Hukuk Ansiklopedisi
Teorik Çerçevede Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı, Doç. Dr. Peri URAN MURPHY tarafından kaleme alınmış, 2019 yılı Nisan ayında Yetkin Yayınları tarafından okuyucu ile buluşturulmuştur.
KİTABIN ÖNSÖZÜ
“Bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması adına iktidarın sınırlandırılması düşüncesi, anayasacılık hareketlerinin özünü oluşturmaktadır. Demokrasinin özgürlük, eşitlik, adalet, katılım, gibi birtakım kavramları içine alan bir değerler sistemi olduğu dikkate alındığında, bu dengenin bozulmaması, süreklilik gösterebilmesi ve demokrasinin çoğunluk baskısına dönüşmemesi için, çoğunluğun hukukla sınırlandırılması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Hukuk devleti ise kendisini ancak bağımsız bir yargı mekanizmasıyla koruyabilir. Bu nedenle yargı bağımsızlığının güvence altına alınmamış olduğu bir devletin tam anlamıyla bir hukuk devleti olduğundan söz edilemez.
Anayasa hukuku literatüründe büyük öneme sahip olan yargı bağımsızlığı konusu her daim güncelliğini korumaktadır. Özellikle, son yıllarda yapılan anayasa değişiklikleri ile yargı bağımsızlığı konusu daha da tartışılır hale gelmiştir. Bu eserle, konuya ilişkin güncel akademik tartışmalar irdelenmeye, literatürdeki mevcut yaklaşım ve görüşlere ilişkin eleştiri ve değerlendirmeler son gelişmeler ışığında ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Yargı bağımsızlığının ele alındığı bu çalışmanın ilk bölümünde, söz konusu kurum, bu konudaki mevcut çalışmalardan farklı olarak, teorik çerçevede ele alınmış ve ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin söz konusu kuruma ilişkin karar ve değerlendirmelerine yer verilmiştir. Söz konusu bölümde ayrıca yargı bağımsızlığının anayasal ilke ve kurumlarla ilişkisi, uluslararası belgelerde ne şekilde düzenlendiği ve önemi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde yargı bağımsızlığının 1982 Anayasası’ndan önceki anayasalarda ve 1982 Anayasası’nda nasıl düzenlendiği ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Anayasa Hukuku alanındaki en tartışmalı konulardan biri olan Hakimler ve Savcılar Kurulu, son anayasa değişiklikleri ve akademik tartışmalar ışığında incelenmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, yargı mensuplarının özlük işlerinin yürütülmesi, sorumluluğu ve denetlenmesi konuları ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise, yargı bağımsızlığı konusunun önemi bir kez daha vurgulandıktan sonra, konuyla ilgili güncel tartışmalara ilişkin değerlendirme ve öneriler ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Dileğimiz, eksikliklerine karşın çalışmamızın yargı bağımsızlığına ilişkin literatüre bir katkı sağlayabilmesidir.
Bu uzun soluklu çalışma sürecinde teşekkür borçlu olduğum bazı kişiler var. Öncelikle varlıklarından güç bulduğum, sevgili annem Av. Işık Uran, sevgili babam Prof. Dr. Necati Uran ve sevgili kardeşim Doç. Dr. Pınar Uran’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Sevgileri, sabırları ve özverileriyle bu yoğun süreçte en büyük desteği kendilerinden gördüm.
Çalışmalarım sırasında bana gösterdiği anlayış için sevgili eşim Av. David Michael Murphy’e ve sağladıkları motivasyon için sevgili Mary Murphy ve Michael Murphy’e de teşekkür borçluyum.
Bu çalışmanın bir kısmı Yükseköğretim Kurulu’nun doktora sonrası araştırma desteği ile Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan New York Üniversitesi’nde yürütülmüştür. Bu süreçte derin bilgi ve tecrübesinden istifade ettiğim ve birlikte akademik çalışmalar yürüttüğüm değerli Prof. Dr. Pasquale Pasquino’ya da müteşekkirim.
