Roma Hukukundan Günümüze Önemli Sözler

A verbis legis non est recedendum

– Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır,

Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata

– Bir kanun ilga edildikten sonra, önceki kanun kendiliğinden yürürlüğe girmez

Absoluta sententia expositore non indiget

– Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez

Actori incumbit onus probandi – İspat yükü davacıya aittir

Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores

– Hakimler, vakıalara ilişkin meselelere cevap vermez; yeminliler – bilirkişiler, jüri – hukuki meselelere cevap vermez

Ames iudicio, non amore iudices

– Hüküm sevgi ile verilmeli, fakat sevgiden hareketle verilmemelidir

Argumenta non sunt numeranda, sed ponderanda

– Deliller sayılmaz, tartılır

Benignus leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

– Kanunlar amaçlarına uygun olarak yorumlanmalıdır

Bonis nocet, qui malis parcit

– Kötüleri affeden, iyilere zarar verir

Casus fortuitus a mora excusat

– Beklenmedik hal, temerrüdü mazur gösterir

Cessante ratione legis, cessat lex ipsa

– Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa, kanun da kalkmalıdır

Confessio est regina probationum

– İkrar, delillerin kraliçesidir

Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines

– Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz

Consuetudo est optima legum interpres

– Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur

Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur

– Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar, kanun gibidir

Conventio est lex

– Anlaşma, kanundur

Conventio privatorum non potest publico iuri

– Kamu hukuku, tarafların anlaşması ile değiştirilemez

De internis non iudicat praetor

– Hakim, içte olan (niyet) ile uğraşmaz

Delicta parentium liberis non nocent

– Ana babanın suçu çocuklarına zarar vermez

Docendo discimus

– Öğretirken öğreniyoruz

Dura lex, sed lex

– Kanun serttir ama kanundur

Eius est interpretari leges, cuius est condere

– Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir

Error calculi non nocet

– Hesap hatası zarar vermez

Error insyllaba non nocet

– Yazı hatası zarar vermez

Etiam tacere est respondere

– Susma dahi cevap vermektir

Facta per testes, non pacta probantur

– Tanıklarla anlaşmalar değil, vakıalar kanıtlanır

Familias consenvari publice interest

– Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır

Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur

 – Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır

Fiat iustitia nec pereat mundus

– Dünyanın yıkılmaması için adalet sağlanmalıdır

Geminant peccatum, quem delicti non pudet

– Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır

Genera non pereunt

– Neviler telef olmaz

Generalia specialibus non derogant

– Genel olan özel olanı ilga etmez

Generalibus specialia derogant

– Özel olan genel olanı ilga eder

Graviore culpa graviore poena

– Kusur ağırlaştıkça ceza da ağırlaşır

Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere, neminem laedere, suum cuique tribuere

– Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak, kimseye zarar vermemek, herkese kendisinin olanı vermek

In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit

– Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır

In dubio pro reo

– Şüpheden sanık yararlanır

In societatis contractibus fides exhuberat

– Şirket akitlerinde sadakat esastır

Infinita aestimatio est libertatis

– Özgürlüğün değeri sonsuzdur

Inter proximos fraus facile praesumitur

– Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır

Interest rei publicae, ut sint finis litium

– Davaların, uyuşmazlıkların sona ermesinde kamu yararı vardır

Invitus procurationem suscipere nemo cogitur

– Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz

Is, qui tacet, non fatetur

– Susan ikrar etmiş olmaz

Iudex est lex loquens

– Hakim, konuşan kanundur

Iudicia suum effectum habere debent

– Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır

Iura scripta sunt vigilantibus

– Hukuk dikkatliler (uyanıklar) için yazılmıştır

Iure suo uti nemo cogitur

– Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz

Ius est ars boni et aequi

 – Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır

Ius naturae bes immutabile

– Tabii Hukuk değişmezdir

Ius publicum privatorum pactis mutare non potest

– Kamu Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez

Ius respicit aequitatem

– Hukukun hedefi adalettir

Iustitiae dilatio est quaedem negatio

– Geciken adalet onun reddi demektir

Leges ab omnibus intellegi debent

– Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır

Leges breves esse oportet, quo facilius teneantur

 – Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır

Leges posteriores priores contraris abrogant

 – Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder

Lex est dictamen rationis

– Kanun aklın emridir

Lex est ratio summa, quae iubet quae sunt utilia et necessaria, et contraria prohibet

– Kanun en yüksek akıldır, faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar

