İbrahim Özden Kaboğlu

Prof. Dr. İbrahim Özden Kaboğlu,  10 Nisan 1950 tarihinde Artvin’in Borçka ilçesinde dünyaya geldi. Demirciler Köyü İlkokulu, Borçka Ortaokulu ve Bursa Atatürk Lisesini bitirdi. 

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1974 yılında mezun oldu. Yüksek lisans derecesini aynı fakülteden elde etti. Ankara Üniversitesinde başladığı doktorasını Haziran 1981’de Limoges Üniversitesinde tamamladı.

Fakülteyi bitirdikten sonra 1974-1978 yıllarında İçişleri Bakanlığının farklı birimlerinde görev yaptı. 

1978 yılında, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’nde akademik kariyerine başladı.

1983’te Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne atandı.

1990 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuk Anabilim Dalındaki görevine başladı. 2017 yılında KHK ile ihraç edilene kadar burada görev yaptı.

1987’de doçent oldu. 1994 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Anayasa Hukuku profesörü oldu.

Avukatlık Yaşamı ve Barolardaki Görevleri 

Avukatlık stajını 1976 – 1977 yıllarında Ankara’da yaptı ve 1979’da Ankara Barosu’na üye oldu. Baro üyeliğini 1990 yılından itibaren İstanbul Barosu’nda sürdürmeye başladı. 

1997–2001 yıllarında, İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi Başkanlığını yürüttü. 

Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Araştırma ve Uygulama Merkezi Kurucu Başkanı oldu ve 2001-2005 yıllarında avukat, hakim ve savcıların insan hakları eğitimi çalışmalarına katkı sundu. 

Türkiye Barolar Birliği tarafından hazırlanarak 12 Eylül 2001 tarihinde kamuoyuna sunulan “Anayasa Taslağı Önerisi”ni hazırlayan kurulda yer aldı.

Akademik Kariyeri 

Türkiye’de Gazi, Dicle ve Marmara Üniversitelerinde akademisyenlik yaptı Başta Fransa olmak üzere Avrupa’nın değişik üniversitelerinde ders, konferans ve seminerler verdi. 1986-2023 yıllarında, yurt dışında; Université de Limoges, Université Montesquieu-Bordeaux IV, Université Paris XII, IEP de Toulouse, Université Paris Descartes, Université de Montpellier I, Université Paris II (Pantheon-Assas), Université de Caen-Basse Normandie, Université de Nice Sophia Antipolis, Université Paris 3/Nouvelle Sorbonne, Université Paris 13, Université Paris 1/Sorbonne (Fransa), Universite d’Athenes (Yunanistan), Université de Siena (İtalya), Université de Sczeczin (Polonya), Université de Sfax (Tunus) ve Universite Autonoma de Barcelona gibi üniversitelerde konuk öğretim üyesi olarak akademik faaliyete katıldı.

Görev yaptığı üniversitelerde özellikle, Özgürlükler Hukuku, Siyaset Bilimi, Anayasa Hukuku ve Çevre Hakkı konularına yoğunlaştı. Çevre hakkını bir insan hakkı olarak ele alan ve bu konuda Türkiye’de ilk çalışma yapan hukukçulardan biridir. Yabancı dillerde 70’in üzerinde bilimsel makalesi yayımlanmıştır. Anayasa hukuku ve insan hakları alanında 20’den fazla kitabı bulunmaktadır. Marmara Üniversitesi ve Fransa üniversitelerinden emeklidir.

Sivil Toplum Faaliyetleri, Diğer Çalışmaları ve Aldığı Ödüller 

İbrahim Kaboğlu, 2004-2010 yılları arasında Uluslararası Anayasa Hukuku Derneği(The International Association of Constitutional Law – IACL) Yürütme Komitesi üyeliğini yürüttü.

19 Temmuz 1999 tarihinde faaliyete geçen Türkiye İnsan Hakları Kurumu Vakfı’nın kurucu listesinde yer aldı.

Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği’nde (ÇYDD’nin 1989 – 2002 Dönemi Genel Merkez Yönetim Kurulu Üyeliği ve 2002 – 2005 Dönemi Genel Başkan Yardımcılığı yaptı. 2011 yılından itibaren Genel Merkez Onur Kurulu Başkanı oldu.

