Hukuk Ansiklopedisi
Nahçıvan Anlaşması, 3 Ekim 2009’da imzalanan ve Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’ni(TDKÜİK) kuran antlaşmadır.
“Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin Kurulmasına İlişkin Nahçıvan Anlaşması” işbirliğini kurumsallaştırmak amacıyla düzenlenmiştir. Nahçıvan’da 3 Ekim 2009 tarihinde gerçekleştirilen 9. Zirve’de Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan tarafından imzalanmıştır.
15-16 Eylül 2010’da İstanbul’da toplanan 10. Türk Dili Konuşan Devletler Zirvesi’nde “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’ kurulmuştur.
İşbirliği,1992 yılında Türkiye’nin girişimiyle başlamıştır. Bu kapsamda şimdiye kadar düzenli olarak “Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirvesi’ gerçekleştirilmiştir.
3 Kasım 2023 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleştirilen Zirvede, Ortak Bildiri ve Astana Senedi imzalanmıştır.
Türk Devletleri Teşkilatı
Uluslararası bir örgüt olan Türk Konseyi, 12 Kasım 2021 tarihinde yen organizasyon şemasını oluşturmuştur. Türk dili konuşan ülkeler arasında kapsamlı işbirliğini teşvik etmek amacıyla 3 Ekim 2009’da kurulan Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Teşkilatı’nın devamıdır. 2021 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen Türk Konseyi Devlet Başkanları VIII. Zirvesi’nde Kuruluşun adı Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) olarak değiştirilmiştir.
Kurucu üyeler Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye’dir. Gözlemci üyeler ise Türkmenistan, Macaristan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’dir. Özbekistan 2019 yılında Türk Devletleri Teşkilatı’na katılan son asil üyedir.
Teşkilat’ta, Devlet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Kıdemli Memurlar Komitesi, Aksakallar Konseyi ve Sekretarya bulunmaktadır.
TDT’NİN BAĞLI VE İLİŞKİLİ KURUMLARI
- Uluslararası Türk Akademisi – twesco.org
- Türk Kültür ve Miras Vakfı – itchf.org
- Türk Yatırım Fonu
- Türk Ticaret ve Sanayi Odası (TTSO) – turkicstates.org
- TURKPA (Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi) – turkpa.org
- TURKSOY (Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı) – turksoy.org
Teşkilatın, kurucu belgesi olan Nahçıvan Anlaşması’naa göre Kuruluş’un temel amaç ve görevleri şu şekildedir:
- Taraflar arasında karşılıklı güvenin güçlendirilmesi;
- Bölge ve bölge dışında barışın korunması;
- Dış politika konularında ortak tutum benimsenmesi;
- Uluslararası terörizm, ayrılıkçılık, aşırılık ve sınır aşan suçlarla mücadelede gerekli koordinasyonun sağlanması
- Ortak amaçlara dair etkili bölgesel ve ikili işbirliğinin her alanda geliştirilmesi;
- Ticaret ve yatırım için uygun koşulların yaratılması;
- Bilim, teknoloji, eğitim ve kültür alanlarında etkileşimin genişletilmesi;
- Medya ve kitle iletişim araçları arasındaki etkileşimin teşvik edilmesi
TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ’NİN KURULMASINA DAİR NAHÇIVAN ANLAŞMASI
Bundan böyle “Taraflar” olarak anılacak Türk Dili Konuşan Ülkeler, halkları arasındaki tarihi bağları, ortak dil, kültür ve gelenekleri temel alarak, kapsamlı işbirliğinin daha da derinleştirilmesini arzu ederek,
Siyasi çok kutupluluk ile ekonomi ve bilginin küreselleşmesi süreçleri çerçevesinde bölgede barışın güçlendirilmesine, güvenlik ve istikrarın teminine ortak katkıda bulunmayı arzu ederek,
Müşterek bir yapı içerisinde etkileşimin, iyi komşuluk, birlik ve devletler ile halklar arasındaki işbirliği açısından mevcut olan geniş potansiyelin ortaya çıkmasını kolaylaştırdığını göz önünde bulundurarak,
Karşılıklı güven, ortak çıkar, eşitlik, karşılıklı danışmalar, kültürel farklılıklara saygı ve Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirveleri’nde tesis edilen müşterek kalkınma isteği ruhundan hareket ederek,
Birleşmiş Milletler Şartı‘nın amaç ve ilkeleri ile uluslararası barış ve güvenlik, iyi komşuluk ve dostane ilişkilerin kurulmasını ve devletler arasında işbirliğini hedefleyen egemen eşitlik, toprak bütünlüğü ve uluslararası tanınmış sınırların ihlal edilemezliği dahil olmak üzere, uluslararası hukukun evrensel düzeyde kabul görmüş ilke ve normlarına bağlılıklarını teyit ederek, aşağıda belirtilen hususlar üzerinde mutabakata varmışlardır:
Madde 1
Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi
Taraflar uluslararası bir kuruluş şekline sahip “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (bundan böyle TDKÜİK olarak anılacaktır) isimli işbirliği mekanizması kurmuşlardır.
