Hukuk Ansiklopedisi
Mültecilere Karşı Muameleye İlişkin İlkeler, Asya-Afrika Hukuksal Danışma Komitesi tarafından 1966 yılında Bangkok’ta düzenlenen sekizinci oturumda kabul edilmiş olan insan hakları belgelerindendir.
Mültecilere Karşı Muameleye İlişkin İlkeler
1. Madde
“Mülteci” teriminin tanımı
Mülteci ırk, renk, din, siyasi inanç ya da belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti yüzünden zulüm ya da haklı bir temele dayanan zulme uğrama korkusu nedeniyle:
(a) vatandaşı olduğu Devleti, ya da milliyetine mensup olduğu Ülkeyi veya bir vatandaşlığa sahip değilse sürekli ikamet ettiği Devlet ya da Ülkeyi terk eden; veya,
(b)böyle bir Devlet ya da Ülkenin dışında iken; buraya geri dönmesi ya da korumasından yararlanması mümkün olmayan ya da bunu istemeyen kimsedir.
İstisnalar
(1) Birden fazla vatandaşlığı olan bir kimse, vatandaşı olduğu herhangi bir Devlet ya da Ülkenin korunmasından yararlanma konumunda ise, mülteci olamaz.
(2) Bir kimse sığınma Ülkesine kabul edilmesinden önce barışa karsı bir suç/bir savaş suçu, ya da insanlığa karsı bir suç ya da siyasi olmayan ciddi bir suç islemişse ya da Birleşmiş Milletler ‘in amaç ve ilkelerine aykırı eylemlerde bulunmuş ise, mülteci olamaz.
Açıklama
Bir mültecinin bakmakla yükümlü olduğu kimseler mülteci sayılırlar.
Açıklama
“Terk eden” ifadesi gönüllü ve gönülsüz terki kapsar.
Notlar
(i) Gana Delegasyonu bu Maddeye çekince koymuştur.
(ii) Irak, Pakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri Delegasyonları, kendi fikirlerine göre, “Mülteci” teriminin, yasadışı bir eylem baskısı altında ya da ülkesine bir yabancı güç tarafından işgal amacıyla tümüyle ya da kısmen saldırılması sonucunda ülkesini terk etmeye zorlanan bir kimseyi de kapsadığı görüsünü dile getirmişlerdir.
(ii) Seylan ve Japonya Delegasyonları “zulüm” ifadesinin ayrımcılık ya da haksız muameleden daha çok şey anlattığı, uygar ulusların vicdanını sarsan davranışları kapsadığı görüsünü dile getirmişlerdir.
(iv) Japonya ve Tayland Delegasyonları; paragraf (a)’nın son satırındaki “veya” sözcüğünün “ve” sözcüğüyle değiştirilmesi gerektiği görüsünü ifade etmişlerdir.
(v) İstisna (2)’deki “sığınma Ülkesine girişinden önce” sözcükleri; Seylan Delegasyonunun önerisi üzerine Taslak Maddenin orijinal metnine değişiklik olarak eklenmiştir. Hindistan, Endonezya, Japonya ve Pakistan Delegasyonları tarafından kabul edilmiştir. Irak ve Tayland Delegasyonları bu değişikliği kabul etmemiştir.
(vi) Japonya Delegasyonu (iv) notundaki öneriye ilişkin olarak Maddeye aşağıdaki paragrafın eklenmesini önermiştir:
“Yukarıda sözü edilen zulümden haklı olarak korku duymasına neden olan olaylar sırasında vatandaşı olduğu Devletin ya da milliyetine mensup olduğu Ülkenin dışında bulunan, ya da hiçbir vatandaşlığı yoksa, daimi ikamet ettiği Devlet ya da Ülkenin dışında bulunan ve bu Ülkeye geri dönemeyen ya da dönmek ya da korunmasından yararlanmak istemeyen gönülsüz olan kimse mülteci olarak sayılacaktır.”
Seylan, Hindistan, Endonezya, Irak ve Pakistan Delegasyonları bu ek paragrafın gereksiz olduğu görüsünü belirtmişlerdir. Taylan Delegasyonu bu paragrafa çekince koymuştur.
2. Madde
Mülteci Statüsünün Yitirilmesi
1. Eğer bir mülteci:
(i) vatandaşı olduğu Devlete ya da milliyetine mensup olduğu Ülkeye, sürekli ikamet ettiği Devlet ya da Ülkeye gönüllü olarak kalıcı dönüş yaparsa; ya da
(ii) vatandaşı olduğu Devlet ya da Ülkenin korumasından gönüllü olarak tekrar yararlanmaya baslarsa; ya da
(ii) gönüllü olarak bir başka Devlet ya da Ülkenin vatandaşlığını elde ederse ve bu Devlet ya da Ülkenin korumasına hak kazanırsa mülteci statüsünü yitirir.