2011 yılında İstanbul’da kurulan Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneği’nin(ANAYASA-DER) kurucu başkanlığını ve daha sonraki yıllarda yönetim kurulu başkanlığını yaptı.

DİSK, İstanbul Tabip Odası ve Adli Tıp Uzmanları Derneği tarafından desteklenen Gezi Hukuki İzleme Grubu’nun başkanlığını yürüttü.

Nisan 2006’dan beri Birgün’de yazmaktadır. Özellikle insan hakları ve Anayasa hukuku alanındaki çeşitli makale ve röportajları ile medyada geniş yer almıştır. Güncel gelişmelere ilişkin çok sayıda makalesi Bianet’te, Legalblog’da, Pencere’de, Politikyol’da ve YeniArayış’ta yayımlanmıştır. 

ANAYASA-Der tarafından yayınlanan Anayasa Hukuk Dergisi yayın yönetmenidir.

Ödülleri 

“Demokrasi ve Totalitarizm Sarkacındaki Türkiye- Gezi Raporu” ile yaklaşık bir ay boyunca yaşanan olayları ve polis şiddetini Türkiye çapında ele alarak suç, ceza, dava ve sorumluluk yönleri bakımından 2014 sonuna kadar izleme yaptı. Bu çalışma, yakın tarih olayında yaşananların geleceğe aktarılması yönlerinden 2015 yılı Halit Çelenk Hukuk Ödülü’ne değer bulundu. Ödül töreni Türkiye Barolar Birliği’nde yapıldı.

1 Haziran 2022 tarihinde Fransa’nın en prestijli nişanı olan Légion d’Honneur (Chevalier dans l’Ordre National de la Legion d’Honneur) madalyası, Kaboğlu’na tevcih edildi. Ödül töreni Fransa’nın Ankara Büyükelçiliği’nde yapıldı. 

Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu Başkanlığı, Sonraki Olaylar ve Hakkındaki Davalar 

Kaboğlu, 2003-2005 yıllarında Başbakanlık İnsan Hakları Danışma Kurulu Başkanlığı görevini yürüttü. Kurul, 5 Şubat 2002 tarihinde, 12 Nisan 2001 tarihli 4643 sayılı Kanun uyarınca kuruldu. İnsan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin her türlü konuyla ilgili görüşleri, tavsiyeleri, önerileri ve raporları Hükümete sunmakla görevli olan Danışma Kurulu 26 Şubat 2003 tarihinde yapılan birinci toplantısında İbrahim Kaboğlu’nu başkan seçti. 

Azınlık ve Kültürel Haklar Raporu‘nu 22 Ekim 2004 tarihinde, İnsan haklarına ilişkin konulardan sorumlu Başbakan Yardımcısı’na sunuldu.

Dünyada ve Türkiye’de azınlıkların ve kültürel hakların korunması kavramını, tanımını ve tarihi yönünü el alan rapor, Başbakan Yardımcısı tarafından “marjinallerin marjinal raporu” olarak adlandırdı ve bu raporun içeriğinden hükümetin haberdar edilmediğini açıkladı. Adalet Bakanı raporu “entel fitne”, olarak tanımladı. Genelkurmay Başkan Yardımcısı ise devletin üniter yapısına aykırı buldu.  Kaboğlu, 1 Kasım 2004 tarihinde, Danışma Kurulunun Başkanı olarak, söz konusu rapor hakkında yapılan eleştirilere cevap vermek amacıyla bir basın toplantısı düzenledi. Televizyonda yayımlanan toplantının başında, Kamu-Sen Genel Sekreteri ve aynı zamanda Danışma Kurulu üyesi olan Fahrettin Yokuş, Kaboğlu’nun önünde bulunan raporun nüshasını yırtarak ve “Bu rapor yanlış ve yasaya aykırıdır, bu raporun okunmasına izin vermeyeceğiz” diyerek toplantıyı sabote etti. Basın toplantısı, Kamu-Sen üyelerinin sloganlarıyla gövde gösterisine dönüştü. Kamu-Sen Genel Sekreteri hükümete de seslenerek İnsan Hakları Danışma Kurulu’nun lağvedilerek yeniden oluşturulmasını istedi. 

