Litvanya Cumhuriyeti Hakimlerinin Etik Kuralları (Code of Ethics of the Judges of the Republic of Lithuania), 28 Haziran 2006 tarihinde Litvanyalı Hâkimler Genel Kurulu tarafından kabul edilerek ilan edilmiştir. Kuralların amacı, hakimlerin mahkeme içi ve mahkeme dışı davranış biçimlerini belirlemektir.
Litvanya Cumhuriyeti Anayasası 1992’de kabul edilmiş ve özel bir hakimler kurulu oluşturulmasını öngörmektedir. Yargıçların atanması, terfileri, nakilleri veya adli görevden alınmaları Mahkemeler Kanununa tabidir. Kurulun tamamı yargıçlardan oluşmaktadır. 23 üyeden oluşan Yüksek Yargı Kurulundaki üyelerin yirmisi hâkimler tarafından belirlenmektedir. Diğer 3 doğal üye ise Yüksek Mahkeme Başkanı, Yargıtay Başkanı ve Yüksek İdare Mahkemesi Başkanıdır. 2012 yılında Mahkemeler Kanununda yapılan değişiklikle, kuruldaki yerel temsil artırılmıştır. Üyelerin görev süresi 4 yıldır. Kurul yöneticileri 3 yıllığına seçilmektedir
Litvanya’da mesleki standartlar disiplin işlemlerinde dikkate alınmaktadır. Yargı Etiği ve Disiplin Komisyonu’nun bir yönetmeliği bulunmaktadır. Ayrıca, tüm yargı sisteminde yolsuzluğa karşı dirençli bir ortam yaratmaktan sorumlu Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu bulunmaktadır.
Hakimler Kurulu Etik ve Disiplin Komisyonu (The Judicial Ethics and Discipline Commission), 2022 yılı aralık ayında Hakimler İçin Etik Kurallara ilişkin elektronik uygulama kılavuzunu güncellemiş; hakimlerin sosyal medyadaki davranışları, uzaklaştırma ve istifa sorunları, duruşmalar sırasındaki davranış biçimleri gibi konularda yenilikler yapılmıştır.
Litvanya Cumhuriyeti Hakimlerinin Etik Kuralları
BÖLÜM I
GENEL HÜKÜMLER
Madde
Kodun Amacı
Litvanya Cumhuriyeti Hâkimleri Etik Kodu (bundan sonra “Kod” olarak anılacak), Litvanya Cumhuriyeti hâkimlerinin davranışlarının temel prensiplerini belirler. Bu Kod, doğrudan ve dolaylı görevlerin yerine getirilmesi sırasında hâkimlerin sergilemesi gereken davranışları düzenler.
Madde
Kodun Hedefi
Kodun hedefi, yasa tarafından belirlenen görevlerin yerine getirilmesi esnasında ve doğrudan görevlerden arta kalan zamanlarda hâkim tarafından izlenecek eylem ve davranış prensipleri belirlemek; mahkemelerin faaliyetlerinde adalet ve diğer evrensel insanî değerlere öncelik vermesini ayarlamak; kamunun mahkemelere ve hâkimlere olan güvenini zenginleştirmek ve otoritelerini arttırmaktır.
Madde 3
Kodun Kullanımı
Bu Kod koşulsuz bir biçimde bütün hâkimlere uygulanır.
Madde 4
Kodun Kaynakları
Bu Kod; Litvanya Cumhuriyeti Anayasası, Mahkemeler Kanunu, Birleşmiş Milletler Yargı Tarafsızlığı Temel İlkeleri, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tavsiyeleri, Hâkimlerin Evrensel Şartı, Hâkimlerin Statüsüne İlişkin Avrupa Şartı ve mahkemelerin ve hâkimlerin eylemlerini düzenleyen diğer ulusal ve uluslararası sözleşmelere göre hazırlanır.
BÖLÜM II
HÂKİMLERİN DAVRANIŞLARINININ TEMEL PRENSİPLERİ
Madde 5
Hâkimlerin Davranışlarının Temel Prensipleri
Hâkimlerin davranışlarının temel prensipleri şunlardır:
1) İnsana saygı;
2) Devlete saygı ve sadakat;
3) Adalet ve tarafsızlık;
4) Bağımsızlık;
5) Gizlilik;
6) Şeffaflık ve aleniyet;
7) Dürüstlük ve bencil olmama;
8) Nezaket;
9) Örnek teşkil etme;
10) Göreve bağlılık;
11) Dayanışma;
12) Niteliklerin geliştirilmesi.