Bu kitabın gerek Eylül/2016 tarihli ilk baskısını, gerekse son anayasa değişiklikleri ışığında güncellenmiş ve genişletilmiş 2019 tarihli ikinci baskısını yayına hazırlayan Yetkin Basım, Yayım ve Dağıtım A.Ş sahipleri Sayın Muharrem Başer ve Sayın Y. Ziya Gülkök’e de ayrıca teşekkür etmek isterim. Yrd. Doç. Dr. Peri URAN MURPHY İstanbul, Şubat 2019.”
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK YARGI BAĞIMSIZLIĞI
I. Yargı Fonksiyonunun Mahiyeti ve Niteliği
II. Teorik Çerçevede Yargı Bağımsızlığı
III. Bir Kavram Olarak Yargı Bağımsızlığı ve Yargı Tarafsızlığı ile İlişkisi
IV. Yargı Bağımsızlığının Önemi ve Anayasal İlke ve Kurumlarla İlişkisi
1.Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı
2.Hukuk Devleti ve Yargı Bağımsızlığı
3.Demokrasi ve Yargı Bağımsızlığı
V. Yargı Bağımsızlığına İlişkin Evrensel İlkeler ve Uluslararası Düzenlemeler
VI. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Kararları’nda Yargı Bağımsızlığı
İKİNCİ BÖLÜM
YARGI BAĞIMSIZLIĞININ UNSURLARI ve YARGININ SAHİP OLDUĞU GÜVENCELER
I. 1982 Anayasası’ndan Önceki Anayasalarda Yargı Bağımsızlığı
II. 1982 Anayasası’nda Yargı Bağımsızlığı
1.Genel Olarak
2.Yasamaya Karşı Bağımsızlık
3.Yürütmeye Karşı Bağımsızlık
4.Yargıya Karşı Bağımsızlık
5.Basın Karşısında Bağımsızlık
6.Uyuşmazlığın Tarafları Karşısında Bağımsızlık
7.Üçüncü Kişiler Karşısında Bağımsızlık
III. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Korunmasına Yönelik Tedbirler ve Yargı Mensuplarının Sahip Olduğu Güvenceler
1.Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Korunmasına Yönelik Tedbirler
a. Yargılamayı Etkilemenin Suç Olarak Düzenlenmesi
b. Başkaca Bir Görev Yapamama
c. Hakimin Davadan Çekilmesi ve Reddi141
d. Duruşmaların Aleni, Kararların Gerekçeli Olması
e. Yüksek Mahkeme Üyelerinin Yargılamalarının Ayrı Olması
f. Tabii Hakim ilkesi
2. Hakimlik ve Savcılık Teminatı
a. Genel Olarak
b. Hakimlik ve Savcılık Teminatının Unsurları
1.Azledilemezlik Teminatı
2.Coğrafi Teminat1
3.Emekliye Sevkedilmeme Teminatı
4.Maaş ve Ödenekten Yoksun Bırakılmama Teminatı1
5.İsteği Dışında İdari Göreve Atanmama Teminatı1
6.Savcılık Sınıfına Atanmama Teminatı1
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BİR YARGISAL ÜST KURUL OLARAK HAKİMLER ve SAVCILAR KURULU (HSK)
I. Genel Olarak Yargı Alanındaki Üst Kurullar
II. Türkiye’de Yargısal Üst Kurulların Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış
III.1982 Anayasası’nda Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK)
1.2010 Anayasa Değişikliği Öncesinde Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) Kuruluşu, İşleyişi ve Kurul’a İlişkin Temel Sorunlar1
2.2010 Anayasa Değişikliği Sonrası Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK)
a. Kurulun Üye Kompozisyonu
b. Üyelerin Seçimi
c. HSYK’nın Teşkilatı
d. Kurul’un Toplantı ve Karar Alma Usulü
e. Kurul’un Kararlarının Yargısal Denetimi
3.2017 Anayasa Değişikliği Sonrası Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK)
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YARGI MENSUPLARININ ÖZLÜK İŞLERİNİN YÜRÜTÜLMESİNDE YARGI BAĞIMSIZLIĞI
I. Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması
1. Genel Olarak
2. Ülkemizde Yargı Mensuplarının Seçilmesi ve Atanması
II. Yargı Mensuplarının Tayinleri
III. Yargı Mensuplarının Terfileri
IV. Yargı Mensuplarının Sorumluluğu ve Denetlenmesi
SONUÇ – 247
KAYNAKÇA – 259
Doç. Dr. Peri Uran Murphy Hakkında
Doç. Dr. Peri Uran Murphy, 2006-2007 yılları arasında TÜBİTAK Yurt Dışı Araştırma Bursiyeri olarak Columbia Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde doktora tez çalışmasını yürütmüş, 2008 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Doktora Programı’nı tamamlayarak Anayasa Hukuku alanında doktora derecesini elde etmiştir.
