Boğaziçi Üniversitesi Tacizden Koruma ve Korunma Kılavuzu

Boğaziçi Üniversitesi Tacizden Koruma ve Korunma Kılavuzu, Üniversite Yaşamı Etik Kurulu (ÜYEK) tarafından oluşturulmuş belgedir. 

• Tanımlar

• Taciz Durumlarında Atılabilecekler Adımlar

• Etik Kurulunun Değerlendirme Süreci

• Sıkça Sorulan Sorular

Bu kılavuz tüm Boğaziçi Üniversitesi mensuplarını (öğrenciler, çalışanlar, öğretim elemanları, akademik yöneticiler ve idari personel) kapsar.

Boğaziçi Üniversitesinin hedefi kişisel, entellektüel ve akademik gelişimi besleyecek bir üniversite ortamını sağlamaktır. Bu ortamda, tacizinin genel kapsamına giren sömürü, haksız güç kullanımı ve hakaret içeren söz ve davranışlar ne boyutta olursa olsun barınamaz. Taciz özgür eğitim ve gelişim sürecini zedeler. Üniversite ortamında mensupların birbirlerine karşı saygılı davranmaları beklenir. Tacizin her türlüsü karşılıklı saygının eksikliğine işaret eder. Konuşma özgürlüğü, Boğaziçi Üniversitesinde amaçlanan eğitim ve gelişim ortamının en temel unsurlarından biridir. Ancak konuşma özgürlüğü hiçbir şekilde taciz için kılıf olarak kullanılmaz.

Üniversite ortamı kurumsal ve profesyonel bir çalışma ortamı olup, sosyal ortamlarda uygun olmayacak bazı hareketler çalışma ortamına zarar getirebilir. Amaçlanan ortamın sürdürülebilmesinde üniversite mensuplarının önemli görev ve sorumlulukları vardır. Boğaziçi Üniversitesi mensupları özgürlüklerini kullanırken, istemeyerek dahi olsa diğer kişilerin hakkı olan özgür, duyarlı ve saygılı eğitim-gelişim ortamına zarar vermemek için gerekli duyarlılığı gösterirler. Boğaziçi Üniversitesi kendi mensuplarını bilinçlendirme amacıyla, taciz ve cinsel taciz konularını kapsayan eğitim programları sunar ve destek kaynaklar (websiteleri, danışmanlar vb.) oluşturur.

İlgili bölümde sıralanan mercilere yapılan tacizle ilgili şikayetler azami gizlilik ilkelerine uyularak, ivedilikle, tarafsız olarak, ve başvuruyu yapanın isteği yönünde gayri-resmi veya resmi olarak değerlendirilir. Gayri resmi başvurularda gizlilik en üst düzeyde tutulur, ancak bu durumda kurulun etkinliği sınırlı kalır. Resmi başvurularda ise şikayet, olayla doğrudan ilgili kişi veya kişilere bildirilir ve kurul gerekli işlemleri başlatır.

Tanımlar

A) Tacizin Genel Tanımı:

Irk, etnik köken, din, cinsel tercih, cinsiyet ve kişisel özelliklere yönelik, kişi ya da kişileri küçük düşürücü, güç kullanımı içeren veya içermeyen her türlü görsel/sözel veya fiziksel davranışlar taciz tanımına girer. Tacizi belirleyen unsur niyet değil, diğer kişinin üstünde bıraktığı etkidir.

Kişinin gerek bilimsel ve idari yöneticiler, gerekse meslekdaşlarından / öğrenci arkadaşlarından / birlikte çalıştığı iş arkadaşlarından bir bölümü tarafından kurum içindeki verimliliğini, saygınlık ve onurunu etkileyecek biçimde huzursuz edilmesi de taciz tanımına girer. Bu tür taciz kişiyi kurum içinde izole etmek, projelere katmamak, iletişim ve diğer özlük haklarını kullanmasını engellemek gibi örneklerle kendini gösterir.