Madde 6
İnsana Saygı
İnsana saygı prensibiyle uyumlu olarak hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) İnsana, haklarına ve özgürlüklerine saygı göstermek;
2) Hukuka saygı göstermek ve her zaman adalet prensiplerinin ihlâl edilmeyeceği şekilde davranmak;
3) Yasal işlemlere katılan kişileri hukukun gerektirdiği gibi saygıyla dinlemek; taleplerine ve önerilerine dikkatli bir biçimde tepki vermek ve temelsiz talepleri nazik bir biçimde reddetmek; bununla birlikte hâkimin yasal işlemlerin düzenini ihlâl eden kişilere karşı ısrarcı olması gerekmektedir;
4) Dava duruşmalarının programını takip etmek ve herhangi bir değişiklik olması durumunda yasal işlemlerin katılımcılarına değişikliğin sebebini açıklamak;
5) Görevlerini gerçekleştirirken insan haklarına ve yasal işlemlerin katılımcılarının onuruna saygı gösterir ve hiçbir şekilde ve hiçbir koşulda bu kişileri yasadan ve diğer yasal düzenlemelerden sapma ve bunları ihlâl etme konularında cesaretlendirmez.
Madde 7
Devlete Saygı ve Sadakat
Devlete saygı ve sadakat kuralı uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Hâkimlik yeminine uymak;
2) Siyasi bakımdan tarafsız ve doğru bir biçimde davranmak, siyasi görüşleri hakkında imada bulunmamak ve galeyana gelmemek;
3) Somut davalar hakkında kamuya açık bir şekilde temsil edilen kişisel görüşün resmî olarak kabul edilebileceğini akılda tutmak;
4) Yasal düzenlemelerin gereklilikleri uyarınca resmi sertifika, cübbe ve sembollerden görevlerin yerine getirilmesi sırasında yararlanmak ve bunların değerini bilmek ve onları korumak.
Madde 8
Adalet ve Tarafsızlık
Adalet ve tarafsızlık prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Bireyler ya da toplumda bulunan gruplar arasında cinsiyet, cinsel tercih, yaş, ırk, din ya da inançlar, ten rengi, milliyet ya da etnik köken, dil yönünden sosyal statü, eylemler ve kararlar temelinde ayrım yapmaz ve fark edilen bir ayrımcılığı ortadan kaldırmak için gerekli yasal adımları atar;
2) Karar verirken herhangi bir önyargısı bulunmaz ve devam etmekte olan davalarla ilgili sorularda herhangi bir peşin hüküm sergilemez;
3) Bireylere, gruplara ve yasal işlemlerin katılımcılarına herhangi bir sempati, antipati ya da özel bir dikkat göstermez;
4) Hâkim davaları değerlendirirken hükümetin, kamu otoritelerinin, resmi kurum çalışanlarının medyanın, kamunun ve bireylerin etkisi altında kalmaz;
5) Tarafsız davranır, çatışma durumlarında en objektif ve adil kararı almaya çalışır;
6) Çıkar çatışması olduğunda ya da davanın soruşturulmasını etkileyebilecek kişisel durumların bulunduğu bilgisi mevcut olduğunda davadan uzak durur;
7) Yasa öngörmediğinde yasal konularla ilgili olarak kişilere danışmaz;
8) Davanın sonucunun öngörülebildiği durumlarda kamuya açık konuşmalar yapmaktan kaçınır, ayrıca mahkeme huzurundaki işlemler dışında yasal işlemlerin katılımcılarıyla görülmekte olan davayı değerlendiremez;
9) Yasa tarafında tanımlanan temsil dışında mahkemede temsilci olamaz; bir hâkimin, aile üyelerinin ve akrabalarının, bu hâkimin çalıştığı mahkemeye tabi olduğu durumlarda davayı başka bir mahkemeye iletme konusunda karar vermek için ya da dava Yüksek Mahkeme, Yüksek İdari Mahkeme ya da Temyiz Mahkemesi önünde derdest durumdaysa tarafsızlığı korumak için Mahkeme Başkanını bilgilendirir;
10) Kamu ve medya ile olan iletişiminde hâkim somut davalara ilişkin bireysel görüşünü ifade etmez.