2. Bir mülteci, mülteci olmasına neden olan koşullar ortadan kalktıktan sonra vatandaşı olduğu Devlete ya da milliyetine mensup olduğu Ülkeye, ya da, hiçbir vatandaşlığı yoksa, sürekli ikamet ettiği Devlet ya da Ülkeye geri dönmezse, ya da söz konusu Devlet ya da Ülkenin korumasından yararlanmayı başaramazsa mülteci statüsünü yitirir.
Açıklama
Mültecinin mülteci olmasına neden olan koşulların ortadan kalkıp kalkmadığına mülteciye sığınma hakkını tanıyan Devlet karar verir.
Notlar
(i) Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri Delegasyonları paragraf 1 (ii)’e çekince koymuşlardır.
(ii) Tayland Delegasyonu paragraf 1 (ii)’de mülteci statüsünün kaybının ancak mülteci başarılı bir biçimde vatandaşı olduğu Devletin korumasından yeniden yararlandığında gerçekleşeceğini, çünkü korunma hakkının bireye değil ülkesine ait olduğunu kaydetmiştir.
3. Madde
Bir Mülteciye Sığınma Tanınması
1. Bir Devlet ülkesinde bir mülteciye sığınma tanıma ya da reddetme konusunda mutlak hakka sahiptir.
2. Bir mülteciye böyle bir sığınma tanıma hakkının gerçekleştirilmesine tüm öteki Devletlerce saygı gösterilecektir ve düşmanca bir eylem olarak görülmeyecektir.
3. Bu İlkelere uygun olarak sığınma arayan hiç kimse, ulusal güvenlik ya da nüfusun korunmasına ilişkin ciddi nedenler dışında, bir ülkede yaşamını, fiziksel bütünlüğünü ya da özgürlüğünü tehlikeye sokan zulümden duyduğu haklı bir korku varsa o ülkeye geri dönmesi ya da orada kalması zorunluluğuyla sonuçlanacak sınırda geri çevrilme, geri gönderilme ya da ihraç gibi önlemlere maruz bırakılamaz.
4. Bir Devlet sığınma arayan bir kimseye yukarıdaki önlemlerden herhangi birini uygulamaya karar verdiği durumlarda, tehlike altına giren kimsenin bir başka ülkede sığınma aramasını olanaklı kılacak biçimde söz konusu kimseye uygun gördüğü koşullar altında geçici sığınma hakkı tanımalıdır.
4. Madde
Geri Dönme Hakkı
Bir mülteci eğer isterse vatandaşı olduğu Devlete ya da milliyetinin mensup olduğu ülkeye geri dönme hakkına sahiptir; ve bu durumda onu kabul etme görevi söz konusu Devlete ya da Ülkeye aittir.
5. Madde
Tazminat Hakkı
1. Bir mülteci; terk ettiği ya da geri dönemediği Devlet ya da Ülkeden tazminat alma hakkına sahiptir.
2. Paragraf 1’de sözü edilen tazminat, bedensel hasar, kişi özgürlüğünün insan haklarına aykırı bir biçimde elinden alınması, mültecinin bakmakla yükümlü olduğu kimselerin ya da mültecinin bağımlı olduğu kimsenin ölümü, ve Devlet ya da Ülke yetkilileri, kamu görevlileri ya da yağmacılar tarafından mülkiyete ve mallara zarar verilmesi gibi kayıplar için söz konusu olacaktır.
Notlar
(i) Pakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri Delegasyonları; paragraf 2’de “gibi kayıplar için” sözcüklerine “de” sözcüğünün eklenmesi gerektiği görüsünü belirtmişlerdir.
(ii) Hindistan ve Japonya Delegasyonları “kişi özgürlüğünün insan haklarına aykırı bir biçimde elinden alınması” sözcüklerinin çıkarılması gerektiği görüsünü dile getirmişlerdir.
(iii) Seylan, Japonya ve Tayland Delegasyonları, paragraf 2’ye ” söz konusu Devletin yabancılara muamele konusunda uluslararası hukuk çerçevesinde devlet sorumluluğu üstlendiği durumlarda” sözcüklerinin eklenmesini önermişlerdir.
(iv) Seylan, Japonya, Pakistan ve Tayland Delegasyonları, mültecinin vatandaşı olduğu Devlete geri dönme hakkının reddedilmesi durumunda da tazminat ödenebilmesi gerektiği görüsünü dile getirmişlerdir.
(v) Seylan Delegasyonu bu Madde ‘de “ya da ülke” sözcüklerinin yer almasına karsı çıkmıştır.