Taciz içeren davranışlar arasında tanımlanması en zor olanı cinsel tacizdir. Cinsel tacizi temelde olayın öznel koşulları belirler. Cinsel tacizin açık ya da örtülü birçok çeşidi vardır; genelde ast-üst ilişkileri veya kadın-erkek ilişkileri içinde görülmesine karşın, aynı konumdaki bireyler ve hemcinsler arasında da rastlanılmaktadır.

B) Cinsel Tacizin Tanımı:

Bireyin, istemediği halde cinsel şakalara, tekliflere, cinsel içerikli görsel, sözel ya da fiziksel bir harekete maruz kalması aşağıdaki koşullar altında cinsel taciz olarak tanımlanır.

a. Cinsel içerikli teklife uymadığı takdirde kişinin akademik ya da iş hayatıyla ilgili bedeller ödeyeceği, uyduğu takdirde ise hak etmediği kazançlar sağlayacağının açık olarak söylendiği veya ima yoluyla belirtildiği durumlar

b. Kişinin korkutulduğu, sindirildiği ve düşmanca bir ortam yaratılması sonucu akademik ya da iş performansının etkilendiği durumlar

c. Yukarıda tanımlanan davranışlar ya da yaratılan olumsuz ortamlar kendilerine yöneltilmiş olmasa bile, bu kişilerin akademik ya da iş performansının olumsuz yönde etkilendiği durumlar

C) Eşit Statüde Olmayan Bireyler Arasında Gönüllü Cinsel ve Romantik İlişkilerle İlgili Etik Sorunlar

Eşit statüde olmayan bireylerin (öğretim elemanı ile öğrenci, araştırma görevlisi ile öğrenci, müdür ile memur, koç ile sporcu, vb.) gönüllü cinsel ve romantik ilişkilere girmeleri, her iki taraf için yıpratıcı riskler içerebilir. Bu tür ilişkilerin çıkar çatışması, istismar, kayırma potansiyeli taşıma olasılığı yüksek olup, bundan özgür ve liyakata dayalı çalışma ortamı zarar görür. Gönüllü ilişkilerde esas sorumluluk hiyerarşik sıralamada daha üst konumda olan kişinin üzerindedir. Özellikle öğretim elemanı ile öğrenci ilişkisi söz konusu olduğunda çok daha ciddi boyutlarda bir sorun ortaya çıkar. Bu tür ilişkiler kabul edilemez çünkü öğretim üyesinin rolü sadece sınıf içindeki konumuyla sınırlı değildir. O aynı zamanda bir danışman ve entelektüel yol göstericidir. Bu nedenle, öğretim elemanının öğrenci üzerinde sahip olduğu etki ve otorite, gönüllü de olsa, cinsel bir ilişkiyi kaldırmaz.

A) Tacizin Değerlendirilmesi
B) Tacizin Düzeyine Göre Atılabilecek Adımlar, Alınabilecek Önlemler ve Riskleri

A) Tacizin Değerlendirilmesi:

Tacize uğrayan kişi içinde bulunduğu riski ve tacizin ciddiyetini kendi başına ya da güvendiği bir kişi yardımıyla değerlendirir. Bu değerlendirmenin sonucuna ve bireyin arzusuna göre, akademik danışman, birim yöneticisi, bu konuda uzman kişiler, ÜYEK veya BÜREM devreye girebilir. Değerlendirmenin sonucunda, taciz aşağıdaki üç kategoriden biri içinde sınıflandırılır.

1. Basit Taciz:

Tehdit unsuru taşımayan, ancak rahatsız edici, istenilmeyen ortamları yaratan hareketler. Örneğin, laf atmak, cinsel içerikli şakalar, iltifatlar ya da argo sözcükler kullanmak, flört etmek için ısrarcı davranışlar, pornografik materyal ile rahatsız etmek, kişinin cinsel yaşamıyla ilgili sorular sormak veya dedikodu üretmek v.b.

