Denis Diderot

Denis Diderot  05 Ekim 1713 tarihinde, Fransa’nın kuzey doğusunda Langres kasabasında doğdu. (Ölümü:  31 Temmuz 1784)

Paris’te Louis le Grand Koleji’nde okudu. 2 Eylül 1732’de Grekçe, Latince ve felsefe okutma yetkisi alarak bu okuldan mezun oldu.

Denis Diderot: Aydınlanma Çağı’nın Öncü Filozofu

Ardından, iki yıl bir dava vekilinin (Avukat) yanında yazıcı olarak çalıştı. Daha sonra kitap çevirisi yaparak geçimini sağlamaya başladı. Ansiklopedi çevirmeni olarak girdiği işte zamanla yayınca ve editör olarak çalışmaya başladı.

1742’de, Jean-Jacques Rousseau ile tanıştı ve yakın dost oldu.

İlk özgün kitabı olan Felsefe Konuşmaları’ 1746’da yayımlandı. Ertesi yıl yayımlanan Filozofça Düşünceler adlı eseri Fransa Parlamentosu tarafından toplatıldı ve mahkeme kararıyla yakıldı. 1749’da Görenler İçin Körler Hakkında Mektup adlı eserlerini yayınladı.

1749’da tutuklandı. Bir süre sonra serbest bırakıldı. Bunun ardından, tüm çalışmalarını Ansiklopedi’de yoğunlaştırdı. Montesquieu, Jean-Jacques Rouseau ve Voltaire gibi aydınlarla ansiklopediyi tamamladı.

Çeşitli türlerde yazdı ve yazdığı her türde derin izler bıraktı. Yaşadığı yüzyılın çok ilerisindeki fikirleri ile sonraki nesillere ilham verdi.

31 Temmuz 1784 tarihinde Fransa’da, 70 yaşında iken ödü.

Felsefi ve Edebi Katkıları

Diderot, en çok baş editörü olduğu “Encyclopédie” adlı eseri ile tanınmaktadır.  Ancak, yalnızca bu eseriyle değil, aynı zamanda felsefi ve edebi eserleriyle de toplumu derinden etkiledi.

Dönemin dogmalarına ve mutlak otoritelere karşı eleştirel bir duruş sergiledi. Bu nedenle, yazıları ve düşünceleri Fransız Devrimi’ni tetikleyen faktörlerden biri haline geldi.

Filozof olarak Aydınlanma hareketindeki rolü yayınlanan eserlerinden kaynaklanmaktadır.

Diderot, sanat ve estetik üzerine önemli görüşler geliştirdi. Bu bağlamda, sanatı toplumsal bir araç olarak değerlendirdi.

Felsefesi, insanın düşünsel ve duygusal deneyimlerini ön plana çıkarmakta ve özgür düşünceyi teşvik etmektedir. Özgürleşmiş zihnin cesur bir savunucusu olarak tanımlanmıştır. Friedrich Engels onun hakkında “Bütün yaşamını gerçeğe ve doğruluğun coşkusuna adamış bir insan varsa, bu, Diderot’dur.” demiştir. 

Essai sur le mérite et la vertu (Hak etme ve yeti üzerine), Shaftesbury tarafından yazılmış ve Diderot tarafından Fransızcaya çevrilip notlandırılmıştır (1745)

Pensées philosophiques (Felsefi Düşünceler, deneme (1746)

La que (Kuşkucu gezintiler) (1747)

Les bijoux indiscrets, roman (1748)

Lettre sur les aveugles à l’usage de ceux qui voient (Görenler için körler hakkında mektup) (1749)

L’Encyclopédie (Ansiklopedi) (1750-1765)

Lettre sur les sourds et muets (Sağır ve dilsizler hakkında mektup) (1751)

Pensées sur l’interprétation de la nature (Doğanın yorumlanması üzerine düşünceler), deneme (1751)

Le fils naturel (Doğanın çocuğu) (1757)

Entretien sur le fils naturel (Doğanın çocuğu hakkında konuşma) (1757)

Salons, critique d’art (Salonlar, sanat eleştirisi) (1759-1781)

La Religieuse (Dindar kadın), roman (1760)

Le neveu de Rameau (Rameau’nun yeğeni, diyalog (1761 ?)

Lettre sur le commerce des livres (Kitapların ticareti hakkında mektup) (1763)

Mystification ou l’histoire des portraits (Mistifikasyon ya da portreler tarihi) (1768)

Entretien entre D’Alembert et Diderot (Diderot’yla D’Alembert’in tartışması) (1769)

Le rêve de D’Alembert (D’Alembert’in rüyası), dialogue (1769)

Suite de l’entretien entre D’Alembert et Diderot (D’Alembert Diderot tartışmasının devamı) (1769)

Paradoxe sur le comédien (Oyuncu hakkındaki paradoks) (1769 ?)

