşyaları için diplomasi memurlarına tanınmış olan muafiyet ve kolaylıklar.
23 ncü Bent — Ayrıcalık ve muafiyetler Birleşmiş Milletler Kurulunun yararına olmak üzere uzmanlara tanınmış olup kendi şahsi menfaatleri için verilmiş değildir. Umumi Kâtip kendi görüşüne göre, muafiyetin, adaletin yerine getirilmesine engel olduğu veya kurulun menfaatlerine zarar gelmeksizin kaldırabileceği kanaatinde bulunduğu bütün hallerde bir uzmana tanınmış olan muafiyeti kaldırabilecek ve bunu yapmakla ödevli olacaktır.
Madde — VII.
Birleşmiş Milletlerin vereceği lesepaseler
24 ncü Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu, memurlarına lesepaseler.verebilecektir. Bu vesikalar, 25 nci bent hükümleri göz önünde tutulmak suretiyle Üye Devletler makamları tarafından muteber yolculuk vesikası olarak tanınacak ve kabul edileceklerdir.
25 nci Bent — Kurul hesabına seyahat ettiklerini gösteren bir belge ile birlikte yukarda bahis konusu lesepase hâmili memurlar tarafından yapılacak vize talepleri (Vizeye ihtiyaç hâsıl olduğu takdirde) en kısa zamanda incelenecektir. Bundan başka, bu lesepase hâmillerine çabuk yolculuk kolaylıkları gösterilecektir.
26 nci Bent — 25 nci bentte anılanların benzeri kolaylıklar uzmanlara ve Birleşmiş Milletler lesepasesi hâmili olmamakla beraber, Kurul hesabına yolculuk ettiklerini açıklıyan bir vesika hâmili diğer kimselere de tanınacaktır.
27 nci Bent — Kurul hesabına yolculuk eden ve Kurul tarafından verilmiş bulunan lesepaseyi hâmil Umumi Kâtip yardımcıları ve müdürler, diplomatik temsilciler ile aynı kolaylıklardan faydalanırlar.
28 nci Bent — îşbu madde hükümleri, Anlaşmanın 63 ncü maddesi gereğince, uzmanlık kurumlarının Kurulla olan münasebetlerini belirten anlaşmalarda bu hususa dair bir hüküm bulunduğu takdirde, bu kurumlara bağlı çeşitli derecedeki memurlara da uygulanabilir.
Madde — VIII
Uyuşmazlıkların çözülmesi
29 ncu Bent — Birleşmiş Milletler Kurulu aşağıdaki uyuşmazlıklar için çözme şekilleri derpiş edecektir:
a) Kurulun dâhil bulunacağı sözleşme veya hususi hukuk işleriyle ilgili uyuşmazlıklar
b) Resmî sıfatı dolayısiyle muafiyetten faydalanan ve bu muafiyeti Umumi Kâtiplikçe kaldırılmamış bulunan bir kurul memurunun methaldar olduğu uyuşmazlıklar
30 ncu Bent — Taraflar, muayyen bir halde, başka bir çözme şekline başvurmakta anlaşmadıkları takdirde, işbu Sözleşmenin uygulanmasına ve yorumlanmasına dair bütün uyuşmazlıklar Milletlerarası Adalet Divanına sunulacaktır. Bir üye devletle Birleşmiş Milletler Kurulu arasında uyuşmazlık çıkması halinde, Andlaşmanm 96 nci ve Divan Statüsünün 65 nci maddelerine uygun olarak, ortaya çıkan her hukuki mesele hakkında, istişari oy istenecektir. Divanın oyu, taraflarca katı olarak kabul edilecektir.
Nihai madde
31 nci Bent — İşbu Sözleşme, katılmaları için Birleşmiş Milletler Kuruluna üye bütün devletlere sunulmuştur.