2. Orta Düzeyde Taciz

Yukarda belirtilen basit cinsel taciz hareketlerin, rahatsız ediciliği yönündeki uyarılara karşın sıklaşarak sürdürülmesi.

3. Ağır Taciz

Tehdit unsuru içeren ve kişinin davranışlarını kontrol etmeye yönelik, süreklilik ya da şiddet içeren hareketler (örneğin takip etme, tehdit etme, telefonda ya da elektronik ortamda sıklıkla rahatsız etme, v.b). Cinsel içerikli teklife uymadığı durumlarda kişinin akademik ya da iş hayatıyla ilgili bedeller ödeyeceği, uyduğu takdirde ise hak etmediği kazançlar sağlayacağının açık olarak söylendiği veya ima yoluyla belirtildiği durumlar.

B) Tacizin Düzeyine Göre Atılabilecek Adımlar, Alınabilecek Önlemler ve Riskleri

1. Basit tacizde atılabilecek adımlar:

Bu hareketin hoş karşılanmadığının söz veya davranışlarla  belirtilmesi ya da bu ortamdan uzaklaşılması.

Riskler:

Tartışma olasılığı
Tacizin artma olasılığı

Belgeler:

• Tacizciden gelecek notların, mesajların saklanması
• Olaya ilişkin ayrıntılı kayıt tutulması

2. Orta Düzeyde Tacizde Atılabilecek Adımlar:

Bu düzeyde atılabilecek adımlar ikiye ayrılır:

2.1) Resmi Olmayan Girişimler:

• Tacizde bulunan kişiye, rahatsız edici hareketlerinden vazgeçmediği takdirde, resmi adımlar atılacağının sözel veya yazılı olarak açık bir şekilde belirtilmesi.
• Durumla ilgili olarak konuda uzman kişi ve mercilere danışılması.
• Üçüncü kişilerin (ortak arkadaşlar, danışman, birim yöneticileri, kurul üyeleri gibi) aracı olarak devreye girmeleri.

2.2) Resmi Girişimler:

• Sonuç alınmadığı takdirde, şikayetin bir üst kademeye iletilmesi.
• Akademik danışman, birim yöneticisi gibi kişilere veya doğrudan ÜYEK’e durumu belirten yazılı şikayette bulunulması.

Riskler:

• Tartışma olasılığı
• Tacizin artma olasılığı
• Çevre tarafından dışlanma, mimlenme olasılığı
• İş veya fırsat kaybı

Belgeler:

• Tacizciden gelen notların, mesajların saklanması
• Olaya ilişkin ayrıntılı belgelerin tutulması
• Bütün atılan adımların ve sonuçlarının kaydının
  tutulması
• Varsa tanıkların desteğinin istenmesi

3) Ağır Tacizde Atılabilecek Adımlar:

• Tehdit unsuru içeren ve kişinin güvenliğini riske atan durumların gerekli mercilere, hem şikayet hem korunma amacıyla bildirilmesi gerekir. Bu merciler akademik veya diğer üst yöneticiler, ÜYEK, ve hatta polis veya savcılık olabilir.
• Kişinin destek için BÜREM’e veya bir terapiste başvurması önerilir.
• Bu düzeydeki tacizi yok saymak kişinin güvenliğini tehlikeye atacağı için yukarda belirtilen önlemlerin yanısıra diğer kişisel önlemler alınmalıdır

Riskler:

• Daha önce sözü edilen riskler
• Psikolojik terör
• Maddi zarar
• İş ve işlevsellik kaybı
• Fiziksel zarar
• Belgeler:
• Yukarıda belirtilen belgelerin tutulması ve güvenli bir yerde saklanması

Etik Kurulunun Değerlendirme Süreci

İvedi, adil ve özenli değerlendirme süreci

Başvurular süratle ve özenle değerlendirilir. Başvurulara verilecek cevap başvurunun öznel koşullarına göre oluşturulur. Gayri-resmi başvurularda ÜYEK ancak danışmanlık görevi üstlenir. Resmi olanlarda ise arabuluculuk, ayrıntılı soruşturma ve üniversite disiplin kuruluna sevk gibi gerekli görünen adımlar atılır.