Apologie de l’abbé Galiani (Peder Galiani’nin övgüsü) (1770)

Principes philosophiques sur la matière et le mouvement (Madde ve hareket hakkında felsefi ilkeler), deneme (1770)

Entretien d’un père avec ses enfants (Bir babanın çocuklarıyla konuşması) (1771)

Jacques le fataliste et son maître (Kaderci Jacques ve Efendisi), roman (1771-1778)

Supplément au voyage de Bougainville (Bogainville seyahatine ek) (1772)

Histoire philosophique et politique des deux Indes (İki Hindistan’ın felsefi ve politik tarihi), Raynal’le birlikte (1772-1781)

Voyage en Hollande (Hollanda seyahati) (1773)

Eléments de physiologie (Fizyolojinin temelleri) (1773-1774)

Réfutation d’Helvétius (Helvetius’a reddiye) (1774)

Observations sur le Nakaz (Nakaz üzerine gözlemler) (1774)

Essai sur les règnes de Claude et de Néron (Claudius ve Neron’un iktidar dönemleri hakkında) (1778)

Lettre apologétique de l’abbé Raynal à Monsieur Grimm (Peder Raynal’ın Bay Grimm hakkında övgü mektubu) (1781)

Aux insurgents d’Amérique (Amerika isyancılarına) (1782)

Salons (Salonlar) 

Diderot’tan Özdeyişler 

“İki cumhuriyet savcısı var ve bunlardan biri kapınızda, topluma karşı suçları cezalandırıyor; diğeri doğadır. Yasadan kaçan tüm o ahlaksızlıkları biliyor.” 

“Boşunadır yasalar; herkesi eşit olarak bağlamıyorsa Boşunadır yasalar; toplumda 1 tek kişi bile ceza almadan onları çiğneyebiliyorsa.”

“İnsanlar erdemi övüyorlar, ama ondan nefret ediyorlar, ondan kaçıyorlar.” 

“Ahlaksızlık ile dinsizliği birbirine karıştırmamak gerekir. Din olmadan ahlaklılık olabilir ve din ahlaksızlıkla bir arada bulunabilir ve çoğunlukla da böyledir.”

“Ölüm hayat kadar doğal olduğu halde, neden bu kadar korkarız?”

“Filozoflar hiç din görevlisi öldürmemiştir, oysa din görevlileri çok fazla filozof öldürmüştür.”

“Felsefeye doğru atılan ilk adım, inançsızlıktır.”

“Düşünürü özel kılan, kanıtsız hiçbir olguyu kabullenmemesi ve yanıltıcı kavramlara kanmamasının yanı sıra mutlak, muhtemel ve şüphelinin sınırlarını kesin çizebilmesidir.”

“Eğer rahipleri istiyorsanız filozoflara ihtiyacınız yok demektir ve eğer filozofları istiyorsanız rahiplere ihtiyacınız yoktur; çünkü biri aklın dostu ve bilimin geliştiricisi olarak anılırken, diğeri aklın düşmanı ve cehaletin savunucusu olarak tanınır.”

“Fanatizmden barbarlığa tek adımda geçilir.” 

“Özlü sözler gerçeği hafızalarımıza perçinleyen keskin çivilerdir.”  

“Sadece tutkular, büyük tutkular yükseltebilir insanı büyük işlere.”

“Hristiyan için inayet neyse filozof için mantık odur.”  

“O engin bilim dünyası bana bazı yerleri aydınlık, bazı yerleri karanlık olan büyük bir arazi gibi görünüyor. Çabalarımız ya aydınlık bölgelerin sınırlarını artırmak ya da aydınlatma merkezlerinin sayısını artırmak amacında olmalıdır. İkincisi için yaratıcı dehalar gerekiyor; ilki için ise geliştiren, genişleten, güçlendiren bir bilgelik.” 

“Bir kişi bana gerçeği aramamı söyleyebilir onu bulmamı değil.”

“Tanrıya inanmamı istiyorsan, ona dokunmamı sağla.”

“İnsanlar ikiye ayrılır: Tanıdıkça büyüyenler, tanıdıkça küçülenler.” 

“Açıkça nefret etmek, gerçek düşüncenin gizlenmesinden daha soylu bir davranıştır.” 

“Yalanın faydası bir defa içindir, gerçeğin faydası ise sonsuz ve ölümsüz. “

“Şüphe etmek gerçeklere varmak için atılan ilk adımdır.”

“İnsan, hayatının dörtte üçünü yapamayacağı şeyleri istemekle geçirir.”