Yeni
Ana Sayfa » Hukuk Felsefesi » Roma Hukukundan Günümüze Önemli Sözler

Roma Hukukundan Günümüze Önemli Sözler

A verbis legis non est recedendum
– Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır,
Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata
– Bir kanun ilga edildikten sonra, önceki kanun kendiliğinden yürürlüğe girmez
Absoluta sententia expositore non indiget
– Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez
Actori incumbit onus probandi – İspat yükü davacıya aittir
Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores
– Hakimler, vakıalara ilişkin meselelere cevap vermez; yeminliler – bilirkişiler, jüri – hukuki meselelere cevap vermez
Ames iudicio, non amore iudices
– Hüküm sevgi ile verilmeli, fakat sevgiden hareketle verilmemelidir
Argumenta non sunt numeranda, sed ponderanda
 Deliller sayılmaz, tartılır
Benignus leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur
– Kanunlar amaçlarına uygun olarak yorumlanmalıdır
Bonis nocet, qui malis parcit
– Kötüleri affeden, iyilere zarar verir
Casus fortuitus a mora excusat
– Beklenmedik hal, temerrüdü mazur gösterir
Cessante ratione legis, cessat lex ipsa
– Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa, kanun da kalkmalıdır
Confessio est regina probationum
– İkrar, delillerin kraliçesidir
Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines
– Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz
Consuetudo est optima legum interpres
– Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur
Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur
– Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar, kanun gibidir
Conventio est lex
– Anlaşma, kanundur
Conventio privatorum non potest publico iuri
– Kamu hukuku, tarafların anlaşması ile değiştirilemez
De internis non iudicat praetor
– Hakim, içte olan (niyet) ile uğraşmaz
Delicta parentium liberis non nocent
– Ana babanın suçu çocuklarına zarar vermez
Docendo discimus
– Öğretirken öğreniyoruz
Dura lex, sed lex
– Kanun serttir ama kanundur
Eius est interpretari leges, cuius est condere
– Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir
Error calculi non nocet
– Hesap hatası zarar vermez
Error insyllaba non nocet
– Yazı hatası zarar vermez
Etiam tacere est respondere
– Susma dahi cevap vermektir
Facta per testes, non pacta probantur
– Tanıklarla anlaşmalar değil, vakıalar kanıtlanır
Familias consenvari publice interest
Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır
Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur
 – Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır
Fiat iustitia nec pereat mundus
Dünyanın yıkılmaması için adalet sağlanmalıdır
Geminant peccatum, quem delicti non pudet
Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır
Genera non pereunt
Neviler telef olmaz
Generalia specialibus non derogant
Genel olan özel olanı ilga etmez
Generalibus specialia derogant
Özel olan genel olanı ilga eder
Graviore culpa graviore poena
Kusur ağırlaştıkça ceza da ağırlaşır
Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere, neminem laedere, suum cuique tribuere
Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak, kimseye zarar vermemek, herkese kendisinin olanı vermek
In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit
– Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır
In dubio pro reo
Şüpheden sanık yararlanır
In societatis contractibus fides exhuberat
Şirket akitlerinde sadakat esastır
Infinita aestimatio est libertatis
Özgürlüğün değeri sonsuzdur
Inter proximos fraus facile praesumitur
– Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır
Interest rei publicae, ut sint finis litium
– Davaların, uyuşmazlıkların sona ermesinde kamu yararı vardır
Invitus procurationem suscipere nemo cogitur
– Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz
Is, qui tacet, non fatetur
– Susan ikrar etmiş olmaz
Iudex est lex loquens
– Hakim, konuşan kanundur
Iudicia suum effectum habere debent
– Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır
Iura scripta sunt vigilantibus
Hukuk dikkatliler (uyanıklar) için yazılmıştır
Iure suo uti nemo cogitur
Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz
Ius est ars boni et aequi
 – Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır
Ius naturae bes immutabile
Tabii Hukuk değişmezdir
Ius publicum privatorum pactis mutare non potest
– Kamu Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez
Ius respicit aequitatem
Hukukun hedefi adalettir
Iustitiae dilatio est quaedem negatio
– Geciken adalet onun reddi demektir
Leges ab omnibus intellegi debent
Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır
Leges breves esse oportet, quo facilius teneantur
 – Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır
Leges posteriores priores contraris abrogant
 – Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder
Lex est dictamen rationis
Kanun aklın emridir
Lex est ratio summa, quae iubet quae sunt utilia et necessaria, et contraria prohibet
Kanun en yüksek akıldır, faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar
Lex est, quod populus iubet atque consistit
Kanun halkın emrettiği ve koyduğudur
Lex iniusta non est lex
Adil olmayan kanun kanun değildir
Lex iubeat, non disputet
Kanun emreder, tartışmaz
Lex moneat, priusquam feriat
Kanun cezalandırmadan önce uyarmalıdır
Lex non prospicit, non respicit
Kanun geriye değil, ileriye yönelir
Lex nova ad praeterita trahi nequit
Yeni kanun geçmişe etkili olmamalıdır
Lex posterior derogat priori
Sonraki kanun öncekini yürürlükten kaldırır
Lex semper intendit, quod convenit rationi
Kanun daima aklın gereğini amaçlar
Lex specialis derogat legi generali
Özel kanun genel kanunu değiştirir
Liberum corpus nullam recipit aestimationem
Hür bir kimsenin bedeni para ile değerlendirilemez
Litorum usus publicus est
Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir
Male iure nostro uti non debemus
Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız
Mandatum morte dissolvitur
 – Vekalet ölümle sona erer
Mare liberum
 – Açık deniz – Deniz herkese açıktır
Mater semper certa est
Ana daima bellidir
Minor in delictis maior habetur
Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir
Mobilia non habent sequelas
Menkuller takip edilemezler; menkul mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler
Morbus est impedimentum legale
Hastalık kanuni bir engeldir
Mutuus dissensus
 – Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi
Ne bis in idem crimen iudicetur
 – Aynı suç dolayısıyla iki defa mahkumiyet kararı verilemez
Necat iudex ultra petita partium
– Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz
Necessitas non habet legem
– Zaruret kanun tanımaz
Necessitas probandi incumbit, illi qui agit
 – Ispat külfeti davacıya aittir
Necessitas publica maior quam privata
Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir
Negabit frustra in medio prensus crimine
 – Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkar edecektir
Nemo bis punitur pro eodem delieto
Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki defa cezalandırılmamalıdır
Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet
Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez
Nemo punitur pro alieno delieto
Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz
Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse)
– Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez
Nihil iniquis venali iustitia
Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz
Nimium altercenda verit
Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur
Non alienat, qui dumtaxat omittit possessionem
– Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz
Non bis in idem
 – Aynı konuda dava tekrar olmaz
Non est resgula, quin fallit
Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur
Non plus in accessione potest esse, quam in principali obligatione
 – Ana borçtan fazlası fer’ide mevcut olamaz
Non servata forma corruit actus
 – Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır
Notorium non eget probatione
– Herkesin bildiğini ispat gerekmez
Nulla fortior probatio, quam confessio partis
– Taraf ikrarından daha kuvvetli delil yoktur
Nulla mora sine petitione
– Talep olmadan temerrüd olmaz
Nulla poena sine lege
– Kanun olmadan ceza olmaz
Nulla societas in aeternum
– Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz
Nullum crimen, nulla poena sine lege
– Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz
Omne promissum cadit in debitum
– Her vaat borca dönüşür
Omnes homines aequales sunt
– Bütün insanlar eşittir
Omnia praesumuntur legitime facta, donec probetur contrarium
– Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir
Omnis qui profitetur artem, culpam levissimam praestat
– Bir beceriyi meslek edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur
Optime legum interpres rerum usus
– Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır
Pacat dant leges contractui
– Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur
Pacta novissima servari oportet
– En son kararlaştırılana uyulmalıdır
Pacta privata iuri publico derogare possunt
– Kamu hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz
Pacta sunt servanda
– Anlaşmalara uyulmalıdır
Pactum de contrahendo
– İleride sözleşmenin yapılacağına ilişkin anlaşma
Par deliquentis et suasoris culpa est
– Failin ve azmettirenin kusuru eşittir
Pater semper incertus est
– Babanın kim olduğu kesin değildir
Pectus facit iuris consultum
– Hukukçunun kalbi olmalıdır
Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit
– Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer
Periculum est emptoris – Hasar alıcıya aittir
Petitori incumbit probatio – İspat külfeti davacınındır
Poena constitur in emendationem hominum
– Ceza insanların düzelmesi konulmuştur
Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria
– Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır
Poena debet commensurari delieto
– Ceza file göre ölçülmelidir
Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet
– Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir
Poena potius molliendae sunt quam asperandae
– Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir
Poenalia non sunt extanda
– Cezai meseleler genişletilmelidir
Possessio non est iuris, sed facti
– Zilyetlik hukuka değil, fiiliyata ilişkindir
Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit
– Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz
Praetor ıus dicere potest, facere non potest
– Hâkim hukuku söyleyebilir, fakat yaratamaz
Princeps legibus solutus
– Hükümdar kanunlarla bağlı değildir
Principale trahit acessionem
– Teferruat asla tabidir
Prior tempore potior iure
– Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir
Probare debet, qui dicit, non qui negat
– İspat yükümlülüğü inkâr edene değil, iddia edene aittir
Probatio incumbit ei, qui dicit
– İspat iddia edene aittir
Probatio onus petitoris, commodum posseroris
– İspat davacının külfeti, zilyedin nimetidir
Propter necessitatem illicitum efficitur
– Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir
Prout, quidque contractum est, ita et solvi debet
– Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır
Punitur he peccetur
– Ceza, suç işlenmemesi için verilir
Punitur quia pecceatum est
– Suç işlendiği için ceza verilir
Quae ad unum finem locuta sunt, non debent ad alium detorqueri
– Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir
Quae communi legi derogant, stricte interpretantur
– Genel bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır
Quae publice fiunt, nulli licet ignorare
– Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez
Quae simulate geruntur, pro infectis habentur
– Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur
Quae sine culpa accidunt, a nullo praestantur
– Kusur olmadan vuku bulandan kime sorumlu olmaz
Qui expicit, probare debet, quod excipitur
– İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür
Qui partem debiti sine protestatione solvit, totum debitum agnoscere videtur
– Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır
Qui possidet dominus esse praesumitur
– Zilyet olanın malik olduğu karinedir
Qui sciens solvit indebitum, donandi consilio id videtur fecisse
– Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle hareket ettiği kabul edilir
Qui tacet, consentire videtur, ubi loqui potuit et debuit
– Konuşabileceği ve konuşmaya mecbur olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır
Quidquid est in territorio, est de territorio
– Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir
Quidquid necessitas cogit, defendit
– Zaruret zorlamışsa, bu savunma olarak ileri sürülür
Quidquid plantatur solo, solo cedit
– Toprağa dikilenler toprağa tabi olur
Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium
– Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir
Quilibet rei suae legem dicere potest
– Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir
Quisque potest renuntiare iuri suo
– Bir kimse hakkından vazgeçebilir
Quivis bonus praesumitur
– İyi niyet karinedir
Ratio legis est anima legis
– Kanunun mantığı kanunun ruhudur
Refertur ad universos, quod publice fit per maiorem partem
– Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar
Res ficsi usucapi non potest
– Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez
Res inter alios acta alteri non nocet
– İki kişi arasında görülmüş dava başkasına zarar vermez
Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat
– İki kişi arasında karara bağlanan mesele başkalarını etkilemez
Res iudicata alii non nocet
– Hükümler başkalarına zarar vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır
Res iudicata ius facit inter partes
– Kesin hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır
Res iudicata pro veritate accipitur
– Kesin hüküm adli gerçek kabul edilir, Kesin hüküm hakikat kabul edilir
Res nullius occupanti cedit
– Sahipsiz mal ibraz edenindir
Rex non potest peccare
– Kral suç işleyemez
Rex regnat, sed non gubernat
– Kral idare etmez, hükmeder
Riparum usus publicus est
– Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir
Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa
– Resmi belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır
Semel absolutus semper absolutus
– Bir defa beraat eden ebediyen beraat etmiş olur
Sentenia interlocutoria revocari potest, definitiva non potest
– Bir ara karar geri alınabilir, fakat nihai karar geri alınamaz
Si vis pacem, para bellum
– Barış istiyorsan, savaşa hazır olmalısın
Silent leges inter arma
– Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar
Societas cum contrahitur, tam lucri quam damni communio initur
– Bir şirket kurulduğunda kazanç ve zarar ortak olur
Societas delinquere non potest
– Bir ortaklık suç işleyemez
Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum
– Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz
Solutionem adseveranti probationis onus incumbit
– İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır
Specilia geralibus derogant, non generalia specialibus
– Özel hükümler genel hükümleri kaldırır, genel hükümler özel hükümleri kaldırmaz
Statim debetur, quod sine die debetur
– Vade olmadan borçlanılmış olan derhal borçlanılmıştır
Stultis non succurritur
– Aptallara yardım edilmez
Subscribens consentiresubscriptis censetur
– İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür
Tempora mutantur et nos mutamur in illis
– Zamanlar değişir ve biz de değişiriz
Testes non numerantur, sed penderantur
– Tanıkların sayısı değil, ağırlığı önemlidir
Testibus, non testimoniis creditur
– Beyanlarına değil, tanıklara inanılır
Tutor loco parentis habetur
– Vasi ana babanın yerini tutar
Tutor rem pupilli emere non potest
– Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz
Ubi emelumentum, ibi onus
– Nerde yarar varsa, orada külfet vardır, hukuki işlemden yararlanan, külfetlere de katlanmalıdır
Ubi non est culpa, ibi non est delictum
– Kusur yoksa haksız fiil (suç) de yoktur
Ubi societas, ibi ius
– Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır
Ubi te invenio, ibi te iudico
– Seni bulduğum yerde dava ederim
Utile non debet per inutile vitiari
– Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez, hükümsüzlük kısmi olabilir
Utilitas publica privatae praeferri debet
– Kamu yararı ferdi yarara tercih edilmelidir
Verba contractus sunt leges contractus
– Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur
Verbis legis tenaciter inhaerendum
– Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır
Victus victori in expensis est condemnandus
– Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir
Vim vi repelllere licet
– Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir
Vox audita perit, littera scripta manent
– Duyulmuş söz uçar, yazılmış harfler kalır
Vulgo quaesitus matrem sequitur
– Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir.
Roma Hukuku Dersleri – Belgin Erdoğmuş – Bülent Tahiroğlu

Bunu okudunuz mu?

25 Ocak – Hukuk Takvimi

25 Ocak – Hukuk Takvimi 1579 Fransa, İspanya, Büyük Britanya, Savoya Dükalığı ve Hollanda arasında …

Hukuk Ansiklopedisi sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya Devam Edin