Madde 2
Amaçlar ve görevler
TDKÜİK’nın temel amaç ve görevleri:
Taraflar arasında karşılıklı güvenin, dostluk ve iyi komşuluğun güçlendirilmesi,
Bölgede ve dünya genelinde barışın sağlanması, güvenlik ve emniyetin güçlendirilmesi,
Uluslararası örgütler ve uluslararası forumlar çerçevesindekiler de dahil olmak üzere, ortak çıkarların söz konusu olduğu dış politika meselelerinde ortak tutum belirlemeye çalışılması,
Uluslararası terörizm ve ayrılıkçılık, aşırı akımlar, insan kaçakçılığı, yasadışı uyuşturucu ticareti ile narkotik ve psikotropik maddelerle uluslararası mücadelede eşgüdümün sağlanması,
Siyasi, ticari ve ekonomik konular ile kanunu uygulama, çevre, kültür, bilimselteknik, askeri-teknik, eğitim, enerji, ulaştırma, kredi ve finans alanları ve ortak çıkarları ilgilendiren diğer alanlardaki etkin bölgesel ve ikili işbirliğinin teşvik edilmesi,
Ticaret ve yatırım açısından elverişli koşulların yaratılması, gümrük ve mallar ile hizmetlerin ve sermayenin dolaşımına imkan sağlayan düzenlemelerin basitleştirilmesi, mali sistem ve bankacılık işlemlerinin kolaylaştırılması,
Tarafların halklarının yaşam koşullarının hızla iyileştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla, eşit ortaklığa dayalı müşterek icraatlarda bölgede kapsamlı ve dengeli bir ekonomik büyüme, sosyal ve kültürel gelişimin sağlanması,
Uluslararası hukuk tarafından umumiyetle tanınan ilke ve normlara uygun olarak, hukukun üstünlüğü, iyi yönetişim, insan haklan ve temel özgürlüklerin güvence altına alınması konularının ele alınması,
bilim ve teknoloji, eğitim, sağlık, kültür, spor ve turizm alanlarında etkileşimin genişletilmesi,
Türk halklarının sahip oldukları zengin kültür ve tarihi mirasın değerlendirilmesi, kitlelere tanıtılması ve yayılmasında Tarafların basın ve iletişim araçları arasındaki etkileşimin özendirilmesi,
karşılıklı hukuki yardımlaşmanın ve hukukun muhtelif alanlarındaki işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla hukuki bilgi değişimi hususlarının ele alınmasıdır.
Madde 3
Yapı
İşbu Anlaşmada yer alan amaç ve görevleri yerine getirmek üzere aşağıda belirtilen yapılar teşkil edilecektir:
Devlet Başkanları Konseyi
- Dışişleri Bakanları Konseyi
- Kıdemli Memurlar Komitesi
- Aksakallar Konseyi Sekretarya
Madde 4
Diğer işbirliği türleri
21 Kasım 2008 tarihli İstanbul Anlaşmasıyla işlerlik kazanan Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi, Türk Dili Konuşan Ülkelerin parlamentoları arasındaki işbirliğini derinleştirmek amacıyla faaliyet göstermektedir.
