Hukuk Ansiklopedisi
Türkiye – ABD Güvenlik ve İşbirliği Anlaşması(1959), Demokrat Parti döneminde, 5 Mart 1959 tarihinde imzalanmıştır. Antlaşma, Türkiye Cumhuriyeti adına Fatin Rüştü Zorlu ve Amerika Birleşik Devletleri
Hükümeti adına Büyükelçi William Fletcher Warren tarafından imza edilmiştir.
Türkiye ile ABD arasında imzalanan ilk askeri antlaşma olan 12 Temmuz 1947 tarihli Yardım Antlaşmasından sonra Türkiye 1950 yılında Kore Savaşına katılmış, 1952 yılında Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü Antlaşmasını imzalayarak NATO’ya katılmış, Batı ile ilişkiler askeri bağlamda genişleme göstermiştir.
Türkiye ile ABD arasında 1950-1960 yılları arasında 5o’nin üzerinde ikili anlaşma yapılmıştır.
25 Ağustos 1952’de imzalanan NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi(Kuzey Atlantik Andlaşmasraa Taraf Devletler arasında, Kuvvetlerinin Statüsüne dair Sözleşme), 10 Mart 1954’te TBMM tarafından onaylanmış, bu sözleşme ile ABD’nin, Türk topraklarında askeri tesisler ve üsler kurarak askeri personel bulundurması kabul edilmiştir.(“Kuzey Atlantik Andlaşmasına Taraf Devletler arasında, Kuvvetlerinin Statüsüne dair Sözleşme” nin ve Kuzey Atlantik Nazır Yardımcıları Konseyinin, işbu Sözleşme metninin tadiline mütedair, 4 Nisan 1952 tarihli karan ile Atlantik Konseyinin 25 Ağustos 1953 tarihli kararının ve “Kuzey Atlantik Andlaşması Teşkilâtının, Millî Temsilcilerin ve Milletlerarası Personelin Statülerine dair Sözleşme” nin ve Kuzey Atlantik Nazır Yardımcıları Konseyinin, işba Sözleşme metninin tadiline mütedair, 4 Nisan 1952 tarihli kararının ve “Kuzey Atlantik Andlaşması mucibince kurulmuş Milletlerarası Askeri Karargâhların Statüsüne dair Protokol” ün, kabulüne dair Kanun)
23 Haziran 1954’te imzalanan Vergi Muafiyetleri Anlaşması sonucunda ise, ortak savunma için ABD tarafından yapılacak masraflardan vergi alınmamasını öngörülmüştür.
Savunma Kolaylıkları Yardım Programı’na Ait Anlaşma, 25 Nisan 1955 tarihinde kabul edilmiş, ABD’nin Askeri Tesisler Anlaşması ile Türkiye’de kuracağı üs ve tesislerden ötürü Türkiye’ye ek yükümlülükler getirilmiştir.
Ortak Savunma Yardım Programı’na Göre Verilen Artık Teçhizat ve Malzemenin Kullanılmasına Ait Anlaşma 26 Mayıs 1955 tarihinde düzenlenmiş, ABD’nin gerekli olmayan teçhizat ve malzemeleri başka devletler transferine izin verilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında “Atom Enerjisinin sivil sahada istimali hususunda iş birliğine dair Anlaşma”, 10 Haziran 1955 tarihinde Vaşington’da imzalanmıştır. Atom Enerjisi Anlaşması, 14 Aralık 1956’da TBMM’de kabul edilmiş, 24.12.1956’da resmi gazetede yayınlanmıştır. Bu antlaşma, ABD’nin bilimsel yardımlar yoluyla barışçıl ve insancıl amaçlarla nükleer araştırma merkezleri kurabilmesini ve reaktörlerde kullanılacak zenginleştirilmiş uranyumun Türkiye’ye ödünç verilmesi kararlaştırılmıştır.
28 Temmuz 1956’da yapılan Antlaşma ile, Türk topraklarında işlenen suçlar nedeniyle yabancı bir ülkenin makamlarına yargılama sürecinde rol oynama yetkisi tanınmıştır.
ABD’ye ve NATO‘ya çeşitli ayrıcalıklar tanıyan bir dizi antlaşmanın ardından 1959 yılında imzalanan Türkiye – ABD Güvenlik ve İşbirliği Anlaşması(1959), “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında İş Birliği Anlaşması” adıyla tanzim edilmiş ve antlaşmanın tasdikine dair Kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisinde 9 Mayıs 1960’ta kabul edilmiş ev Resmî Gazetenin 16 Mayıs 1960 tarihli sayısında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun kabulüne muhalefet partisi yoğun itirazlarda bulunmuştur.
Türkiye – ABD İşbirliği Anlaşması (1959) – Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında İş Birliği Anlaşmasının Tasdikine Dair Kanun
MADDE 1. — 5 Mart 1959 tarihinde Ankara’da imzalanan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında İş Birliği Anlaşması kabul ve tasdik edilmiştir.
MADDE 2. — Bu kanun neşri tarihinde meriyete girer.
