Hukuk Ansiklopedisi
İlk Dilekçe Kanunu, “Türk vatandaşlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine dilekçeyle başvurmaları ve dilekçelerin incelenmesi ile karara bağlanmasının düzenlenmesine dair Kanun” adıyla 26 Aralık 1962 tarihinde kabul edilmiş ve Resmî Gazetenin 5 Ocak 1963 tarihli sayısında yayınlanmıştır. Kanun, Dilekçe Hakkını düzenleyen ilk yasal düzenlemedir.
1961 Anayasası döneminde çıkarılan bu kanunun ardından, 1984 yılında Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun düzenlenmiş ve dilekçe hakkını garanti altına alan kanunun geleneğini devam ettirmiştir.
İlk Dilekçe Kanunu
MADDE 1
Türk vatandaşlarının Millet Meclisi Başkanlığına tek başlarına veya toplu halde gönderdikleri dilekçeler, Türkiye Büyük Millet Mecüisi Dilekçe Karma Komisyonunda incelenir. Bu Karma Komisyon, her toplantı yılı başınla, Cumhuriyet Senatosunca kendi üyeleri arasından seçilecek yedi üye ile Millet Meclisince milletvekilleri arasından seçilecek onsekiz üyeden kuruludur.
Karma Komisyona her Meclisteki siyasi parti gruplarından ve siyasi parti grupu mensubu olmıyanlardan seçilecek olanların teshitinde, bunların o Meclisteki sayılarının yüzde onarı esastır.
Bu esasa göre, her Mecliste hangi siyasi parti gruplarından ve siyasi parti grupu üyesi olmıyanlardan ne kadar aday gösterileceği, önceden, o Meclisin İçtüzüğüne göre yetkili organ tarafından aynı İçtüzükte gösterilen komisyonların seçimine dair kuralların uygulanması suretiyle yapılır.
Bu Karma Komisyon üyeliği, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosunun diğer karma komisyon ve komisyonları üyeliğiyle bağdaşamaz; geçici nitelikteki komisyonları üyeliğiyle bağdaşabilir.
Dilekçelerin Kaydedilmesi
Anayasanın 82. Maddesi uyarınca, vatandaşların gerek şahıslarına ve gerek kamuya aidolarak, kanunlara ve tüzüklere aykırı gördükleri hususlar ile bir hakkın hak sahibine tanınmaması veya ihmale uğraması hakkında gönderiılen dilekçeler ve dilekçe mahiyetindeki telgraflar, Dilekçe Karma Komisyonu Müdürlüğünce, üzerlerine bir sayı konup özel bir deftere kaydedilir ve dilekçe sahibi veya sahiplerine bir alındı varakası gönderilir.
Dilekçelerin kabul şartlan
MADDE 3
Dilekçelerde, sahibi veya sahiplerinin imzası bulunmak, iş ve unvanı gösterilmek ve sahiplerinden en az birinin ikametgâhı belirtilmek gerekir.
Dilekçelerin bir Cumhuriyet Senatosu üyesi veya milletvekili eliyle verilmesi de mümkündür.
Bu takdirde, o üye, dilekçenin kendi vasıtasiyle verildiğini dilekçeye kaydedederek bu kaydın altını imzalar.
Başkanlık Divanı
MADDE 4
Dilekçe Karma Komisyonu Başkanlık Divanı, bir başkan, bir başkanvekili, iki sözcü ile iki kâtipten kurulur. Başkan ve başkanvekili, Karma Komisyona aynı Meclis tarafından seçilmiş olan üyeler arasından seçilemezler. îki sözcüden biri ile iki kâtipten biri, Karma Komisyona Cumhuriyet Senatosu tarafından seçilmiş olan üyeler arasından seçilirler. Başkanlık Divanı seçimi, Karma Komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla yapılır.
Dilekçelerin Başkanlık Divanınca incelenmesi
MADDE 5
Dilekçe Karma Komisyonu Başkanlık Divanı, Karma Komisyona gelen dilekçeleri, icabında ilgili bakanlığın da görüşünü almak veya bir temsilcisini çağırmak suretiyle inceliyerek
I – Dilekçe,
a) Adlî, idari veya askerî kaza mercilerinden birinin veya Uyuşmazlık Mabkemesinin veyahut Anayasa Mahkemesinin kararına konu olan; veya
b) Yukardaki (a) fıkrasında bahis konusu kaza mercilerinden birinde incelenmekte olan; veya
c) Halli, yukardaki (a) fıkrasında zikredilen kaza mercilerinden birinin kararına bağlı bulunan hususlardan şikâyete dairse; veya
d) Kanun teklif veya tasarısına konu olmayı gerektiriyorsa, dilekçenin görüşülemiyeceğini;
II – Dilekçe, son kararı almaya yetkili – Yüksek Hakimler Kurulu dâhil olmak üzere – bir idari merci tarafından henüz kesin bir karara bağlanmamış bir hususa aitse, dilekçe sahibi veya sahiplerine, Karma Komisyonca yapılabilecek bir işlem olmadığı ve yetkili idari mercie başvurması lüzumunun bildirilmesi gerektiğini karara bağlar.