Taraflar; bilim, eğitim, kültür ve sanat alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi, Türk dünyasının ortak değerlerinin uluslararası seviyede tanıtılması ve kitlelere yayılması, Türk Dili konuşan ülkeler arasındaki kültürel bağların derinleştirilmesi amacıyla TÜRKSOY çerçevesinde işbirliği yapmaktadır.
Madde 5
Devlet Başkanları Konseyi
Devlet Başkanları Konseyi (DBK), Tarafların Devlet Başkanlarının aşağıda belirtilen çerçevede bir araya geldikleri düzenli toplantılarla faaliyetlerini sürdürür:
- Güncel uluslararası sorunların çözümüne ilişkin olarak Taraflar arasındaki etkileşimin değerlendirilmesi,
- TDKÜİK kapsamında öncelikli işbirliği alanlarının belirlenmesi, TDKÜİK’nın faaliyetlerinin değerIendirilmesi.
DBK toplantıları yılda bir kez yapılır. Tarafların onayına bağlı olarak olağanüstü DBK toplantıları düzenlenebilir.
Bir sonraki DBK toplantısının yeri, kural olarak Tarafların İngilizce adlarının alfabetik sırasına göre belirlenir. Olağanüstü DBK toplantısının yeri Taraflar arasında sağlanacak mutabakat uyarınca tespit edilir.
Madde 6
Dışişleri Bakanları Konseyi
Dışişleri Bakanları Konseyi (DİBK) yetkileri çerçevesinde,
TDKÜİK’mn gündemdeki faaliyetleriyle ilgili konulan değerIendirir, DBK toplantılarında ele alınacak güncel uluslararası meseleleri tespit eder; Sekretaryanın personel yapısını ve mali raporunu onaylar.
DİBK, gerektiğinde Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi adına beyanatta bulunabilir.
DİBK toplantıları, kural olarak DBK toplantılarının yapıldığı yerde DBK toplantıları öncesinde yapılır.
Tarafların mutabakatıyla, olağanüstü DİBK toplantıları düzenlenebilir. Olağanüstü DİBK toplantısının yeri Taraflar arasında sağlanacak uzlaşıyla belirlenir.
Madde 7
Kıdemli Memurlar Komitesi
Kıdemli Memurlar Komitesi’nde (KMK) Tarafların asgari bir temsilcisi yer alır.
KMK yetkileri çerçevesinde,
- Sekretaryanın faaliyetlerinin koordine eder,
- Sekretarya tarafından hazırlanan taslak belgelerin DİBK’nın tasvibine sunumundan ve DBK’nın onaylamasından önce değerlendirir ve onay verir.
KMK toplantıları, kural olarak DİBK toplantıları öncesinde düzenlenir.
Madde 8
Dönem Başkanlığı
DBK’nın olağan toplantılarına ev sahipliği yapan Taraf, bir sonraki DBK toplantısına kadar Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin dönem başkanlığım yürütür.
Madde 9
Aksakallar Konseyi
Türk Dili Konuşan Ülkeler Aksakallar Konseyi (Aksakallar Konseyi), TDKÜİK’in himayesinde faaliyet gösteren daimi bir danışma teşekkülüdür.
Mali hususlar dahil olmak üzere, Aksakallar Konseyi’nin faaliyetlerinin teferruatları, DİBK tarafından kabul edilen, Aksakallar Konseyi’nin Yönetmeliği başlıklı ayrı bir belgeyle tanımlanır.
Aksakallar Konseyi’nin faaliyetleri işbu Anlaşma ve yukarıda bahse konu Yönetmelik çerçevesinde belirlenir.
Madde 10
Sekretarya
Taraflar, TDKÜİK’in amaç ve görevlerinin icrasına yardımcı olmak üzere, daimi bir yürütme organı olan Sekretarya'” kurmuşlardır.