Gizliliğin gözetilmesi

Değerlendirme sürecinde her iki tarafı da korumak amacıyla gizlilik ilkesine bağlı kalınır. Değerlendirme sonucunda işlem yapılması gereken durumlarda bile gizlilik ilkesi gereği sadece gerekli bilgiler ilgili mercilere verilir. Tüm başvurularla ilgili kurul belgeleri bir sonraki kurul üyeleri dışındaki merci ve kişilere kapalıdır.

Misillemeye karşı koruma

ÜYEK’e şikayette bulunmuş kişilerin misilleme hareketlerine karşı korunmasına çalışılır. Kasıtlı ya da temelsiz şikayetlere karşı gerekirse disiplin soruşturması açılması için girişimde bulunulur.

Sıkça Sorulan Sorular

1. Bir davranışın, şakanın, ya da sözün taciz tanımına girip girmediğini nasıl anlarız?

Aşağıdaki sorular üzerine düşünmek bu konuda faydalı ip uçları verebilir:

• Bu ilişkinin tarzı üniversite ortamına uygun mudur?
• Diğer üniversite mensupları bu davranışı üniversite ortamına uygun bulur muydu? Başka bir deyişle, sağ duyusuna saygı duyulan/duyduğunuz kişiler bu duruma nasıl tepki gösterirlerdi?
• Bu davranışıma yakınlarım tanık olsa mahçup olur muydum?
• Bir yakınım bu tür davranışlara maruz kalsa onun adına rahatsızlık duyar mıydım?
• Dışardan bakanların yanlış yorumlayacakları bir durum var mı?
• Çevreden gelen açık ya da ima yollu olumsuz tepkileri görmemezlikten mi geliyorum?

2. Bir davranışın karşısındakinde rahatsızlık yarattığını anlayan kişi neler yapabilir?

• Davranışının uygun düşmediğini fark eder etmez özür dileyebilir.
• Benzer davranışlardan bilinçli olarak kaçınır.
• Olayı görmemezlikten gelmez veya önemini küçümsemez.
• Başkalarının olayı görmemezlikten gelen veya önemini küçümseyen tavsiyelerine uymaz.
• Söz konusu ilişki hiyerarşik bir ilişki ise, üst konumda olan kişi diğer kişiyle ilgili sorumluluklarını, eğer mümkünse, uygun başka birine devreder.

3. Cinsel tacize maruz kaldığını düşünen kişi neler yapabilir?

• Cinsel tacize maruz kaldığını hisseden kişi, bu durumda yalnız olmadığı ve yalnız bırakılmayacağını bilmelidir.
• Öncelikle Boğaziçi Üniversitesinin tacizden koruma ve korunma kılavuzunun bütünüyle okunup bu durumda atılabilecek adımlar üzerinde düşünülerek, gerekirse güvenilir biri yardımıyla durum değerlendirilmesi yapılır.
• Şayet karşıdaki kişiyle doğrudan konuşma yolu tercih edilirse, bu konuşmanın açık, net ve tutarlı bir mesaj içermesine özen gösterilmelidir.
• Olayı güvenilen biriyle paylaşmak, olayın doğru yorumlanması ve uygun adımların atılması açısından önemlidir.
• Sorunu kaçamak ya da başka bir etkisiz bir yolla savuşturmak yerine, doğrudan bir tepki verilmesi daha uygundur. Örneğin; ‘yemek davetinize teşekkür ederim, ama Pazartesi günü meşgulüm’ yerine ‘teşekkür ederim ama ben üniversitede eşit ilişki içinde olmadığım kişilerle çıkmıyorum.’