III – Karma Komisyon Başkanlık Divanı, bu maddede bahis konusu kararlarını, dilekçenin sahip ve sahiplerini, iş ve unvanlariyle ikametgâhlarını, tarihini, kayıt tarihi ve sayısını ve konusunu gösteren bir cetvele geçirerek her hafta başında Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine dağıtır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden birinin, bu cetvelde gösterilen Başkanlık Divanı kararma cetvelin dağıtım tarihinden itibaren on gün içinde yazıyla itiraz etmemesi takdirinde, Başkanlık Divanı karan kesinlesir ve dilekçe sahip veya sahiplerine yazıyla bildirilir.
Dilekçelerin Karma Komisyonca incelenmesi
MADDE 6
Karma Komisyon Başkanlık Divanının 5 nci maddenin I ve II nci bendleri dışında gördüğü dilekçeler ile aynı maddenin zikri geçen bendleri gereğince karara bağladığı dilekçelerden süresi içinde itiraza uğrayanlar, Karma Komisyon Genel Kuruluna sevk edilir.
Karma Komisyon Genel Kurulu, kendisine sevk edilen dilekçeleri^ ilk önce, karar konusu olup olamayacakları noktasından 5 nci maddenin I ve II nci bendleri gereğince inceliyerek bu hususu karara bağlar.
Karma Komisyon Genel Kurulu, karar konusu olabileceğini kararlaştırdığı dilekçeleri, lüzum gördüğü takdirde, ilgili bakanlıktan gereken bilgiyi aldıktan sonra, esas bakımından inceliyerek karara bağlar. Bu kararın birer sureti ilgili bakanlığa veya bakanlıklara, birer sureti de dilekçe sahip veya sahiplerine ve dilekçe bir Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi eliyle verilmişse, o üyeye gönderilir.
T. B. M.M. üyelerine dilekçeler hakkında dağıtılan cetvel
MADDE 7
Karma Komisyon Başkanlık D vanı, her hafta, Karma Komisyon Genel Kurulunca alman kararları, 5 nci maddenin III ncü bendinde bahis konusu cetveldeki bilgilerin yer aldığı bir cetvel halinde bütün Cumhuriyet Sena’osu üyeleriyle milletvekillerinle ve bakanlara dağıtır. Bu cetvelde, Karma Komisyon Genel Kurulunun kararının ve gerekirse, gerekçesinin tam metni yayınlama
Bakanlıkların temsili
MADDE 8.
Dilekçe Karma Komisyonu Genel Kurulunda, Karma Komisyonca lüzum görülürse, görüşülen dilekçe ile ilgili bakanlık veya bakanlıklar temsilcileri hazır bulunur.
Karma Komisyon Genel Kurulu kararlarına itiraz
MADDE 9
Türkiye Büyük Millet Meclisinin her üyesi, 6 nci maddede bahis konusu cetvelin dağıtılması gününden itibaren otuz gün içinde, Dilekçe Karma Komisyonu Genel Kurulunun kararına, gerekçe göstererek yazıyla itiraz edebilir. Bu itirazlar, Dilekçe Karma Komisyonu Başkanlığına verilir. Bu süre içinde itirazda bulunulmamışsa, dilekçe hakkındaki karar kesinleşir.
Karma Komisyon Genel Kurulu, o dilekçe için, itiraz tarihinden itibaren otuz gün içinde bir rapor düzenliyerek Cumhuriyet Senatosu Başkanlığına sunar,
Cumhuriyet Senatosunun alacağı karar, yenilen Karma Komisyon Genel Kurulunda görüşülür ve Karıma Komisyon, bu konudaki raporunu, Cumhuriyet Senatosunun kararı tarihinden itibaren yedi gün içinde, Millet Meclisi Başkanlığına sunar. Millet Meclisinin kararı kesindir.
Karma Komisyon, raporunu, Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Genel kurullarında kendisi savunur. Raporun savunulmasında uygulanan kurallar, ilgili Meclisin İçtüzüğünün koyduğu kurallardır. Rapor, Meclisler Genel Kurullarında sadece bir defa görüşülür. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi Genel Kurullarında bu konuda karar verilmeden önce, ilgili bakan veya bakanlar veyahut gönderecekleri yüksek dereceli memurlar dinlenir, Bu raporlar, itiraz sahibinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sıfatı kalkmış veya Millet Meclisi dönemi sona ermiş olsa bile, Yasama Meclislerinde görüşülür; ancak, Millet Meclisi döneminin sona ermiş bulunması takdirinde, Karma Komisyonun yeni bir rapor hazırlaması gereklidir.