32 nci Bent — Katılma, Birleşmiş Milletler Umumi Kâtibine hususi bir vesika tevdii suretiyle vuku bulacak ve Sözleşme, her üye devlet için, kendisi tarafından tevdi edilen katılma vesikasının teslim tarihinden başlayarak yürürlüğe girecektir.
33 ncü Bent — Umumi Kâtip, her katılma vesikası tesliminden bütün üye devletleri haberdar edecektir .
34 ncü Bent — Şurası mukarrerdir ki, her hangi bir üye devlet tarafından katılma vesikası teslim edildikten sonra, bu devletin, işbu Sözleşme hükümlerini, kendi kanunları gereğince, uygulamak, durumunda bulunması gerekir.
35 nci Bent — İşbu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Kurulu ile katılma vesikasını tevdi eden her üye devlet arasında, bu üye devlet kurulun üyesi kaldığı müddetçe veya Genel Kurul tarafından tekrar gözden geçirilmiş olan bir genel Sözleşmeonanıp da adı geçen üye devlet bu son Sözleşmeye katılıncaya kadar, yürürlükte kalacaktır.
36 nci Bent — Umumi Kâtip, bir veya birkaç üye devletle işbu Sözleşme hükümlerinin, bu üye devlet veya devletlerce uygulanma şeklini tesbit eden ek anlaşmalar yapabilecektir. Bu. ek anlaşmalar, her defasında, Genel Kurulun tasvibine sunulacaktır.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca kabul edilen «Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine dair Sözleşme» ye Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin katılması hakkında Kanun
(Resmî Gazete ile ilâm : 21. III. 1950 – Sayı: 7462)
No. Kabul tarihi
BİRİNCİ MADDE — Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca 13 Şubat 1946 tarihinde kabul edilen « Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine dair Sözleşme» ye Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin ikinci maddede yazılı ihtirazi kayıtlarla katılması onanmıştır.
ÎKİNCİ MADDE — A ) Birleşmiş Milletler teşkilâtında görevlendirilecek Türk vatandaşı kimselerin 1111 sayılı Askerlik Kanununun altıncı maddesinin yüklediği askerliklerini yedek subay veya er olarak yapmış olmaları şartiyle bunların bundan sonraki yedeklik hizmetlerinde bu teşkilâttaki görevlerinin devamı süresince yedek subay veya er durumunda bulunduklarına ve Askerlik Kanunundaki usullere göre ertelenmeleri yapılır.
B) Birleşmiş Milletler teşkilâtının siyasi faaliyeti dışında kalacak ve ticari bir mahiyet arzedecek iş ve teşebbüslerden elde edilecek gelirler vasıtasız vergi kanunlarımız hükümlerine tâbi tutulur.
C) Gümrük muafiyetinden istifade ile yurda sokulan Birleşmiş Milletler teşkilâtına ait mallar, Türkiye’de satıldığı takdirde Gümrük Kanununun (4) ncü maddesi gereğince bunlardan Gümrük Vergisi ile girişe terettüp eden diğer vergi ve resimler alınır.
Ç) Birleşmiş Milletlerin Türkiye dâhilinde arazi ve gayrimenkul mubayaaları, yabancılar hakkındaki mubayaa şartlarına tâbi olduğu gibi, satın alacağı her türlü mallardan, yurtdışına çıkarılmayıp Türkiye’de istimal ve istihlâk edilenler de istihlâk ve muamele veya bu nevi mallar üzerine mevzu vergi kanunları hükümlerine tâbidir.
D) Birleşmiş Milletler teşkilâtınca Türkiye dâhilinde görevlendirilecek Türk vatandaşı memurlar, vatandaşların tâbi tutulduğu vergilere tâbi tutulur. Bunlar ücretlerini de, 5421 sayılı Gelir Vergisi Kanununun dördüncü kısmının ikinci bölümündeki hükümlere göre, yıllık beyanname ile bildirirler.
ÜÇÜNCÜ MADDE — Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
DÖRDÜNCÜ MADDE — Bu kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
17 Mart 1950