Bu olaydan kısa bir süre sonra Başbakanlık, 2005 yılının Şubat ayında, Danışma Kurulunun görevinin 5 Şubat 2005 tarihinde sona ereceğini bildirdi, bu tarihten Kurul, Hükümet tarafından toplantıya çağrılmadı.

Ankara Cumhuriyet Savcısı, 14 Kasım 2005 tarihinde, raporun içeriği nedeniyle halkı kine ve düşmanlığa teşvik etme ve Devletin yargı organlarını aşağılama suçlarından dolayı Kaboğlu hakkında kamu davası açtı. 2008 yılında “halkı kin ve düşmanlığa tahrik” suçundan açılan davadan raporun bilimsel içeriğe sahip olduğu ve şiddeti teşvik etmediği gerekçesiyle beraat kararı verildi. 

Raporun açıklandığı günden sonra, hakkında birçok olumsuz haber yapıldı. Aşırı milliyetçi gruplar ve kişiler tarafından ölüm tehditleri almışlardır. Bu tehditler karşısında 2007 yılından itibaren kendisine yakın koruma tahsis edilmeye başlandı. 

İftira ve hakaret içeren makale ve yazılar hakkında Baskın Oran ile birlikte açıkları tazminat davalarının ve şikayetlerin sonuçsuz kalması üzerine 10 Ocak 2008 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurdu. AİHM, 30 Ekim 2018’de ihlal ve 1.500 avro manevi tazminat kararı verdi. 20 Ekim 2020’de ise mahkeme ikinci ihlal kararını verdi ve 2000 avro manevi tazminata hükmetti. 

Barış İçin Akademisyenler Bildirisi ve Yargılanması – 2016

“Barış İçin Akademisyenler”‘ olarak bilinen bilim insanlarının 10 Ocak 2016 tarihinde ilan ettikleri “Bu suça ortak olmayacağız” başlıklı bildirisine imza atan Kaboğlu, hakkında düzenlenen iddianame ile Terörle Mücadele Kanunu’nun (TMK) 7/2 maddesinde yer alan “Terör örgütü propagandası” yapma suçu ile yargılandı. Yargılama, İstanbul 36. Ağır Ceza Mahkemesi’nde gerçekleşti. Yapmış olduğu savunma “hukuk fakültelerinde okutulması gereken bir ders” olarak nitelenmiştir. Kaboğlu, mahkemeye yazılı olarak sunduğu savunmasını duruşmada özetleyerek anlattı ve “ön savunma” şeklinde nitelediği konuşmasında, barış bildirisinin ifade özgürlüğünün toplu kullanımı olduğunu açıkladı. Davanın ilk duruşmasında yaklaşık bir buçuk saat süren savunma sonunda salonda bulunanlar tarafından alkışlandı.

Dava, Kaboğlu milletvekili seçildikten sonra da Ankara Ağır Ceza Mahkemesi’nde devam etti. AYM kararından sonra, aynı Mahkeme’de, Kasım 2019’da aklanma ile sona erdi.

Üniversiteden İhraç Edilmesi – 2017

Prof. Dr. İbrahim Özden Kaboğlu, Marmara Üniversitesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanlığı görevini yürütmekte iken 7 Şubat 2017’de yayınlanan 686 numaralı Kanun Hükmünde Kararname ekindeki listeye adı yazılarak üniversiteden ihraç edildi. Kampüs girişinde açıklama yaptıktan sonra öğrencileri ve meslektaşları tarafından alkışlarla üniversiteden uğurlandı.

Yargılama aşamasında yurt dışına çıkış yasağı konulması nedeniyle Sorbonne Nouvelle’deki derslerine devam edemedi ve uluslararası bilimsel toplantılara katılamadı. Verilen karar, doktorasını tamamladığı Limoges Üniversitesi ve Uluslararası Anayasa Hukuku Derneği olmak üzere birçok kurum tarafından protesto edildi.