MADDE 3. — Bu kanun hükümlerini icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ ÎLE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ HÜKÜMETİ ARASINDA İŞ BİRLİĞİ ANLAŞMASI
Türkiye Hükümeti ve Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti, Londra’da 28 Temmuz 1958 tarihinde kendilerinin de katıldıkları Beyannameyi tatbik mevkiine koymayı arzu ederek;
24 Şubat 1955 tarihinde Bağdad’da imzalanan Karşılıklı İş Birliği Paktının 1 nci maddesi gereğince bu Anlaşmayı imzalıyan Tarafların emniyet ve müdafaaları için iş birliği yapmayı kararlaştırdıklarını ve yine aynı şekilde yukarda zikri geçen Beyannamede ifade olunduğu üzere Amerika Birleşik Devletleri Hükümetinin dünya sulhu nef’ine, emniyet ve müdafaaları için işbu Beyannameye katılan hükümetlerle iş birliğinde bulunmayı kabul ettiğini nazarı itibara alarak;
Karşılıklı İş Birliği Paktı âzalarının yukarda zikri* geçen Beyannamede müşterek emniyetlerim korumak ve doğrudan doğruya veya bilvasıta tecavüze mukavemet etmek hususundaki azimlerin beyan etmiş olduklarını nazarı itibara alarak;
Amerika Birleşik Devletleri Hükümetinin 24 Şubat 1955 tarihinde Bağdad’da imzalanmış olan Karşılıklı İş Birliği Paktının başlıca komitelerinin çalışmasına iştirak ettiğini de kaydederek;
Birleşmiş Milletler Anayasası prensipleri gereğince sulhun takviyesini arzu ederek;
Birleşmiş Milletler Anayasasının 51 nci maddesi gereğince emniyet ve müdafaaları için iş birliği yapma haklarını teyit ederek;
Amerika Birleşik Devletleri Hükümetinin, Türkiye’nin istiklâl ve tamamiyetini kendi millî menfaati ve dünya sulhu için hayati telâkki ettiğini nazarı itibara alarak;
1954 tarihli Muaddel Karşılıklı Emniyet Kanunu ve Orta – Doğu’da Sulh ve İstikrarın İdamesine Mütedair Müşterek Karar Suretine tevfikan Amerika Birleşik Devletleri Kongresi tarafından Amerika Birleşik Devletleri Cumhurbaşkanına verilen gerekli yardımda bulunma salâhiyetini göz önünde tutarak;
ve İran ve Pakistan Hükümetleri ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında karşılıklı olarak aynı mahiyette anlaşmalara girişildiğini nazarı itibara alarak aşağıdaki hususlarda Anlaşmaya
varmışlardır:
MADDE 1
Türkiye Hükümeti tecavüze mukavemet etmeye azimlidir. Türkiye’ye karşı tecavüz vukuunda, Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti, talebi üzerine Türkiye Hükümetine yardım etmek için, karşılıklı olarak üzerinde anlaşmaya varılabilecek şekilde ve Orta – Doğu’da Sulh ve istikran idameyi istihdaf Eden Müşterek Karar Suretinde derpiş edildiği veçhile, silâhlı kuvvetlerin kullanılması da dâhil olmak üzere Amerika Birleşik Devletlerinin Anayasasına uygun gerekli her türlü harekete girişecektir.
MADDE 2
Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti 1954 tarihli Muaddel Karşılıklı Emniyet Kanunu, Amerika Birleşik’Devletlerinin alâkalı kanunları ve Türkiye Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında bugüne kadar yapılmış ve bundan böyle yapılacak bu hususta kabili tatbik anlaşmalar gereğince, millî istiklâl ve tamamiyetinin muhafazasında ve iktisadi gelişmesinin müessir şekilde idamesinde Türkiye Hükümetine yardım etmek maksadiyle Türkiye Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında karşılıklı olarak üzerinde anlaşmaya varılabilecek askerî ve iktisadi yardımda bulunmaya devam edeeeğini teyideyler.
MADDE 3
Türkiye Hükümeti, Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti tarafından temin edilecek askerî ve iktisadi yardımı, 28 Temmuz 11)58 tarihinde Londra’da imza edilen Beyannameye katılan hükümetler tarafından tesbit edilen gaye ve maksatlara uygun bir şekilde ve Türkiye’nin iktisadi kalkınmasını müessir tarzda teşvik ve millî istiklâl ve tamamiyetini muhafaza maksadı için kullanmayı taahhüdeder.
MADDE 4
Türkiye Hükümeti ve Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti, bu Anlaşmanın kabili tatbik diğer ahkâmına tâbi olmak üzere mütekabilen şayanı kabul olduğu hususunda anlaşmaya varılabilecek tedafüi tertipleri hazırlamak ve bunlara iştirak etmek maksadiyle 28 Temmuz 1958 tarihinde Londra’da imzalanmış olan Beyannameye katılan diğer hükümetlerle iş birliği yapacaklardır.
MADDE 5
İşbu Anlaşmanın hiçbir hükmü diğer milletlerarası Anlaşma ve tertiplerde derpiş edilmiş olan iki Hükümet arasındaki is. birliğine tesir etmez.
MADDE 6
Bu Anlaşma imza tarihinden itibaren meriyete girecek ve iki Hükümetten birinin diğerine, Anlaşmaya son vermek hususundaki niyetini bildiren yazılı ihbarın alınmasından itibaren bir yıl daha meriyette kalacaktır.
Ankara’da 1959 Mart ayının beşinci günü iki nüsha olarak yapılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Amerika Birleşik Devletleri
Hükümeti adına Hükümeti adına
Fatin Rüştü Zorlu Fletcher Warren
Riyaseti Cumhura yazılan tezkerenin tarih ve numaram: 10.5.1960 ve /380
Bu kanunun ilânının Başvekâlete bildirildiğine dair Riyaseti Cumhurdan gelen tezkerenin tarih
ve numarası: 11.5. 1960 ve 4/193