Madde 9
Bağımsızlık
Bağımsızlık prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Adaleti yerine getirirken Litvanya Cumhuriyeti Anayasası tarafından mahkemelere ve hâkimlere bahşedilen bağımsızlığa saygı gösterir;
2) Karar verme sürecini etkileyebilecek dışarıdan gelen her türlü kanunsuz tesirden kaçınır, adaletin idaresine yapılan kanunsuz müdahalelere müsamaha göstermez ve bu tarz eylemleri önlemek için gereken tüm tedbirleri alır;
3) Hâkimin görevlerini tam olarak yerine getirmesini engelleyecek ya da hâkim sıfatıyla gerçekleştirdiği eylemleri kısıtlayacak sözler vermez ya da bu tarz eylemleri üstlenmez;
4) Hâkim olarak görevlerini yerine getirirken bağımsız olma ve herhangi bir kişisel çıkara sahip olmama yükümlülüklerini gözetir.
5) Kamunun gözünde hâkimlerin ve mahkemelerin bağımsızlığı imajını korur;
6) Hâkim, kararlarını alırken diğer hâkimlerin yasa tarafından tanımlanmayan koşullarda ifade ettikleri görüşlerden ayrı ve bağımsız olmalıdır.
Madde 10
Gizlilik
Gizlilik prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Devlet veya hizmet sırları ile kamuya açık olmayan diğer bilgilerin güvenliği gerekliliklerine sıkı bir biçimde riayet eder; yasal işlemler sırasında elde edilen gizli bilgileri ifşa etmez;
2) Yasal işlemler sırasında elde ettiği bilgileri yasayı ihlâl etmek suretiyle sosyal aktivitelerinde ve özel hayatında kullanmaz.
Madde 11
Şeffaflık ve Aleniyet
Şeffaflık ve aleniyet prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Kanunun tesis ettiği kadarıyla eylemlerinin ve kararlarının aleniyetini güvence altına alır, aldığı kararların gerekçelerini halka ya kendisi ya da medya aracılığıyla ifade eder;
2) Kamusal ve özel çıkar çatışmalarından kaçınır;
3) Kanunun gereklilikleri ve şartları uyarınca kamuya bilgi verir.
Madde 12
Dürüstlük ve Bencil Olmama
Dürüstlük ve bencil olmama prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Hâkim, aile, kamu, sosyal ve diğer ilişkilerinde hâkimin doğrudan görevlerini yerine getirmesine zarar vermeyecek şekilde davranır;
2) Resmî statüsünü diğer kişilerin kararlarını etkileyecek şekilde kötüye kullanmaz;
3) Mahkeme mülkünü ve kendisine sağlanan imkânları resmî aktiviteler dışındaki aktiviteler için kullanmaz, ayrıca görevlerini gerçekleştirirken devletin mal varlığını ve mali kaynaklarını ehliyetsiz bir biçimde kullanmaktan kaçınır;
4) Resmi statüsünü kullanırken kendisi, ailesi, akrabaları ya da arkadaşları için çıkar peşinde olmaz;
5) Ahlâklı bir biçimde davranır; kamu çıkarı ve özel çıkar bakımından çatışma yaratma ihtimali varsa ve yasal işlemleri etkiliyorsa gerçek ve tüzel kişilerden hediye, para, karşılıksız hizmet ya da herhangi bir başka iyilik, özel ayrıcalık, indirim ya da başka bir hizmet kabul etmez;
6) Görevini gerçekleştirirken malî ve ticari faaliyetlere katılmaz.
Madde 13
Nezaket
Nezaket prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Hâkim kusursuz bir karaktere sahiptir ve bunu garanti altına alır;
2) Diğer kişilerin hatalarını ve cehaletini kullanmaz;
3) İşinde, kamusal aktivitelerinde ve özel hayatında dürüstçe, doğru bir biçimde, kibarca ve adilce davranır;
4) Kişilerin taciz edilmesine ve aşağılanmasına müsamaha etmez;
5) Diğer meslektaşlarının çalışmalarını küçümsemez ve değersizleştirmez, meslektaşlarına ve diğer kişilere saygılı bir biçimde davranır, ihtilaf durumlarını barışçıl bir biçimde ve kibarca çözer, aşağılayıcı bir biçimde konuşmaz, onursuzluk etmez, suiistimalde bulunmaz, güç kullanmaz;
6) Diğer hâkimlerin baktığı davalar hakkında kamuya açık konuşmalar yapmaktan kaçınır;
7) Eylemleriyle başka bir hâkimin adını ya da mahkemeleri küçük düşürmez.
