Hukuk Ansiklopedisi
Harbin Millî siyaset aleti olarak kullanılmaması hakkında Moskova Protokolü, 9 Şubat 1929 tarihinde Moskova’da imzalanmıştır.
Harbin Millî siyaset aleti olarak kullanılmaması hakkında Moskova’da imza edilmiş olan protokol, Bakanlar Kurulu tarafından 21 Şubat 1929 kabul edilerek meclise sevk edilmiş ve meclise sevk edilerek kabul edilmiş, Resmi Gazete’nin 9 Nisan 1929 tarihli sayısında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Esbabı mucihe – Gerekçe
Harbin Millî siyaset aleti olarak kullanılmasından feragati mutazammın olarak Büyük Meclis tarafından 19/l/l929 tarihinde tasdik edilmiş olan Paris muahedenamesinin üçüncü maddesindeki şartlar mucibince meriyet kesbetmesine intizar eylemeden akitler arasında şimdiden muteber olması hakkında Estonya, Letonya, Polonya Cumhuriyetleri, Romanya Krallığı ve Sosyalist Sovyet Cumhuriyetleri hükümeti arasında Moskovada imza edilmiş olan ve 4 mart 1929 tarihinde Hükûmtimiz tarafından da iltihak edilmiş olan protokol Büyük Meclisin tasvip nazarlarına arzedildi.
Şarkın en mühim ve sulhperver bir hükümeti bulunan Türkiye Cumhuriyetinin işbu protokolün beşinci maddesi mucibince mezkûr protokola iltihakı dost Sosyalist Sovyet Cumhuriyetleri ittihadı tarafından çok har ve samimî bir lisan ile iltimas edilmesi üzerine şimdiye kadar tutmuş olduğumuz sulh ve müsalemet yolunda yeni bir adım teşkil eden bu protokola iltihak teklifini Hükümetimiz kemali memnuniyetle kabul eylemiştir. Protokolün Pariste”‘imza edilmiş olan muahede ahkâmının bir an evel tatbiki gibi sırf müsalematkâr bir gayeden başka bir hedefi yoktur. Hükümetimiz milletler arasında sulh fikrinin yerleşmesine yardım edecek olan bu yeni müsalemet vesikasını Büyük Meclisin Yüksek tasvibine arzeder.
Harbin Millî siyaset aleti olarak kullanılmaması hakkında Moskova Protokolü
Protokol
Estonya Cumhuriyeti Hükümeti, Letonya Cumhuriyeti Reisi, Polonya Cumhuriyeti Reisi, Haşmetli Romanya Kiralı ve Sosyalist Sovyet Cumhuriyetleri ittihadının merkezî icra komitası, memleketleri arasında mevcut sulhun idamesine hizmet etmek ve bu maksatla da, Pariste 27 ağustos 1928′ tarihinde imza edilen ve harbin millî siyaset aleti olarak kullanılmasından feragati mütezammın olan muahedeyi, mezkûr memleketler milletleri arasında bilâ tehir meriyete koymak arzusile mütehassis olarak, Estonya Cumhuriyeti Hükümeti, Estonyanın Moskova Fevkalâde Murahhas ve orta elçisi M. Julius Sel Jamaa Ji, Letonya Cumhuriyeti Reisi, Letonyanın Moskova fevkalâde Murahhas ve orta elçisi M. Charles Ozols’u, Lehistan Cumhuriyeti Reisi, Lehistanın Moskova fevkalade Murahhas ve orta elçisi M. Stanislas Patek’i, Haşmetli Romanya Kiralı, Varşova fevkalade Murahhas ve orta elçisi M. Charles Davillay’ı e Sosyalist Sovyet Cümhnriyetleri İttihadı merkezî icra komitası, merkezî icra komitası âzasından, Hariciye Halk Komiseri Vekili M. MaXime Litvinoff’u, tayin eylemişlerdir.
Bu Murahhaslar yolunda olduğu anlaşılan salahiyetnamelerini taati ettikten sonra atideki hususlarda müttefik kalmışlardır.
MADDE I
Paris’te 27 ağustos 1928 de tanzim edilen ve bir nüshası işbu protokola mütemmim cüz olarak raptedilmiş olan harbin millî siyaset aleti olarak kullanılmasından feragati mütezammın muahede, işbu 1928 Paris muahedesinin, âkit devletlerin her birinin teşri heyetleri tarafından tasdikim müteakip meriyete girecektir.
