XII Levha Kanunları

XII Levha Kanunları(Lex Duodecim Tabularum) Roma’nın hukuk abidelerinin ilki ve en prestijlisidir. XII Levha Kanunu Roma yurttaşlarına (cives) mahsus hukuku ifade eden ius civile’nin temelini oluşturmuştur.

Kanunun hazırlanması bir pleb tribünü olan Caius Terentilius Harsa’nın konsüllerin siyasî iktidarının (imperium) sınırlarının kanunen tespit edilmesi ve bu surette plebler dâhil olmak üzere tüm yurttaşların haklarının tanınması ve teminat altına alınması için M.Ö. 462 yılından itibaren yürüttüğü siyasî bir kampanya sonucunda gerçekleşmiştir.

XII Levha Kanunlarının Yazılış Süreci

XII Levha Kanunları, Roma toplumundaki Patrici (soylular) ve Pleb (halk) arasındaki sınıf mücadelesinin sonucucunda ortaya çıkmıştır. Patrici`ler, örf ve adetlerin yazıya geçirilmesine, uzun bir zaman karşı koymuşlardır. Patriciler birkaç yıl direndikten sonra M.Ö. 454 yılında konsüllerin imperium’unu düzenleyen kanun metinleri yazmakla görevli bir heyetin oluşturulmasını kabul etmişlerdir. Kanunun prestijini arttırmayı hedefleyen bir efsaneye göre heyet üyeleri Solon kanunlarını incelemek için Atina’ya gitmişlerdir. Pleb`lerin yoğun baskısı sonucunda M.Ö. 450 yılında kanunları oluşturmak için on kişilik bir komisyon (`decemviri legibus scribundis`) kurulmuş, Solon Kanunlarından da istifade edilerek XII Levha Kanunları iki yıl süren bir süreçte hazırlanmıştır. İlk on levha M.Ö. 451 yılında, diğer iki levha ise ertesi yıl yazılmışlardır. Hukukun yeni hükümlerinin yazılı olduğu bu levhalar forumda sergilenmekte ve böylece tüm yurttaşlar tarafından görülebilmekteydiler.

XII Levha Kanunları, on iki madeni veya tahta levha üzerine yazılmış ve senatonun onaylamasından sonra, tüm halkın görebileceği şekilde Roma’nın en büyük meydanına (Forum Romanum) asılmış, bu nedene de adı XII Levha Kanunları olarak kalmıştır. XII Levha Kanunları, M.Ö.307` de Galler` in Roma`yı yağmalayarak imha etmelerine meydanda asılı kalmıştır.

XII Levha Kanunları(Lex Duodecim Tabularum)’nın bir kısmı M.Ö. 390 yılına doğru Galyalılar tarafından, daha sonra ise Cermen istilaları sırasında imha edilmiştir. Tahribata uğramaları nedeniyle bir kısmı günümüze kadar ulaşamamışlardır.

Hukuk Devleti ve XII Levha Kanunu

Kanunun muhtelif yazarlar tarafından kısmen zikredilen unsurları bilinmektedir. Kanunda mallara ve kişilere verilen zararlar, ibadet, aile, medeni usul ve icra usulleri hakkında hükümler bulunmaktadır.

Bu kurallar Roma Hukukunun günümüze kadar değişmeyen prensiplerini oluşturmuştur. İki toplum kesimi arasında yazılı bir kurallar sistemi oluşturulmuş, iktidar paylaşımı yapılmış, iki halk grubu seçme ve seçilme hakkına sahip olmuş, sınıf farklılıkları üzerinden kurulan ekonomik denge hukuk sistemine yansıtılmıştır.

XII Levha Kanununun en önemli getirisi Roma’da bir hukuk devleti tesis etmesidir. Yurttaşlara belirli haklar tanıyan kanun, dava yoluyla bu haklara saygı gösterilmesinin sağlanması imkanını getirmektedir. Kanuni koşulların bulunması halinde her yurttaş bir magistraya başvurarak yargılamadan yararlanabilmektedir. Bu durum pontif ve konsüllerin keyfî uygulamalarına terk edilmiş eski hukuka nazaran gerçek bir devrim teşkil etmektedir.