Siyasal Yaşamı – 2018

24 Haziran 2018 seçimlerinde İstanbul’dan milletvekili seçildi ve 27. Dönem CHP İstanbul Milletvekili olarak parlamentoda yer aldı.

2018- 2023 yılları arasındaki TBMM’de vekillik görevi sırasında Anayasa Mahkemesi’ne yapılan 200’ü aşkın iptal ve norm denetimi başvurusunda bizzat çalıştı. 

Milletvekili olduğu dönemde, Koşuyolu’nda sürekli gürültü yapan ve çevreye zarar veren bir işletmeyi şikayet ettiği için Kaboğlu’nın aracına saldırı yapıldı, olay çok sayıda kurum tarafından protesto edildi.

TBMM’de bulunduğu dönemde Anayasa Komisyonu Üyesi olarak görev yaptı.

İstanbul Barosu Başkanlığı’na Seçilmesi – 2024

7 Ağustos 2024 tarihinde, Değişim İçin Avukatlar Grubu adıyla harekete geçen 1200 civarındaki avukat Kaboğlu’na, İstanbul Barosu Başkanlığı’na aday olması için çağrıda bulundu. Bu çağrı üzerine başkan adayı olduğunu açıkladı, programını ve ekibini ilan etti. 19-20 Ekim 2024 günü Haliç Kongre Merkezi’nde yapılan ve 11 adayın yarıştığı Baro Genel Kurulu’nda genel, 7 bin 197 oyla İstanbul Barosu başkanlığına seçildi.

Baro Başkanlığına Açılan Soruşturma ve Dava 

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, İstanbul Baro Başkanı ve yönetim kurulu üyeleri hakkında, “Terör örgütü propagandası yapmak” ve “Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yaymak” suçlarından 22 Aralık 2024 günü resen soruşturma başlatıldı. Soruşturma üzerine İzmir Barosu “Eğer uluslararası hukuk ve Avukatlık Kanunu kapsamında görev yapmak suçsa bizi de yargılayın!” şeklinde açıklama yaptı. İstanbul Barosu, 21 Aralık günü sosyal medya hesaplarından “Uluslararası İnsancıl Hukuk Uygulansın” başlıklı bir bildiri yayınlamıştı.

Soruşturma kapsamında İstanbul Barosu Başkanı ve Yönetim Kurulu üyeleri 7 Ocak 2025 günü Çağlayan Adalet Sarayı’nda ifade verdi. TBB Başkanı Av. Erinç Sağkan ve çeşitli illerden çok sayıda baro başkanı ve yönetim kurulu üyesi İstanbul Barosuna destek vermek üzere ifadeye katıldı. TBB Başkanı Av. Erinç Sağkan, Adliye’de bir basın açıklaması yaparak hukuksuzluğun karşsısında olduklarını bildirdi:“147 yıllık mücadele susturulamaz!”

Baro Başkanı İbrahim Kaboğlu ile yönetim kurulu üyelerinin görevlerine son verilmesi ve yeni yönetim seçilmesi talebiyle 14 Ocak’ta dava açıldı. 1136 Sayılı Avukatlık Kanunu’nun “Amaçları dışında faaliyet gösteren barolar ile Türkiye Barolar Birliği sorumlu organlarının görevlerine son verilmesine ve yerlerine yenilerinin seçilmesine, Adalet Bakanlığının veya bulundukları yer Cumhuriyet Başsavcılığının istemi üzerine, o yerdeki asliye hukuk mahkemesince basit usule göre yargılama yapılarak karar verilir ve dava en geç üç ay içerisinde sonuçlandırılır.” şeklindeki maddesi uyarınca, Kaboğlu ile yönetim kurulu üyeleri Rukiye Leyla Süren, Hürrem Sönmez, Ahmet Ergin, Metin İriz, Mehmedali Barış Beşli, Yelda Koçak Urfa, Fırat Epözdemir, Ezgi Şahin Yalvarıcı, Ekrem Bilen Selimoğlu ile Bengisu Kadı Çavdar’ın görevlerine son verilmesi, yeni baro başkanı ile yönetim kurulu üyelerinin seçilmesi talepli davanameyle birlikte İstanbul Asliye Hukuk Mahkemesine dava açıldı. Dava üzerine çeşitli avukat grupları ve barolar İstanbul Barosuna destek açıklaması yaptı. Eski İstanbul Barosu Başkanı Mehmet Durakoğlu, “Baronun yanındayız. Levhada yazılı bütün meslektaşların iradelerine tasallut eden bu uygulamayı reddeden irademizin sergilenebilmesi için en uygun platform olağanüstü genel kuruldur.” dedi. 