Madde 14
Örnek Teşkil Etme
Örnek teşkil etme prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Hâkim meslekî aktivitelerinde ve özel hayatında hâkimliğin itibarını azaltmamak için evrensel olarak tesis edilmiş ahlâkî normlar ve etik gereklilikler uyarınca davranışları, konuşması, disiplini ve mevcudiyeti ile örnek teşkil eder;
2) Mesleğin onurunu ve saygınlığını garanti altına alır;
3) Sabırlı, dakik ve yardımseverdir;
4) Mahkeme işlemleri sırasında öfkesini ve sinirini göstermez, sesini yükseltmekten kaçınır;
5) Mahkeme işlemleri sırasında yasal işlem katılımcılarını ahlâkî bakımdan değerlendirmez;
6) Mahkeme işlemleri sırasında resmî, sabırlı ve kibar olur;
7) Her zaman profesyonel ve insancıl bir biçimde davranır;
8) Hatalarını kabul eder ve onları düzeltir;
9) Alkol tüketimini abartmaz, iradesini ve bilincini ortadan kaldıracak maddeler kullanmaz; uyuşturucu ve uyarıcı maddeleri tıbbî amaçlar dışında kullanmaz;
10) Kendi konuşma ve iletişim kültürünü geliştirir;
11) Özel hayatını mahkemelerin çıkarlarına ve hâkimlerin itibarına zarar vermeyecek bir biçimde sürdürür.
Madde 15
Göreve Bağlılık
Göreve bağlılık prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Litvanya Cumhuriyeti Anayasasını, uluslararası sözleşmeleri, hukuku ve diğer yasal düzenlemeleri ihlâl etmez;
2) Usul belgelerini yasayla ve ulusal dilin gerekliliklerine uyacak şekilde hazırlar;
3) Görevlerini hatasız bir biçimde, zamanında, profesyonelce ve gerçeğe uygun bir şekilde yerine getirir;
4) Görülmekte olan davaların özünü analiz eder, acele etmez ve yüzeysellikten kaçınır fakat bunları yaparken mahkeme işlemlerini geciktirmez;
5) Diğer hâkimler, savcılar ve avukatlar tarafından yapılan yasa ve meslek etiği ihlallerine tepki verir.
Madde 16
Dayanışma
Dayanışma prensibi uyarınca hâkimler aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Hâkimler arasındaki ilişkilerin temelinde güven, dürüstlük, hoşgörü, ihtiyat ve kibarlık bulunur;
2) Meslekî aktivitelerde, bilgi ve deneyim paylaşımında birbirlerine yardım ederler;
3) Medyada yer alan iftiralardan, liyakatsiz eleştirmenlerden ya da mesleki karalamalardan korunma konusunda birbirlerine yardımcı olurlar.
Madde 17
Niteliklerin Geliştirilmesi
Niteliklerin geliştirilmesi prensibi uyarınca hâkim aşağıdaki kuralları gözetir:
1) Sürekli olarak niteliklerini geliştirir;
2) Kariyer bakımından özel ayrıcalıklar tanınması arayışında olmaz.
BÖLÜM III
NİHAİ HÜKÜMLER
Hâkimler bu Kodun gerekliliklerine uymayı taahhüt ederler.
Hâkimler sosyal statülerinin özelliklerinin gereklerini gönüllü olarak kabul ederler.
Öz yönetimli kurumlar ve mahkeme idaresi görevlileri bu Kodda, Mahkemeler Kanununda ve uluslararası yasal düzenlemelerde yer alan ahlâkî ve etik normların her hâkim ve hâkim adayı tarafından bilindiğini temin etmek amacıyla gerekli tedbirleri alır.
Hâkimler Litvanya Cumhuriyeti hukukuna göre sorumlu olacaktır.
Bu Kod kabul edildiği tarihten itibaren yürürlüğe girer.