9 Aralık 2009 tarihinde Türk Sosyal Bilimler Derneği tarafından düzenlenen Genç Sosyal Bilimciler Yarışması’nda “Yasama İşlevinin Yerine Getirilmesinde Çift Meclis Sistemi ve Türk Siyasal Tarihindeki Yeri” başlıklı doktora tezi ile 2009 Yılı Genç Sosyal Bilimci Birincilik Ödülü’nü almıştır.
Doktora tezi daha sonra Yetkin Yayınevi tarafından kitap olarak basılmıştır.
2009-2010 yılları arasında Columbia Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne, 2012-2013 yılları arasında New York Üniversitesi (NYU) Siyaset Bilimi Bölümü’ne, 2013-2014 yılları arasında City University of New York, Graduate School’a tam burslu Doktora Sonrası Araştırmacı olarak kabul edilmiştir.
2019 yılında Anayasa Hukuku alanında doçent unvanını almıştır.
Hacettepe Üniversitesi Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Bölümü, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı’nde görev yapmıştır. Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi yayın kurulu üyeliğini ve editörlüğünü yürütmüştür.
Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren World Council of Peoples for the United Nations isimli Sivil Toplum Örgütü’nün (New York) Hukuk Danışmanlığı’nı yürütmektedr. Örgütün yılda bir kez yayınladığı “Centerpoint Now” adlı derginin “Medeniyetler İttifakı” temalı 2011 Sayısında (9. sayı) Uran’ın “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Anayasal Gelişim Süreci” adlı çalışması da yer almıştır.
2023 yılı itibariyle Trinity College Dublin Hukuk Fakültesi ve Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law Merkezi’nde çalışmalarını sürdürmektedir.
Eserleri, Kitap Bölümleri ve Makaleleri
“Teorik Çerçevede Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 2. Baskı), Yetkin Yayınevi, Ankara, 2019
“Yasama İşlevinin Yerine Getirilmesinde Çift Meclis Sistemi ve Türk Siyasal Tarihindeki Yeri”, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2008
“Egemenliğin Nihai Taşıyıcısı Olarak Milli Güvenlik Kurulu”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Sayı 6-7, Ekim 2005; “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yorumları Işığında 1982 Anayasası ile Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Karşılaştırmalı İncelemesi“, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 13, Sayı 26, Güz 2014/2; Turkey’s Hasty Constitutional Amendment Devoid of Rational Basis: From a Political Crisis to a Governmental Sytem Change” Journal of Politics and Law, Cilt 3, Sayı 1, Mart 2010; “Anayasaların Başlangıç Kısımları” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 1, Yıl 2015; “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi’nin Basın Özgürlüğü’ne Yaklaşımı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 120, 2015; “The Guardian of the Turkish Constitution: A Special Court”, The Journal of Politics and Law, Cilt 8, Sayı 2, 2015; “Anayasa Yargısında Karşıoy’un Rolü ve Önemi Üzerine Bir İnceleme” Legal Hukuk Dergisi, Vol.17, No. 195, 2019; “Hayvanların Anayasal Çerçevede Korunması”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 7, No. 88, 2019; “Long Lasting State of Emergency in Turkey and the Recent Constitutional Amendments Under Its Shade”, International Journal of Human Rights and Constitutional Studies, DOI: 10.1504/IJHRCS.2022.10045866 yayımlanmış makalele ve kirap bölümlerinden bazılarıdır.