Lex est, quod populus iubet atque consistit

– Kanun halkın emrettiği ve koyduğudur

Lex iniusta non est lex

– Adil olmayan kanun kanun değildir

Lex iubeat, non disputet

– Kanun emreder, tartışmaz

Lex moneat, priusquam feriat

– Kanun cezalandırmadan önce uyarmalıdır

Lex non prospicit, non respicit

– Kanun geriye değil, ileriye yönelir

Lex nova ad praeterita trahi nequit

– Yeni kanun geçmişe etkili olmamalıdır

Lex posterior derogat priori

– Sonraki kanun öncekini yürürlükten kaldırır

Lex semper intendit, quod convenit rationi

– Kanun daima aklın gereğini amaçlar

Lex specialis derogat legi generali

– Özel kanun genel kanunu değiştirir

Liberum corpus nullam recipit aestimationem

– Hür bir kimsenin bedeni para ile değerlendirilemez

Litorum usus publicus est

– Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir

Male iure nostro uti non debemus

– Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız

Mandatum morte dissolvitur

 – Vekalet ölümle sona erer

Mare liberum

 – Açık deniz – Deniz herkese açıktır

Mater semper certa est

– Ana daima bellidir

Minor in delictis maior habetur

– Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir

Mobilia non habent sequelas

– Menkuller takip edilemezler; menkul mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler

Morbus est impedimentum legale

– Hastalık kanuni bir engeldir

Mutuus dissensus

 – Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi

Ne bis in idem crimen iudicetur

 – Aynı suç dolayısıyla iki defa mahkumiyet kararı verilemez

Necat iudex ultra petita partium

– Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz

Necessitas non habet legem

– Zaruret kanun tanımaz

Necessitas probandi incumbit, illi qui agit

 – Ispat külfeti davacıya aittir

Necessitas publica maior quam privata

– Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir

Negabit frustra in medio prensus crimine

 – Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkar edecektir

Nemo bis punitur pro eodem delieto

– Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki defa cezalandırılmamalıdır

Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

– Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez

Nemo punitur pro alieno delieto

–Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz

Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse)

– Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez

Nihil iniquis venali iustitia

– Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz

Nimium altercenda verit

– Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur

Non alienat, qui dumtaxat omittit possessionem

– Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz

Non bis in idem

 – Aynı konuda dava tekrar olmaz

Non est resgula, quin fallit

– Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur

Non plus in accessione potest esse, quam in principali obligatione

 – Ana borçtan fazlası fer’ide mevcut olamaz

Non servata forma corruit actus

 – Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır

Notorium non eget probatione

– Herkesin bildiğini ispat gerekmez

Nulla fortior probatio, quam confessio partis

– Taraf ikrarından daha kuvvetli delil yoktur

Nulla mora sine petitione

– Talep olmadan temerrüd olmaz

Nulla poena sine lege

– Kanun olmadan ceza olmaz

Nulla societas in aeternum

– Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz

Nullum crimen, nulla poena sine lege

– Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz

Omne promissum cadit in debitum

– Her vaat borca dönüşür

Omnes homines aequales sunt

– Bütün insanlar eşittir

Omnia praesumuntur legitime facta, donec probetur contrarium

– Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir

Omnis qui profitetur artem, culpam levissimam praestat

– Bir beceriyi meslek edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur

Optime legum interpres rerum usus

– Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır

Pacat dant leges contractui

– Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur

Pacta novissima servari oportet

– En son kararlaştırılana uyulmalıdır

Pacta privata iuri publico derogare possunt

– Kamu hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz

Pacta sunt servanda

– Anlaşmalara uyulmalıdır

Pactum de contrahendo

– İleride sözleşmenin yapılacağına ilişkin anlaşma

Par deliquentis et suasoris culpa est

– Failin ve azmettirenin kusuru eşittir

Pater semper incertus est

– Babanın kim olduğu kesin değildir

Pectus facit iuris consultum

– Hukukçunun kalbi olmalıdır

Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit

– Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer

Periculum est emptoris – Hasar alıcıya aittir

Petitori incumbit probatio – İspat külfeti davacınındır

Poena constitur in emendationem hominum

– Ceza insanların düzelmesi konulmuştur

Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria

– Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır

Poena debet commensurari delieto

– Ceza file göre ölçülmelidir

Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet

– Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir

Poena potius molliendae sunt quam asperandae

– Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir

Poenalia non sunt extanda

– Cezai meseleler genişletilmelidir

Possessio non est iuris, sed facti

– Zilyetlik hukuka değil, fiiliyata ilişkindir

Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit

– Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz

Praetor ıus dicere potest, facere non potest

– Hâkim hukuku söyleyebilir, fakat yaratamaz

Princeps legibus solutus

– Hükümdar kanunlarla bağlı değildir

Principale trahit acessionem

– Teferruat asla tabidir

Prior tempore potior iure

– Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir

Probare debet, qui dicit, non qui negat

– İspat yükümlülüğü inkâr edene değil, iddia edene aittir

Probatio incumbit ei, qui dicit
– İspat iddia edene aittir

Probatio onus petitoris, commodum posseroris
– İspat davacının külfeti, zilyedin nimetidir

Propter necessitatem illicitum efficitur
– Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir

Prout, quidque contractum est, ita et solvi debet
– Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır

Punitur he peccetur
– Ceza, suç işlenmemesi için verilir

Punitur quia pecceatum est
– Suç işlendiği için ceza verilir

Quae ad unum finem locuta sunt, non debent ad alium detorqueri
– Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir

Quae communi legi derogant, stricte interpretantur
– Genel bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır

Quae publice fiunt, nulli licet ignorare
– Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez

Quae simulate geruntur, pro infectis habentur
– Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur

Quae sine culpa accidunt, a nullo praestantur
– Kusur olmadan vuku bulandan kime sorumlu olmaz

Qui expicit, probare debet, quod excipitur
– İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür

Qui partem debiti sine protestatione solvit, totum debitum agnoscere videtur
– Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır

Qui possidet dominus esse praesumitur
– Zilyet olanın malik olduğu karinedir

Qui sciens solvit indebitum, donandi consilio id videtur fecisse
– Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle hareket ettiği kabul edilir

Qui tacet, consentire videtur, ubi loqui potuit et debuit
– Konuşabileceği ve konuşmaya mecbur olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır

Quidquid est in territorio, est de territorio
– Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir

Quidquid necessitas cogit, defendit
– Zaruret zorlamışsa, bu savunma olarak ileri sürülür

Quidquid plantatur solo, solo cedit
– Toprağa dikilenler toprağa tabi olur

Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium
– Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir

Quilibet rei suae legem dicere potest
– Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir

Quisque potest renuntiare iuri suo
– Bir kimse hakkından vazgeçebilir

Quivis bonus praesumitur
– İyi niyet karinedir

Ratio legis est anima legis
– Kanunun mantığı kanunun ruhudur

Refertur ad universos, quod publice fit per maiorem partem
– Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar

Res ficsi usucapi non potest
– Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez

Res inter alios acta alteri non nocet
– İki kişi arasında görülmüş dava başkasına zarar vermez

Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat
– İki kişi arasında karara bağlanan mesele başkalarını etkilemez

Res iudicata alii non nocet
– Hükümler başkalarına zarar vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır

Res iudicata ius facit inter partes
– Kesin hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır

Res iudicata pro veritate accipitur
– Kesin hüküm adli gerçek kabul edilir, Kesin hüküm hakikat kabul edilir

Res nullius occupanti cedit
– Sahipsiz mal ibraz edenindir

Rex non potest peccare
– Kral suç işleyemez

Rex regnat, sed non gubernat
– Kral idare etmez, hükmeder

Riparum usus publicus est
– Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir

Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa
– Resmi belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır

Semel absolutus semper absolutus
– Bir defa beraat eden ebediyen beraat etmiş olur

Sentenia interlocutoria revocari potest, definitiva non potest
– Bir ara karar geri alınabilir, fakat nihai karar geri alınamaz

Si vis pacem, para bellum
– Barış istiyorsan, savaşa hazır olmalısın

Silent leges inter arma
– Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar

Societas cum contrahitur, tam lucri quam damni communio initur
– Bir şirket kurulduğunda kazanç ve zarar ortak olur

Societas delinquere non potest
– Bir ortaklık suç işleyemez

Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum
– Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz

Solutionem adseveranti probationis onus incumbit
– İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır

Specilia geralibus derogant, non generalia specialibus
– Özel hükümler genel hükümleri kaldırır, genel hükümler özel hükümleri kaldırmaz

Statim debetur, quod sine die debetur
– Vade olmadan borçlanılmış olan derhal borçlanılmıştır

Stultis non succurritur
– Aptallara yardım edilmez

Subscribens consentiresubscriptis censetur
– İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür

Tempora mutantur et nos mutamur in illis
– Zamanlar değişir ve biz de değişiriz

Testes non numerantur, sed penderantur
– Tanıkların sayısı değil, ağırlığı önemlidir

Testibus, non testimoniis creditur
– Beyanlarına değil, tanıklara inanılır

Tutor loco parentis habetur
– Vasi ana babanın yerini tutar

Tutor rem pupilli emere non potest
– Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz

Ubi emelumentum, ibi onus
– Nerde yarar varsa, orada külfet vardır, hukuki işlemden yararlanan, külfetlere de katlanmalıdır

Ubi non est culpa, ibi non est delictum
– Kusur yoksa haksız fiil (suç) de yoktur

Ubi societas, ibi ius
– Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır

Ubi te invenio, ibi te iudico
– Seni bulduğum yerde dava ederim

Utile non debet per inutile vitiari
– Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez, hükümsüzlük kısmi olabilir

Utilitas publica privatae praeferri debet
– Kamu yararı ferdi yarara tercih edilmelidir

Verba contractus sunt leges contractus
– Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur

Verbis legis tenaciter inhaerendum
– Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır

Victus victori in expensis est condemnandus
– Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir

Vim vi repelllere licet
– Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir

Vox audita perit, littera scripta manent
– Duyulmuş söz uçar, yazılmış harfler kalır

Vulgo quaesitus matrem sequitur
– Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir.