Türkiye-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması – 1926

Türkiye-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması, 22 Nisan 1926 tarihinde İran’ın başkenti Tahran’da imzalanmıştır. Antlaşma 11 maddeden oluşmaktadır. (Türkiye Cumhuriyeti İle İran Devleti arasında 22 Nisan 1926 tarihinde Tahran’da münakit Emniyet ve Muhadenet Muahedenamesi)  Antlaşmayı tamamlayıcı mahiyette bir protokol 15 Haziran 1928 tarihinde kabul edilmiştir.

Antlaşma, Türkiye Cumhuriyeti ile İran Devleti beyninde 22 Nisan 1926 tarihînde Tahran’da tanzim ve imza olunan emniyet ve muhadenet muahedesinin tasdikine dair 22 Mayıs 1926 tarihli ve 971 sayılı kanun ile onaylanmıştır.

Anlaşmaya göre:

• Türkiye ve İran, birbirlerine karşı sürekli bir barış ve dostluk içinde olmayı taahhüt etmişlerdir.
• Her iki ülke, sınır güvenliğini sağlamak için bölgedeki aşiretlerin huzuru bozucu faaliyetlerini önleme sözü vermiştir.
• Antlaşma, iki devletin birbirine askeri ya da politik saldırılarda bulunmamasını öngörmektedir. Bir tarafın aleyhinde ittifaklar söz konusu olduğunda, diğer ülke tarafsız kalacaktır.
• İki taraf da birbirlerine karşı saldırmayacaklar, birbirlerinin aleyhindeki askeri, siyasi ve ekonomik ittifaklarda yer almayacaklardır. Taraflar, kendi topraklarında diğer ülkenin güvenliğini tehdit eden örgütlenme ve toplantılara izin vermemeyi kabul etmişlerdir.
• Antlaşma, iki tarafın diğer devletlerle ilişkilerinde bağımsız hareket etme hakkını korumaktadır.
• Türkiye ve İran, ticaret, gümrük, posta ve telgraf gibi alanlarda iş birliği yapmak amacıyla antlaşmanın imzasından sonra altı ay içinde anlaşmalar yapmayı kararlaştırmıştır.
• 1928’de imzalanan ek protokol ile Türkiye ve İran, birbirine yapılan saldırılarda dostane çözüm için çalışmayı kararlaştırmıştır. Ayıca iktisadi iş birliğini güçlendirme kararı alınmıştır. Bir taraf düşmanca bir tutum ile karşılaştığında diğer tarafın bu durumu düzeltmek için elinden geleni yapması öngörülmüştür.

Türkiye-İran Dostluk ve Güvenlik Antlaşması – 1926

(Bir taraftan Türkiye, diğer taraftan İran asrı hazırın her iki millete tevcih etmekte olduğu ihtiyacat ve mecburiyet ahkâmı tebaiyyetle mevcut olan dostluk ve kardeşliklerini takviye lüzumuna kail olarak samimi
münasebetlerinin maddi şeraitini tespit için aralarında bir Emniyet ve Muhadenet Muahedesi akdini tasmim etmişler ve bu hususta Tahran şehrini müzakere mahalli olarak tayinde ittifak ile murahhasları olmak üzere,

Türkiye Reisicumhuru: İran’da Türkiye Büyük Elçisi Memduh Şevket Beyi,
Alâ Hazreti Hümayun İran Şehinşahı: Reisülvüzera Canabı Eşrefi Akay Mirza Mehmet Ali Han füruğu ile Hariciye Veziri Vekili Cenabı Akay Mirza Davut Han miftahı,

Tayin eylemişlerdir.

Mezkûr murahhaslar usulüne muvafık görülen salahiyetnameleri teatiden sonra atideki mevaddı kararlaştırmışlardır:

Madde 1

Türkiye Cumhuriyeti ile İran Devleti (beyninde ve keza iki Devletin tebaaları arasında, Hilali gayri kabil, sulh ve samimiyet ve ebedî muhadenet carî olacaktır.