Bu madde hükümleri gereğince kesinleşen kararlar, 6 nci maddenin 3 ncü fıkrası uyarınca, ilgililere ve ilgili bakanlık veya bakanlıklara bildirilir.
Sürelerin işlememesi hali
MADDE 10
Yasama Meclislerinin tatili veya ara vermesi sırasında, 5 ve 9 ncu maddelerde bahis konusu süreler işlemez; ancak, tatil veya ara verme sırasında Dilekçe Karma Komisyon çalışmaktaysa, 5 nci maddedeki süre işlemeye devam eder.
Kaza mercilerinde -incelenen ve bu mercilerde harar konusu olan dilekçeler
MADDE 11
Dilekçe Karma Komisyonuna gelmesinden sonra hakkında inceleme ve görüşmelerin devam ettiği bir dilekçenin konusu, bu devre sırasında adlî, idari veya askerî kasa mercilerine, Uyuşmazlık Mahkemesine veya Anayasa Mahkemesine aksetmişse, bu dilekçe hakkındaki işlemler derhal durdurulur ve durum 6 nci maddenin 3 ncü fıkrası uyarınca ilgililere ve ilgili bakanlık veya bakanlıklara bildirilir.
Konuları, adlî, idari veya askerî mahkemelerce, Uyuşmazlık Mahkemesince veya Anayasa Mahkemesince karara bağlanan dilekçeler hakkındaki işlemler derhal durdurulur ve dimim 1 nci fıkrada gösterilen şekilde ilgililere bildirilir.
Dilekçeler hakkındaki kesin kararların sonucu
MADDE 12
Bakanlar, 9 ncu madde gereğince kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, aynı maddenin son fıkrası uyarınca kendilerine yapılan bildiri tarihinden itibaren altmış gün içinde, Karma Komisyon Başkanlığına yazıyla bildirirler. Bu bildiriler, 7 nci maddede bahis konusu cetvelde ayrı bir kısımda yayınlanmakla beraber, Karma Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Yasama Meclislerinde görüşülmesini istiyebilir. Bu takdirde, Karma Komisyon, kendi görüşünü belirten bir rapor hazırlıyarak Cumhuriyet Senatosu Başkanlığına sunar.
Karma Komisyonun bu istekte bulunması takdirinde, 9 ncu maddenin 3, 4 ve 5 nci fıkraları hükümleri uygulanır.
İlgili bakanlık 1 nci fıkra uyarınca yapması gereken bildiriyi yapmadığı takdirde de, aynı fıkra hükümleri uygulanır.
Özel af dilekçeleri
MADDE 13
Kesinleşmiş cezalann hafifletilmesi veya kaldırılması hakkındaki dilekçeler, ancak hükümlülerin kendileri, dördüncü dereceye kadar (bu derece dâhil) kan ve sıhrî hısımları, kanuni mümessilleri veya vekilleri tarafından verilebilir. Vekilin avukat olması şart değildir.
Bir özel af dilekçesinin Karma Komisyonca dikkate alınacak değerde görülmesi takdirinde, Karma Komisyon, bir özel af kanunu tasarısı hazırlıyarak Mîllet Meclisi Başkanlığına sunar. Bu tasarı Anayasanın 92 nci maddesi gereğince muamele görür.
Millet Meclisi Başkanının yetkileri
MADDE 14
Millet Meclisi Başkanı ve Başkanlık Divanı, Millet Meclisi İçtüzüğü gereğince komisyonlarla ilgili olarak haiz olduğu yetkileri, Dilekçe Karma Komisyonu için de haizdir.
İlga edilen komisyonlar ve geçici İçtüzük maddeleri
MADDE 15
Anayasanın 3 ncü geçici maddesi gereğince Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisinde uygulanan Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1 Kasım 1956 tarihli Dahilî Nizamnamesi uyarınca her iki Mecliste kurulmuş olan Dilekçe komisyonları kaldırılmıştır.
Zikri geçen İçtüzüğün 50, 51, 52, 58, 54, 55, 56, 57, 58 ve 59 ncu maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır.
İlk Karma Komisyonun seçimi
GEÇİCİ MADDE
Bu kanunun yayımı tarihinden itibaren onbeş gün içinde birinci maddede derpiş edilen Karma Komisyonun seçimi her iki Yasama Meclisinde tamamlanır.
Bu kanunun yayımı Türkiye Büyük Millet Meclisinin tatil zamanına rastlarsa, seçim, tatilin sona ermesinden itibaren aynı süre içinde yapılır.
Bu kanunun yürürlüğe girmesi
MADDE 16
Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Bu kanunun yürütülmesi
MADDE 17
Bu kanun Türkiye Büyük Millet Meclisince yürütülür,
4 Ocak 1963
