Hukuk Ansiklopedisi
Örfî İdare Kanunu, 22 Mayıs 1940 tarihinde kabul edilmiş, 25 Mayıs tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış ve aynı tarihte yürürlüğe girmiştir.
Yürürlüğe giren Örfi İdare Kanunu, İkinci Dünya Savaşı koşullarında kabul edilmiş, bu koşullara özel vurgu yapılmış ve uygulanacak hükümleri belirlemiştir.
Örfî İdare Kanunu
BİRİNCİ BAB
Örfî İdare
BİRİNCİ KISIM
Umumî hükümler
Madde 1
Teşkilâtı Esasiye Kanununun 86 nci maddesine tevfikan verilmiş olan umumî veya mevziî Örfî İdare Kararı Dahiliye Vekâleti tarafından münasib vasıtalarla ilân olunur.
Örfî İdarenin hudud veya müddeti üzerinde yapılacak değişiklikler de aynı suretle ilân edilir.
Madde 2
Örfî idare altına alınan yerlerde umumî emniyet ve asayişe taallûk eden ve icra Vekilleri Heyetince tayin ve tesbit olunan zabıta salâhiyet ve vazifeleri askerî makamlara intikal eder. Bu makamlar kendilerine intikal eden salâhiyet ve vazifelere müteallik kararları ve emirleri mahallî zabıtası marifetile icra ettirir.
İKİNCİ KISIM
Örfî İdarenin vazife ve salâhiyetleri
Madde 3
Örfî idare altına alınan yerlerde, askerî idare aşağıda yazılı fevkalâde tedbirleri ittihaz ve tatbika salahiyetlidir.
I Görülecek lüzum üzerine meskenleri ve her türlü cemiyet, kulüb gibi teşekküllere aid binaları ve bunların müştemilâtını ve iş mahalleri ile sair kapalı yerleri ve mektup, telgraf vesair mersuleleri şahısların üzerlerini gece ve gündüz aramak ve bunlarda subut vasıtaları olan veyahut müsadereye tâbi bulunan eşyayı zabt ve radyo, telefon ve telsiz gibi bilcümle muhabere vasıtalarını kontrol ve icabında tatil ve menetmek;
II – Memleketin inzibat ve emniyetini ihlâl etmek suçlarile sabıkalı olanları ve emniyeti umumiye nezareti altında bulunanları ve Örfî İdare altına alınan yerlerde muayyen bir ikametgâhı olmayanları ve
şüpheli olan sair kimseleri örfî, idare mıntakasından çıkarmak;
III – Türk Ceza Kanununun 189 uncu maddesinde yazılı olan silâhlarla alet ve cephanelerin ve dinamit, boğucu gaz bomba ve buna mümasil alâtı muhribe ve mevaddı infilâkiye ve müştaile ve bunların ihzar ve imaline yarayan edevat ve vesaitin teslimi için emirler vermek ve bunları arayıp toplamak;
IV – Gazete, kitap vesair matbuaların tab ve neşrini veya hariçten idhalini menetmek ve matbaaları kapatmak ve matbuat ve telgraf ve mektup üzerine sansür koymak;
V – Kapalı ve açık yerlerde her türlü toplantıları menetmek ve cemiyetlerin faaliyetlerini durdurmak;
VI – Kahvehane, birahane, meyhane, tiyatro, sinema, bar ve emsali umuma açık yerleri kapatmak veya bunların açılma ve kapanma zamanını tayin ve tahdid etmek;
VII – Örfî idare mıntakasına girip çıkmak isteyenler hakkında takyidat ve tahdidat koymak;
VIII – Geceleri dolaşmayı takyid veya menetmek;
IX – İcra Vekilleri Heyeti tarafından ittihaz ve tebliğ edilen emirleri ve ilân edilen sair tedbirleri takib ve icra etmek.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Teşkilât
Madde 4
Örfî idare altına alınan yerlerde bu kanun hükümlerini tatbik etmek üzere hazarda Genelkurmay Başkanı ve seferde Başkomutanlık tarafından en az kolordu komutanlığı yapmış bir komutan,
Örfî idare Komutanı olmak üzere seçilerek Millî Müdafaa Vekâletince tayin muamelesi yapılır. Bu komutanın refakatine lüzumu kadar subay ve askerî adlî hâkim ve memur verilir.
Madde 5
Örfî idare Mahkemeleri aşağıda yazılı şekilde teşekkül eder :
I – Örfî idare Komutanlığı refakatinde Askerî Muhakeme Usulü Kanununun 31 inci ve 35 inci maddelerine tevfikan lüzumu kadar askerî mahkeme teşkil olunur. Bu mahkemeler toplandıkları mahallin ismini taşırlar.
II – Örfî idare mahkemelerinin asıl ve yedek askerî ve askerî adlî hâkimleri, zabıt kâtipleri ve diğer memur ve müstahdemleri Millî Müdafaa Vekili tarafından intihab ve tayin olunur. Askerî adlî hâkimler bunlardan bilfiil hâkimlik etmiş olanlar arasından seçilir.
III – Müstacel ve zarurî hallerde Örfî idare Mahkemeleri teessüs edinceye kadar mahallî hâkim ve Cumhuriyet Müddeiumumileri askerî adlî hâkimin vazifesini görürler.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Örfî İdare Mahkemelerinin vazifeleri
Madde 6
Örfî İdare altına alınan yerlerde aşağıdaki fiilleri işleyenler ve bu fiillere iştirak edenler Örfî İdare Komutanı tarafından taleb edildiği takdirde sıfat ve memuriyetleri ne olursa olsun Örfî idare Mahkemelerinde muhakeme olunurlar. Teşriî masuniyete aid Teşkilâtı Esasiye hükümleri mahfuzdur.
I – Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının birinci babının birinci, ikinci ve dördüncü fasıllarında yazılı Devletin şahsiyetine karşı cürümler;
II – Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının beşinci babının birinci faslında yazılı suç işlemeğe tahrik fiillerile ikinci fasılda yazılı cürüm ikaı için cemiyet teşkil etmek suçları;
III – Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının altıncı babının ikinci faslında yazılı Devlete aid mühür, damga vesair alâmetlerin taklidi hakkındaki suçlar;
IV – Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının 7 nci babında yazılı ammenin selâmeti aleyhindeki suçlar;
V – Türk Ceza Kanununun ikinci kitabının 10 uncu babının ikinci faslında yazılı yağma, yol kesme, adam kaldırma suçları;
VI – Türk Ceza Kanununun 179, 180, 188, 234, 235, 2.36, 241, 242, 248, 249, 254, 255, 256, 257, 258. 260, 264, 316, 317 nci maddelerinde yazılı suçlar;
VII – Askerî Ceza Kanununun 75, 93, 94, 95, 96 nci maddelerile 148 inci maddenin ikinci fıkrasında ve 160 ıncı maddesinde yazılı suçlar.
Madde 7
Örfî idare altına alınan yerlerde Askerî İdare tarafından ittihaz edilen tedbirlere karşı hareket edenler ve emirlere itaatsizlik gösterenler ve hüviyetine dair hilafı hakikat beyanatta bulunanlar hakkında Türk Ceza Kanununun 526 ve 528 inci maddelerinde yazılı cezalar üç misli arttırılarak hükmolunur.
Madde 8
Örfî idare ilânını icab ettiren ahvale taallûk eden fiilleri Örfî idarenin ilânından evvel işlemiş olanlarla Örfî idare Mahkemesinin vaziyed ettiği her hangi bir suçla irtibatı olup bu mıntaka haricinde işlenen suçlar da birleştirilmek suretile Örfî idare Mahkemelerinde görülür.
BEŞİNCİ KISIM
Usule aid hükümler
Madde 9
Örfî İdare altına alınan mahallerde teşkil olunan Askerî Mahkemelerde Askerî Muhakeme Usulü Kanununun 250 : 256 nci madde hükümleri hariç olmak üzere seferberliğe aid hükümler tatbik
olunur.
Madde 10
Bu kanunda yazılı suçlardan dolayı Generaller ve Amirallerle Umumî Müfettişler, Valiler ve Kaymakamlar, Hâkimler ve Müddeiumumiler aleyhinde takibat yapılabilmesi için her birinin mensub olduğu idareye göre Millî Müdafaa veya Dahiliye veya Adliye Vekilinin iznini almak şarttır.
İKİNCİ BAB
Harp halinde harekât muıtakalarında tatbik edilecek takyitler
Madde 11
Harp halinde örfî idare ilân edilmemiş olsa dahi bu kanunun masuniyet ve hürriyetlerin takyit ve talikına aid üçüncü maddesinin birinci, üçüncü, dördüncü, beşinci ve altıncı bentlerinde yazılı tedbirleri, daha evvelden İcra Vekilleri Heyetince tesbit edilecek harekât mıntakalarında almağa Başkumandanlık salâhiyettar olduğu gibi harp hareketlerinin ve askerî faaliyetlerin ve mahallî asayişin emniyet ve himayesi için bu harekât mmtalarında bulunmaları caiz görülmeyen kimseleri bu mmtakalardan çıkarmağa ve bu harekât mıntakalarına girmeği, çıkmağı menetmeğe ve bu mıntakalara münakalât vasıtalarının girip çıkmasını tahdit etmeğe salahiyetlidir.
Madde 12
Harp halinde, tesbit edilmiş olan harekât mıntakalarında, altıncı maddenin birinci bendinde yazılı fiilleri işliyenler ve bu fiillere iştirak edenler âmiri adlî tarafından taleb edildiği takdirde askerî mahkemelerde muhakeme olunurlar.
Bu hallerde dahi 10 uncu madde hükümleri mahfuzdur.
Son maddeler
Madde 13
Aşağıda yazılı kanunlarla bunlara müteferri hükümler mülgadır:
I) 20 eylül 1293 tarihli İdarei Örfiye Kararnamesile bunun 20 haziran 1325 tarihli zeyli,
II) 18 eylül 1335 tarihli İdarei Örfiye Kararnamesile buna müzeyyel 24 teşrinisani 1335 tarihli kararname,
III) Divanı harbi örfilere muhavvel ceraimin heyeti tahkikiye bu Ilınmayan yerlerde sureti tahkiki hakkındaki 10 ağustos 1331 tarihli kanunu muvakkat,
IV) İdarei Örfiye mıntakalarında müteşekkil divanı harbler tarafından verilecek idam kararlarının sureti icrasına dair 31 mart 1341 tarih ve 595 numaralı kanun,
V) Divanı harbi örfî hükümlerinin kabili temyiz olmadığına dair 29 nisan 1333 tarihli muvakkat kanun,
VI) Örfî idare cari olan mahallerde her nevi kütübü resail ve evrak ile matbuatı mevkute ve gayri mevkuteye mütedair 5 şubat 133ü tarihli kararname,
VII) Vakti seferde icraatı Hükümete karşı gelenler için ciheti askeriyece ittihaz olunacak tedabire müteallik 14 mayıs 1331 tarihli kanunu muvakkat.
Madde 14
Bu kanun neşri tarihinden itibaren mer’idir.
Madde 15
Bu kanunun icrasına İcra Vekilleri Heyeti memurdur.
23/5/1940