Madde 2

Tarafeyni akideynden biri aleyhinde diğer bir veya bir kaç Devleti salise tarafında bir hareketi askeriye vaki olduğu takdirde diğer Taraf âkit birincisine karşı bitaraflığını muhafaza etmeyi taahhüt eyler.

Madde 3

Tarafeyni akideynden her biri diğerine karşı biç bir tecavüzde bulunmamayı ve bir veya birkaç Devleti salise ile akdolunup diğer tarafı âkidin aleyhine veya diğer taraf memleketinin emniyeti askeriye veya bahriyesi aleyhine müteveccih siyasî, iktisadî veya malî hiç bir ittifak ve itilafa iştirak etmemeyi taahhüt eyler. Bundan maada tarafı akideynden her biri diğer taraf âkit aleyhine tevcih edilmiş her hangi bir hareketi husumetkâraneye iştirak etmeyeceğini taahhüt eylerler.

Madde 4

Bir veya birkaç devleti salise tarafeyni akideynden birine karşı hasım muamelât ve askerî harekât icrasında tarafı diğerin arazisinden asakir, esliba ve mühimmat imrar veya vasaiti harbiyeden olan erzak, hayvanat ve saire tedariki ve ricat eden kıtaatın nakil ve anıran suretiyle istifade veya ahalisini tahrik ve teşvik ile kendi maksatlarına göre istihdam veyahut askerî istikşafat için Devleti mefkurenin bitaraflığını ihlâle tasaddi eylese bu Devlet harekâtı vakıaya karşı bitaraflığını müsellehan müdafaaya mecburdur.

Madde 5

Tarafeyni akideyn kendi memleketleri dahilinde tarafı diğer memalikinin emniyet ve asayişini ihlâl veya Hükümet taklibi sayesini takip eden teşkilât ye tecemmüatın teşekkül veya ikametini ve keza diğer memlekete karşı propaganda veya diğer başka bir vasıta ile mücadele maksadında bulunan eşhas veya tecemmüatın ikametini kabul etmemeyi taahhüt ederler.

Madde 6.

Tarafeyni akideyn hudut mıntıkaları ahalisinin huzur ve emniyetlerini temin edebilmek maksadiyle hudut civar arazide bulunan aşiretlerin ihdas edegelmekte oldukları iki memleketin asayişini muhilli efali mücrimaneye ve tertibata nihayet vermek için bilcümle tedabiri lâzimeyi ittihaz edeceklerdir.

Bu tedabir tarafeyn hükümetlerince ayn ayrı rey veya lüzumuna kail oldukları takdirde müştereken ittihaz olunacaktır.

Madde 7

Tarafeyni akideyn işbu Muahedenin akdinden itibaren nihayet altı ay zarfında ticaret, şehbenderlik, gümrük, posta ve telgraf, ikamet ve iadei mücrimin mukaveleleri akdine başlamak hususunda itilâf eylemişlerdir. Mukavelâh akt için tarafeyn murahhasları Tahran şehrinde toplanacaklardır.

Madde 8

Tarafeyni akideyn aralarında tahaddüs edip adi, diplomasi tarikiyle hallolunamayan ihtilaf atın tesviyesi, zımmında müracaat olunacak usulü tespit edeceklerdir.

Madde 9

Şurası mukarrerdir ki tarafeyni akideynden her biri işbu muhadenamede taahhüt edilen mütekabil taahhüdat haricinde diğer devletlerle her türlü münasebatında serbestii hareketini tamamen muhafaza edecektir.

Madde 10

Bu muahedename Türkçe, Farisi ve Fransızca lisanlarıyla yazılmıştır. İhtilâf zuhurunda Fransızca metin muteber olacaktır.

Madde 11

İşbu muahedename imzasından itibaren muteber olup mümkün olduğu derecede kısa bir zaman zarfında tarafeyni akideyn Millet Meclislerinin tasvibine arz edilecek ve tasdik olunan nüshalar Tahran’da teati edilecektir.