MADDE II
1928 Paris muahedesinin, işbu protokol hükmile mezkûr protokol âkitle rirrm karşıhkh münasefbeflerrnde meriyete konulması keyfiyeti, 1928 Paris muahedesinin 3üncü maddesinde zrkredildiği şekilde meriyete girmesine vabeste olmayarak muteber olacaktır.
MADDE III
1 ) İşbu Protokol, akitlerin selahiyettar teşri heyetleri tarafından, her birinin kanunu esasileri dairesinde olarak tasdik edilecektir.
2 ) Tasdiknameler, her biri âkit tarafından işbu protokolün kendilerine tasdiki tarihinden itibaren bir hafta zarfında Sosyalist Soviyet Cumhuriyetleri İttihadi Hükümetine tevdi edilecektir.
3 ) Akitlerden ikisi tarafından tasdiknamenin tevdii gününden itibaren işbu protokol mezkûr iki taraf arasında meriyete girecektir. Diğer âkittere protokolün aralarında meriyete girmiş olduğu devletler münasebatında işbu paotokol, tasdiknameleri mezkûr devletler tarafından tevdi edildikçe sırasile meriyete girecektir
4) Sosyalist Soviyet Cumhuriyetleri ittihadı Hiıhûmeti her tasdikname tevdiini işbu protokolü imza edenlerin cümlesine derhal tefhim edecektir.
MADDE I
İşbu protokolün birinci maddesine meriyet kesbettirmek üzere her âkit kendi teşri heyeti tarafından 1928 Paris muahedenamesi tasdik edidikten sonra bunun diplomasi tarikile Sosyalist Sovyet Çümhuriyetrleri ittihadı Hükümetine ve işbu protokolün sair bütün akitlerine tefhim edecektir.
MADDE V — İşbu protokol bütün memleketler hükümetlerinin iltihakına açıktır. Kafi iltihak tebliği Sosyalist Soviyet Cumhuriyetleri ittihadı Hükümetince icra edilecek ve bu Hükümet keyfiyeti işbu protokolün sair bütün akitlerine bildirecektir. Mevzuubahis tebliğin vürudu akabinde işbu protokol, iltihak eden devletle protokolün sair bütün akitleri arasındaki karşılıklı münasebetlerde meriyete konulacaktır.
MADDE VI
1928 Paris muahedenamesinin, işbu protokol hükmile, iltihak eden Devlet ile işbu protokolün sair bütün akitleri arasındaki karşılıklı münasebetlerde meriyete girmesi protokolün 4 üncü maddesinde münderiç şekil dairesinde vuku bulacaktır.
MADDE VII
İşbu protokol bir nüsha olarak tanzim edilmiş olup müsaddak sureti Soviyet Sosyalist Cumhuriyetleri ittihadı Hükümeti tarafından protokolü imza eden ve ya buna iltihak eden devletlerin her birine tevdi kılınacaktır.
Muhteviyatım tasdik etmek üzere zikredilen murahhaslar işbu protokolü imza etmiş ve mühürlemişlerdir.
Hariciye Encümeni mazbatası
YÜKSEK REİSLİĞE
Harbin Millî siyaset aleti olarak kullanılmaması zımnında Sosyalist Sovyet Cumhuriyetleri ittihadile Estonya, Letonya, Polonya Cumhuriyetleri ve Romanya Kralliğı arasında 9 şubat 929 tarihinde Moskovada imza edilmiş olan Protokola Türkiye Cumhuriyetinin de iltihakı hakkındaki kanun lâyihası ve esbabı mucibesi Encümenimizce mütalâa ve tetkik olundu.
İşbu Protokolün Pariste aktetmiş olduğumuz muahede ahkâmının bir an evvel tatbikini istihdaf etmesi itibarile Yüksek Meclisin arzu ve takip buyurduğu sulh ve müsalemet poletikasını teyit eyleyen bir vesika mahiyetinde olduğu görülmüş ve tasviben heyeti celilenin tasdikına arzolunmuştur.
Harbin millî siyaset aleti olarak kullanılmasından feragati mütezammın 27 ağustos 1928 tarihli Paris muahedesinin meriyete konulmasına müteallik 9 şubat 1929 da imza edilen ve atideki şekilde muharrer bulunan Moskova protokoluııa Türkiye Cumhuriyetinin iştirak eylediğini zirde imzası mevcut Türkiye Hariciye Vekili beyan eder.