(vi) Seylan, Gana, Hindistan ve Endonezya Delegasyonları, konumu netleştirmek için bu Madde’nin 2. Paragrafındaki “yağmacılar tarafından” sözcüklerinden sonra “mültecinin söz konusu Devleti ya da Ülkeyi terk etmesine neden olan olaylardan kaynaklanan bir biçimde” sözcüklerinin eklenmesi gerektiği görüsünü belirtmişlerdir.
6. Madde
Asgari Muamele Standardı
1. Bir Devlet mültecilere genel olarak benzer koşullardaki yabancılara genel olarak uygun görülen muameleden daha kötü muamelede bulunamaz.
2. Önceki cümlede sözü edilen muamele standardı, Komite’nin yabancıların statüsüne ilişkin Nihai Raporu’nda yer alan ve bu ilkelere eklenen yabancılarla ilgili hakları, mültecilere uygulanabilir oldukları ölçüde kapsayacaktır.
3. Bir mülteci, doğası gereği bir mültecinin gerçekleştiremeyeceği yükümlülükleri gerçekleştirmediği gerekçesiyle herhangi bir haktan yoksun bırakılamaz.
4. Bir mülteci, kabul edildiği Devlet ile vatandaşı olduğu Devlet ya da Ülke ya da, vatansız ise, daha önce sürekli ikamet ettiği Devlet ya da Ülke arasında bazı hakların tanınması açısından karşılıklılık olmadığı gerekçesiyle herhangi bir haktan yoksun bırakılamaz.
Notlar
(i) Irak ve Pakistan Delegasyonları; bir mülteciye genel olarak sığındığı ülke vatandaşlarına uygulanan muamele standardının tanınması gerektiği görüsündeydiler.
(ii) Endonezya Delegasyonu Maddenin 3. Paragrafına çekince koymuştur.
(iii) Endonezya ve Tayland Delegasyonları Maddenin 4. Paragrafına çekince koymuşlardır.
7. Madde
Yükümlülükler
Bir mülteci sığındığı ülkenin ulusal güvenliğini tehlikeye sokacak yıkıcı etkinliklerde, ya da Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkeleriyle uyumsuz ya da bunlara aykırı eylemlerde bulunamaz.
Notlar
(i) Hindistan, Japonya ve Tayland Delegasyonları bu Madde ‘deki “sığındığı ülke” sözcüklerinden sonra; “ya da başka herhangi bir ülke” sözcüklerinin eklenmesi gerektiği görüsünü belirtmişlerdir. Diğer Delegasyonlar böyle bir eke gerek olmadığı görüsündeydiler.
(ii) Irak Delegasyonu bu Madde ‘de söz konusu olanın Devletin değil mültecinin hak ve yükümlülüğü olması nedeniyle “ya da Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkeleriyle uyumsuz ya da aykırı eylemlerde” sözcüklerinin yer almasının uygun olmadığı görüsündeydi.
8. Madde
İhraç ve Sınır dışı etme
1. Bir Devlet, ulusal ya da kamusal çıkar ya da sığınma koşullarının ihlali gerekçeleri dışında, bir mülteciyi ihraç edemez.
2. Devlet, bir mülteciyi ihraç etmeden önce; mülteciye bir başka Devletten kabul arayabileceği makul bir süre tanıyacaktır. Ancak söz konusu Devlet bu süre içinde gerekli gördüğü iç önlemleri uygulama hakkına sahiptir.
3. Bir mülteci, ırkı, rengi, dini, siyasal inancı ya da belirli bir toplumsal gruba aidiyeti nedeniyle yaşamının ya da özgürlüğünün tehdit altında olduğu bir Devlete ya da Ülkeye sınır dışı edilemez ya da geri gönderilemez.
Notlar
(i) Seylan, Gana ve Japonya Delegasyonları paragraf 1’in metnini kabul etmemişlerdir.
Bu Delegasyonların görüsüne göre bu paragrafın metni aşağıdaki gibi olmalıdır:
“Bir devlet, ulusal güvenlik ya da kamu düzeni ya da sığınmanın hayati ya da temel koşullarından herhangi birinin ihlali gerekçeleri dışında bir mülteciyi ihraç ya da sınır dışı edemez.”
(ii) Seylan ve Gana Delegasyonları paragraf 2’deki “iç önlemleri” sözlerinden önce; “genel olarak böyle koşullarda yabancılara uygulandığı biçimiyle” sözcüklerinin eklenmesi gerektiği görüsünü belirtmişlerdir.
9. Madde
Bu Maddelerde yer alan hiçbir ifade bir Devlet tarafından mültecilere tanınmış olan ya da bundan sonra tanınabilecek olan daha yüksek hakları ve yararları engelleyici biçimde yorumlanamaz.