Sekretarya’nın görevleri arasında;
- DBK, DİBK, ve KMK’nın toplantıları İle TDKÜİK nezdinde gerçekleştirilecek diğer toplantıların düzenlenebilmesi amacıyla ihtiyaç duyulacak İdari, örgütsel, protokoler ve teknik önlemlerin alınması, Taslak belgelerin hazırlanması,
- Belgelerin tasnif ve arşivlenmesi,
- Taraflar ve diğer uluslararası teşkilatlar ile forumlar tarafından iletilen belge ve bilgilerin takas bürosu olarak faaliyet göstermesi,
- TDKÜİK ile ilgili genel mahiyetli bilginin yayımlanması,
- DBK, DİBK, KMK tarafından verilecek diğer görevlerin yerine getirilmesi,
- Görevlendirilecek personelin tespit edilerek KMK’nın onayına sunulması,
- Gerçekleştirilen mali faaliyetlerle ilgili olarak KMK’ya rapor sunulması
bulunmaktadır.
Sekretarya DİBK’in önerisi üzerine DBK tarafından onaylanan Genel Sekreter tarafından yönetilecektir. Genel Sekreter’in uyruğunda bulunduğu ülke hariç olmak üzere, Tarafların her birinden bir Genel Sekreter Yardımcısı atanacaktır.
G. Sekreter, Tarafların İngilizce resmi ülke adlarının sıralamasına göre rotasyon temelinde üç yıl süreyle atanacak ve görev süresinin uzatılması hakkı bulunmayacaktır.
Genel Sekreter Yardımcıları, Tarafların vatandaşları arasından DBK tarafından üç yıl süreyle atanacak ve görev sürelerinin uzatılması hakları bulunmayacaktır. Sekretarya görevlileri Tarafların kendi ulusal mevzuatları uyarınca, kendi vatandaşları arasından atanacaktır.
Genel Sekreter, Genel Sekreter Yardımcıları ve Sekretarya’nın diğer görevlileri, görevlerini ifa ederlerken herhangi bir Taraftan veya üçüncü taraflardan talimat istemeyecekler ve almayacaklardır. DBK’ya karşı sorumlu olan uluslararası görevliler olarak konumlarım etkileyebilecek her türlü davranıştan kaçınacaklardır.
Taraflar, Genel Sekreter, Genel Sekreter Yardımcıları ve Sekretarya görevlilerinin ifa ettikleri görevlerin uluslararası mahiyetine saygı göstermeyi ve sözkonusu görevlileri etki altında bırakmamayı kabul ederler.
Sekretarya’nın merkezi İstanbul’da (Türkiye Cumhuriyeti) olacaktır.
Taraflar, Sekretarya’nın Türkiye’deki konumu ve tabi olacağı şartlar hususlarında Sekretarya’ya DİBK’mn önceden onayını almak koşulu İle Türkiye Cumhuriyeti İle uluslararası bir anlaşma İmzalama yetkisi tanıyacaklardır.
TDKÜİK Sekretaryası, TDKÜİK’in görev ve sorumluluklarını yerine getirmek üzere Tarafların ülkelerinde gerekli olan hükmi şahsiyete sahip olacaktır.
Sekretarya, özellikle aşağıda belirtilen amaç ve görevleri yerine getirmek üzere, uluslararası hükmi yetkiye sahip olacaktır:
- Tarafların tümünün onayıyla anlaşmalar imzalamak,
- Mülk satın almak ve satmak,
- Davacı ve davalı olarak mahkemelere çıkmak,
Banka hesapları açmak ve nakit varlıklar üzerinden sözleşmeler akdetmek.
Madde 11
Bütçe
Sekretarya, Taraflar arasında ayrıca imzalanacak uluslararası bir anlaşma çerçevesinde belirlenecek kendi bütçesine sahip olacaktır.
TDKÜİK nezdinde düzenlenecek etkinliklere katılacak uzman ve temsilcilerin giderleri gönderen ülke tarafından karşılanacaktır.