Prof. Dr. İbrahim Özden Kaboğlu’nun Eserleri

Türkçe ve yabancı dillerde yüzlerce bilimsel makalesi yayımlanan Kaboğlu’nun başlıca telif eserleri şunlardır:

Türkçe Eserleri 

• Kolektif Özgürlükler, Diyarbakır, DÜHF Yayınları,1989.
• Çevre Hakkı, Ankara, 3. bası, İmge Kitabevi, Ankara, 1996.
• Anayasa Yargısı (Avrupa Modeli ve Türkiye), Ankara, 4. Bası, İmge, 2007.
• Türkiye’de Düşünce Özgürlüğü, TÜGİK, İstanbul, 1997.
• Anayasa ve Toplum, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• Özgürlükler Hukuku, 6. bası, İmge Kitabevi, Ankara, 2002.
• Değişiklikler Işığında 1982 Anayasası / Halk Neyi Oylayacak?, İmge Kitabevi,
• Ankara, 2010.
• Hangi Türkiye?, İmge Kitabevi, Ankara, Mayıs 2011.
• Hangi Anayasa?, İmge Kitabevi, Ankara, Kasım 2012.
• Hangi İnsan Hakları?, İmge Kitabevi, Ankara, Mart 2013.
• Özgürlükler Hukuku 1. İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş, İmge Kitabevi, Ankara, Ekim 2013.
• 15 Temmuz Anayasası, Tekin Yayınevi, 3.bası, Ekim 2017.
• Çocuklar ve Anayasa, Tekin Yayınevi, Nisan 2018.
• Anayasasızlaştırma ve Demokrasi Umudu, Tekin y., 2. Baskı, Ekim 2019.
• Çevre Hakkı, (Nihan Yancı Özalp ile birlikte),Tümüyle Yenilenmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Tekin yayınevi, 2021.
• Anayasa Yargısı (Avrupa Modeli ve Türkiye, Tümüyle Yenilenmiş 5. Bası,Platon Hukuk, Nisan 2024.
• Anayasa Hukuku Dersleri, Güncellenmiş 18. bası, Legal Yayınları, İstanbul, 2024.
• Yurttaşların Temel Hakkı Olarak Anayasal Bilgilenme ve Kamuoyu, Tekin y., Eylül 2024.

Bilimsel sorumluluğu altında yayımlanan kitaplar:

• Bağımsız İdari Otoriteler, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1998.
• Laiklik ve Demokrasi, Imge Kitabevi, Ankara, 2001.
• Kopenhag Kriterleri/Critères de Copenhague/Criteria of Copenhagen, İstanbul  Barosu İnsan Hakları Merkezi, İstanbul, 2001.
• Azınlık Hakları (Droits des minorités/Minority rights), İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi, İstanbul, 2002.
• İnsan Hakları Danışma Kurulu Raporları, (Kemal Akkurt ile birlikte), İmge Kitabevi, Ankara 2006.
• Anayasal Sosyal Haklar (Avrupa Sosyal Şartı, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türkiye), Legal, İstanbul 2012.
• Türkiye’nin Anayasa Gündemi, İletişim, 4. bası, 2018.
• 100. Yılında Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve Anayasa Mirası (1921-2021), (Didem Yılmaz ve Sinem Şirin ile birlikte), ANAYASA-DER/ Platon Hukuk,  2021.

 Fransızcadan Türkçeye çeviri

• Droit public (Kamu Hukuku): P. Lalumière- A. Demichel, Doruk, Ankara, 1984.

 Fransızca Eserleri 

• Le droit constitutionnel turc (avec Eric Sales), L’Harmattan, Avril 2015.
• Le droit constitutionnel turc (avec Eric Sales ), 2ème éd. mise à jour, Avril 2018.