Aquilia Kanunu (M.Ö. 286)

Aquilia Kanunu, XII Levha Kanunu’nun kabulünün ardından MÖ 286’da kabul edilen tamamlayıcı yasalardır. 

Lex Aqulia, mala verilen zararlar hakkında çıkarılan en kapsamlı kaynaklardandır. Kanunun kabul tarihi oldukça tartışmalıdır; bu yüzden bazı tarihçiler kanunu M.Ö. IV. yüzyıla yerleştirmektedirler.

Kanunun kapsamı başlangıçta belirli koşullar dâhilinde bir yurttaşın malvarlığına “haksız surette verilen zararların” (damnum injuria datum) onarımından ibaretti. Ancak içtihat ve praetorun faaliyetiyle onarım rejimi oldukça genişlemiştir. Bununla birlikte Roma Hukuku bütüncül bir haksız fiil sorumluluğu teorisi geliştirememiştir. 

Corpus Iuris Civilis’in en önemli kısımlarından biri olan Digesta’da zikredilen fragmanların yüzde kırkından fazlasının müellifi olan Ulpianus, Lex Aquilia’nın hukuka aykırı olarak mala verilen zararı düzenleyen kendisinden önceki kanunların -gerek On İki Levha Kanunları gerekse diğerlerinin- ilgili bölümlerini ilga ettiğini ve Tribunus Aquilius’a başvurularak çıkarılmış bir plebiscitum olduğunu belirtmektedir. 

Lex Aquilia’nın hatırası günümüze kadar korunmuştur. Batı dillerinde “acquilian responsibility”/“responsabilité aquilienne” ifadesi haksız fiil sorumluluğuyla eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.

Fransa’da eski hâkimler hafif bir kusurun dahi onarım yükümlülüğü doğurabileceğini hatırlatmak için “In lege Aquilia et culpa levissima venit” (Aquilia Kanunu’nda en hafif kusur sorumluluk doğurur) özdeyişini yakın zamana kadar zikretmişlerdir.  Damnum iniuria datum,  Lex Aquilia’da düzenlenmiştir.

D.9.2.1.pr. (Ulpianus 18 ad ed.)

“Lex Aquilia omnibus legibus, quae ante se de damno iniuria locutae sunt, derogavit, sive duodecim tabulis, sive alia quae fuit: quas leges nunc referre non est necesse. 1.Quae lex aquilia plebiscitum est, cum eam aquilius tribunus plebis a plebe rogaverit.”

D.9.2.1.pr. (Ulpianus 18 ad ed.) : Lex Aquilia, hukuka aykırı olarak verilen zararı ele alan kendisinden önceki tüm kanunların, gerek On İki Levha Kanunları gerek başka kanunların, yürürlükten kaldırdı. Söz konusu kanunları anmaya gerek yoktur. 1. Bahsi geçen Lex Aquilia, Tribunus Aquilius tarafından pleb meclisine teklif edilen bir plebiscitum’dur