Türkiye – Afganistan Dostluk Antlaşması

Türkiye – Afganistan Dostluk Antlaşması, 25 Mayıs 1928 tarihinde imzalanmış ve 22 Temmuz 1928’de mecliste kabul edilerek onaylanmıştır. Antlaşmanın orijinal ismi ‘Türkiye – Afganistan mühadenet ve teşriki mesai muahedenamesi‘dir. Antlaşma sayesinde Afganistan ile 1921 tarihinde yapılan dostluk ve ittifak antlaşması yenilenmiş ve ilişkiler güçlendirilmiştir.

“Türkiye ve Afganistan Arasında Dostluk ve Teşrik-i Mesai Muahedenamesi” ile, samimi ve ebedî dostluk öngörülmüş, her iki devletten biri aleyhine düşmanca bir hareket gerçekleştiği takdirde ortak hareket edilmesi kararlaştırılmıştır. Antlaşma ile Türkiye Cumhuriyeti, Afganistan’ın eğitimi ve ordusunun geliştirilmesi için adli, ilmî ve askerî uzmanları Afgan Devleti’nin hizmetine vermeyi taahhüt etmiştir.

Türkiye – Afganistan Dostluk Antlaşması

Türkiye ve Afganistan Devleteyli Âliyeteyni gerek maddi ve gerek manevi .rabıta ve münasebetlerinin ve gerek biraderi vaziyetlerinin ve hassasiyetlerinin vesair ihtiyaçlarının birliğine binaen asrı hazırın iki millet için günden güne ihdas ve istilzam eylediği vazaifi nazarı mülahazaya alarak teyemmümen aralarında münakit 1 Mart 1337 ve 11 Mart 1299 tarihli muhadene ile mevcut ve berkarar olan kardeşlik ve dostluk bağlarının ve samimi rabıtalarının daha sağlam ve metin esasata iptina ettirilmesini arzu eylediler ve bu maksadın istihsali için bir dostluk ve siyasi ve iktisadi teşriki mesai ahitnamesi akdini lazım addederek Türkiye Reisicumhur Hazretleri Türkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekili Doktor Tevfik Rüştü Beyefendi Hazretlerinin ve Âli Hazreti Hümayun Afgan Kralı Afganistan Hariciye Veciri Vekili Serdarı Âlâ Gulan Sıddık Han Hazretlerini Murahhas tayin buyurdular müşarünileyhima murahhaslar usulüne muvafık salahiyetnamelerini iraeden sonra mevaddı âtiyeye muafakat eylediler, iki devletin münaseba’tını işbu mevad tanzim edecektir.

Birinci Madde

Türkiye Cumhuriyeti ile Afgan Krallığı beyninde ve kezalik iki millet arasında ihlâli gayri kabil sulh ve samimi ve ebedi mühadenet cari olacaktır.

İkinci Madde

Tarafeyni akideynden biri aleyhinde ahar bir veya birkaç devlet tarafından bîr hareketi hasmane vaki olduğu takdirde diğer tarafı âkit o tecavüzün men’i emrinde bütün gayret ve mesaisini sarf etmeyi ve bu mesaiye rağmen harp emri vaki olduğu halde iki hükümet yüksek menfaatlerine muvafık olan musip kararı taharri etmek üzere vaziyeti aralarında tekrar hayırîıahane ve itina ile mütalaa etmeyi taahhüd ederler.

Üçüncü Madde

Tarafeyni akideynden her biri ahar bir veya birkaç devlet tarafından diğer taraf âkidin aleyhine tevcih edilen hiçbir ittifaka veya siyasi ve askeri ve iktisadi ve mali hiçbir itilafa ve keza ahar bir veya birkaç devlet tarafından diğer taraf akidin emniyeti askeriyesi aleyhine tevcih edilen harekâtı hasmaneye iştirak etmemeyi taahhüt ederler.

Dördüncü Madde

Devleteyni akideyni tarafeyn memleket ve milletlerinin terakki ve tealisi için bir tarafta mevcut ve diğer taraf için müfit olan ve ihtiyaç hissedilen her türlü vesail ve vesaiti ayrıca tertip ve tanzim kılınacak mukavelatı mahsusa ile temine ve onun ihtiyacatını teshil ve tehvine çalışmayı taahhüt ve diğer tarafı
muahede o hususta muavenet ederler.

Beşinci Madde

Türkiye Cumhuriyeti Afganistan’ın maarif ve ordusunun terakki ve tealisi için talep edeceği adli ve ilmi ve askeri mütehassısları intihap ile Afgan Devletinin hizmetine vermeyi taahhüt eder.