Madde 12
Ayrıcalıklar ve Muafiyetler
TDK, DİBK, KMK ve Aksakallar Kurulu toplantılarına katılacak heyetlerin üyeleri ve Sekretarya görevlileri, ev sahibi ülke tarafından uluslararası hukuk çerçevesinde diplomatik misyon mensuplarına sağlanan ayrıcalık ve muafiyetlerden yararlanacaklardır.
Madde 13
Daimi Temsilciler
Taraflar, Sekretarya nezdinde milli mevzuatları uyarınca daimi temsilciler atayacaklardır.
Madde 14
Diğer toplantılar
Taraflar, özel veya teknik nitelikli bir konuyu görüşmek üzere, ilgili Bakanlıkların, kurumların ve teşkilatların Başkanlarının toplantılarını düzenlemeyi kararlaştırabilirler.
Madde 15
Uluslararası Teşkilatlar ve Forumlarla İlişkiler
TDKÜİK, özel işbirliği alanları da dahil olmak üzere, uluslararası teşkilatlar ve forumlarla temas ve diyalog tesis edebilir.
Madde 16
Gözlemciler
TDKÜİK tarafından, devletlere, uluslararası teşkilatlara ve uluslararası forumlara gözlemcilik statüsü verilebilir.
Söz konusu statünün veriliş usul ve esasları TDKÜİK Yönetmeliği tarafından belirlenir.
Madde 17
Diller
TDKÜİK’in çalışma lisanı, Tarafların devlet dilleri ve İngilizcedir.
Madde 18
Yönetmelik
İdari düzenlemeler, DİBK tarafından belirlenecek ve DBK’nın onayına sunulacak TDKÜİK Yönetmeliği uyarınca belirlenecektir.
Madde 19
Diğer Anlaşmalardan Kaynaklanan Yükümlülükler
İşbu Anlaşma, Tarafların daha önce imzalamış oldukları uluslararası anlaşmalardan kaynaklanan hak ve yükümlülüklerine halel getirmez.
Madde 20
Anlaşmazlıkların Çözümü
İşbu anlaşmanın yorumlanmasından veya uygulamasından kaynaklanacak anlaşmazlıkları, Taraflar istişareler ve müzakereler yoluyla çözüme kavuşturacaktır.
Madde 21
Tadilatlar
Taraflar arasında varılacak karşılıklı mutabakat çerçevesinde, Anlaşma’nın ayrılmaz parçası olarak değerlendirilecek olan ayrı protokoller vasıtasıyla işbu Anlaşma’ya tadilat ve ilaveler yapılabilecek ve mezkur değişiklikler işbu Anlaşma’nın 22. Maddesinde belirtilen şekilde yürürlüğe girecektir.
Madde 22
Geçerlilik Süresi, Yürürlüğe Giriş ve Katılım
İşbu Anlaşma süresiz olarak akdedilmiştir.
Anlaşma Tarafların onayına tabi olup, Taraflardan üçünün, Anlaşma’nın yürürlüğe girmesi için gerekli olan iç onay sürecini tamamladığına dair depozitöre yapacakları bildirimi takip eden 30. günün sonunda yürürlüğe girecektir.
İşbu Anlaşma yürürlüğe girmesinin ardından, Türk Dili Konuşan Ülkelerin katılımına açık olacaktır.
İşbu Anlaşma, onay sürecinin tamamlandığına dair depozitöre yapılacak bildirimi takip eden 30. Günün sonunda katılımcı ülke açısından yürürlüğe girecektir,
Madde 23
Depozitör
İşbu Anlaşma’nın depozitörü olarak Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tayin edilmiştir.
2009 senesinin, Ekim ayının üçüncü günü, her bir eşit derecede geçerli olmak üzere; Azerice, Kazakça, Kırgızca, Türkçe ve İngilizce olarak tek nüsha halinde imzalanmıştır.
Anlaşmam asıl nüshası depozitör tarafından muhafaza edilecek, Taraflara onaylı bir sureti gönderilecektir.
