Dicle, Fırat ve Kolları Sularının Düzene Konması Protokolü

Dicle, Fırat ve Kolları Sularının Düzene Konması Protokolü; 29 Mart 1946 tarihinde, Ankara’da imzalanan Türkiye – Irak Dostluk Antlaşması’nın 1 Numaralı Ek Protokolü olarak düzenlenmiştir. Dostluk ve iyi Komşuluk Antlaşması ile bu Antlaşmaya ek Protokol ve Sözleşmelerin onanması hakkında Kanun, 5 Eylül 1947’de kabul edilmiş ve 12 Eylül 1947 tarihinde resmi gazetede yayınlanmıştır.

1 NUMARALI E K PROTOKOL

Dicle, Fırat ve Kolları Sularının Düzene Konması Protokolü

Türkiye ve Irak,

Düzgün mı alma ve yıllık taşkınlar sırasında su basma tehlikesini önlemek amaciyle akımın düzene konması için Dicle ve Fırat kolları üzerinde korunma araçları yapılmasının Irak İçin olan önemini gördükleri,

Yapılacak ve bütün harcamaları Irak tarafından yüklenilecek bent ve benzeri yapılar için en uygun yerlerin, araştırmalar sonunda, Türk toprağı içinde bulunmasını umdukları,

Anılan nehirlerin akımını kaydetmek maksadiyle Türk toprağı içinde daimi gözetleme istasyonları kurulması ve böylece elde edilecek kayıtların düzgünce Irak’a ulaştırılması gerektiği hususunda da anlaştıkları,

Ve bu gibi nehirler üzerinde yapılacak korunma araçlarının mümkün olduğu kadar ve her iki memleketin menfaatlerine uygun olarak sulama ve sudan elektrik kuvveti elde etme maksatlarına uyar bir şekilde yapılması prensibini kabul eyledikleri İçin,

Aşağıdaki hususlarda uyuşmuşlardır

Madde — 1

Irak, Dicle ve Fırat ve kolları üzerinde yapılması gerekli görülecek bentler, gözetleme istasyonları ve başka yapılar için yerler seçilmesini ve bu hususta gerekli planların hazırlanmasını mümkün kılacak araştırmalar yapmak, arazi ölçmek ve hidrolik, jeolojik ve diğer bilgileri toplamak amaciyle kendi hizmetinde teknisyenleri mümkün olduğu kadar kısa bir zamanda Türkiye’ye gönderebilecektir.

Yapılan arazi ölçmeleri sonucuna göre çıkarılacak haritalar yetkili Türk kurumlan tarafından hazırlanacaktır.

Bu maddede sözü geçen işlerin gerektirdiği bütün harcamaları Irak ödiyecektir.

Madde — 2

Anılan teknisyenler Türk teknisyenleriyle birlikte çalışacak ve Türkiye bunların, görülmesi gereken yerlere gitmelerine izin verecek ve işlerini bitirmeleri için gerekli bilgileri, yardımı ve kolaylıkları sağlıyacaktır.

Madde — 3

Türkiye daimi gözetleme istasyonları kuracak ve işletme ve bakımlarını temin eyliyecektir. Bu İstasyonların işletme giderleri, bu Protokolün yürürlüğe girdiği tarihten başlıyarak Türkiye ve Irak tarafından yarı yarıya ödenecektir.

Daimî gözetleme istasyonları Türk ve Irak’lı teknisyenler tarafından belli aralıklarla denetlenecektir.

Taşkın zamanlarında her gün sabah saat 8 de yapılan nehir seviyesi gözetlemeleri Dicle üzerindeki Diyarbakır, Cizre ilah ve Fırat üzerindeki Keban, ilâh… gibi telgraf haberleşmesi mümkün olan istasyonlardan Irak’ça gösterilecek yetkili makamlara telgrafla bildirilecektir.

Taşkın zamanları dışındaki seviye gözetleme sonuçları 15 günlük bültenlerle aynı makamlara bildirilecektir.

Yukarda sözü geçen bildirme giderlerini Irak ödiyecektir

Madde — 4

Türkiye 1 inci maddede bildirilen araştırmalar sonunda aşağıdaki fıkrada sözü geçen Anlaşmaya uyarak, gerekli görülecek yapıların yapılmasını esas bakımından kabul eder. Daimi gözetleme istasyonları dışındaki yapıların her biri, yer, gider, işletme ve bakım hususunda ve Türkiye’nin sulama ve enerji elde etme maksadiyle onlardan faydalanması bakımından ayrı bir Anlaşmaya konu teşkil eyliyecektir.

Madde — 5

Türkiye, iki nehirden birisi veya bunların kolları üzerindeki korunma araçlarına dair tasarılarını, bu yapıların mümkün olduğu kadar hem Türkiye hem Irak yararına uygun bir şekilde yapılması maksadiyle Irak’a haber vermeyi kabul eyler.

Madde — 6

Anlaşan Taraflardan her biri, bu Protokolün İmzasından sonra, mümkün olduğu kadar kısa bir zamanda, bir temsilci tâyin edecektir. Temsilciler bu Protokol hükümlerinin yerine getirilmesiyle ilgili bütün meseleleri görüşecekler ve bu hususta iki tarafın haberleşmesine aracılık edeceklerdir.

Hasan Saka Nuri Essaid
Feridun Cemal Erkin Abdülilah