Altıncı Madde

(Tarafeyni âkideyn tebaası yekdiğerinin arazisinde ticaret ve ikamet hususunda en ziyade mazharı müsaade millet muamelesine nail olacaklardır. Mâhaza tarafeyn âkideyn ayrıca ikamet ve ticaret mukavelenameleri yapabilecekleri gibi şehbenderlik ve posta ve telgraf ve iadei mücrimin mukavelenamelerini akdedeceklerdir.

Yedinci Madde

Tarafeyn âkideyn her biri işbu muahedenamede tayin edilen mütekabil taahhüdat haricinde diğer devletlerle her türlü münasebatta serbesti hareketini tamamiyle muhafaza edecektir.

Sekizinci Madde

İşbu muahedename Türkçe ve Farisi yazılmıştı ve her iki metin mütesaviyen muteberdir.

Dokuzuncu Madde

İşbu muahedename musaddak nüshaların teatisini den itibaren meri olup mümkün mertebe kısa bir zaman zarfında akitler tarafından tasdik olunacak ve musaddak nüshalar Ankara’da teati olunacaktır.

Bu muahedenin birinci maddesi daimi ve diğer maddeleri on sene müddetle muteberdir. Şayet muahedename mezkûr on senelik müddetin himatında altı ay evvel tarafeyni akideynden biri veya diğeri canibinden fesholunmazsa kendiliğinden bir sene daha meri addedilecek ve fesh keyfiyeti ancak altı ayılık bir müddetin inkizasından sonra hüküm ve tesiri haiz olacaktır, iki taraf murahhasları yukarıda mezfkûr dokuz madde ahkâmını kabul ve tasdik ile bu muahedeneyi imza ve tahtim eylemişlerdir. Ankara’da 25 Mayıs 1928 tarihinde iki nüsha olarak tanzim edilmiştir.

Doktor Tevfik Rüştü

İmza Protokolü

Bugünkü tarihle imza ettiğimiz muhadenet ve teşriki mesai muahedenamesi ile bir mukaddeme ilç dokuz maddeden ve bu imza protokolü dahil olmak üzere merbutu iki protokolden ibarettir. Bundan başka tarafeyn murahhasları teşriki mesai ve tevdidi mesai tabirlerinden maksatlarının bir mana olup Fransızca mukabili Cöllâboration olduğunu da tasrih için mutabık kalmışlardır.

25 Mayıs 1928
Doktor Tevfik Rüştü

Protokol

Bugünkü tarihli Türk ve Afgan dostluk ve teşriki mesai muahedesini imza eden tarafeyn murahhasları hususatı atiye hakkında mutabık kalmışlardır. Tarafeyn âliyeyni akideyn arasında iktisadi sahaf da teşriki mesai kabul olunmuştur. Gerek bu hususun suveri tatbikiyesinin tetkikiyle tanzim ve gerek iki memleket arasında münakale ve muvasala keyfiyetinin mütalaasıyla bu bapta ittihazı icap eden ve mümkün olan teda’birin tayin ve tesbiti için tarafeyniıi mütehassıs murahhasları mümkün olan kısa bir zaman zarfında müzakerata iptidan edeceklerdir.

İşbu protokol muahedenamenin bir cüzzü müternmiminin teşkil etmek üzere müşarünileyhima murahhaslar tarafından imza edilmiştir.

25 Mayıs 1928
Doktor Tevfik Rüştü

Türkiye – Afganistan Muhadenet ve Teşriki Mesai Muahedenamesi Kanun Layihası

Madde 1. — Afganistan ile Ankara’da 25 Mayıs 1928 tarihinde akd ve imza edilmiş olan muhadenet
ve teşriki mesai muaihedenamesd ile merbutu bulunan protokol ve kezalik 25 Mayıs 1928 tarihli imza protokolü tasdik edilmiştir.

Madde 2. — îşbu Kanun tarihi neşrinden muteberdir.

Madde 3. — îşbu Kanunu icraya Hariciye Vekili memurdur.

22 Temmuz 1928
Başvekil İsmet
Müdafaai Milliye Vekili Mustafa Abdüllıalik
Adliye Vekili Mahmut Esat Beyefendi
Seyahatta Dahiliye Vekili Şükrü Kaya Beyefendi İçtimada bulunmadı
Hariciye Vekâleti Vekili Saraçoğlu Şükrü
Maarif Vekili Mustafa Necati Beyefendi Seyahatta

İktisat Vekili Mustafa Rahmi
Maliye Vekili Saraçoğlu Şükrü
Nafıa Vekili Behiç
Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekili Doktor Refik