Muahedenamenin müddeti meriyeti beş sene olacaktır. Şayet muahedename mezkûr beş senelik müddetin hitamından altı ay evvel tarafeyni akideynden biri veya diğeri canibinden fesholunmazsa kendiliğinden bir sene daha merî addedilecek. Ve fesih keyfiyeti ancak altı aylık bir müddetin inkizasından sonra hüküm ve tesiri haiz olacaktır. İki taraf murahhasları yukarıda mezkûr on bir madde ahkâmını kabul ve tasdik ederek bu muahedeyi imza ve tahtım eylemişlerdir.

Tahran’da 22 Nisan 1926 tarihinde iki nüsha olarak tanzim edilmiştir.

22 Nisan 1926 tarihli Türkiye – İran muhadenet mukavelenamesini ikmalen 15 haziran 1928 tarihinde akit ve imza edilmiş olan protokolün tasdiki hakkında kanun

BİRİNCİ MADDE — 22 Nisan 1926 tarihli Türkiye – İran muhadenet mukavelenamesini ikmalen 15 haziran 1928 tarihinde akit ve imza edilen protokol ile keza 15 haziran 1928 tarihli imza protokolü tasdik edilmiştir.
İKİNCİ MADDE — İşbu kanun tarihi neşrinden itibaren mer’i olacaktır.
ÜÇÜNCÜ MADDE — işbu kanunun akâmını icraya Hariciye Vekili memurdur.
8 kânunuevvel 1928

22 NİSAN 1926 TARİHLİ TÜRKİYE – İRAN MUHADENET VE EMNİYET MUAHEDESİNE MERBUT PROTOKOL

Türkiye Cumhuriyeti ve İran Devleti Aliyyesi, aralarında mevcut müşterek siyasî ve iktisadî revabıtı tahkim ve takviyeyi mütesaviyen arzu etmekte olduklarından 22 Nisan 1926 tarihli Türkiye-İran muhadenet ve emniyet ahitnamesini ikmalen işbu protokolün tanzimini lâzım addetmiş ve murahhasları olarak:

Türkiye Reisicumhuru Hz. tarafından: Türkiye Cumhuriyeti Tahran Büyük Elçisi Memduh Şevket Beyi ve Türkiye Cumhuriyeti Moskova Büyük Elçisi Mehmet Tevfik Beyi,

İran Şahinşahi Hz. tarafından : Umuru Hariciye Veziri Vekili Akay Fethullah Hanı Pâkrevan Cenaplarını, Tayin eylemişlerdir. Müşarüleyhim hamil oldukları salâhiyetnameleri teati ve usulüne muvafık bularak atideki mevat hakkında tevafuku nazar nasıl eylemişlerdir.

MADDE 1

Tarafeyni âkideynden biri ahar bir veya birkaç Devletin harekâtı hasmanesine maruz kaldığı takdirde tarafı diğer vaziyeti ıslah için bütün kuvvetile sarfı mesai edecektir. Bu mesaiye rağmen harp emri vaki olursa tarafeyni âkıdeyn kendi menafii âliyelerile mütenasip bir çarei hal bulmak maksadile vaziyeti aralarında dostane ve hayirhahane dikkatle mutalea eylemeği taahhüt ederler.

MADDE 2

Tarafeyni âkideyni âliyeyn aralarında mevcut iktisadî teşriki mesai şeraitini mümkün olduğu kadar sür’atle tanzim eylemek hususunda ittifak eylemişlerdir.

Müsellemdir ki iktisadî teşriki mesai vesait ve vesailini ve yekdiğerinin arazisinden serbest transit icrasını ve iki memleket arasında her türlü münakale ve muvasale vesaiti tesisini, tarafeyni âkıdeyn canibinden tayin olunacak salâhiyyettar murahassıslar mütalea ve tayin eyleyeceklerdir.

Tarafeyn salâhiyettar murahashları Tahranda 22 Nisan 1926 tarihinde imza edilen muhadenet ve emniyet ahitnamesinin cüz’ü gayri münfekki olan işbu protokolü Türkçe, Farisî, ve Fransızca lisanlarında aslî nüsha olarak tanzim ve imza etmişlerdir. İhtilâf zuhurunda Fransızca metin muteber olacaktır.

15 Haziran 1928 tarihinde Tahranda tanzim olunmuştur.