Hukuk Ansiklopedisi
İşkencenin Önlenmesi Avrupa Komitesi Comité européen pour la prévention de la torture (CPT), Avrupa Konseyi faaliyetleri kapsamında 1987 yılında kabul edilip 1989’da yürürlüğe giren İşkencenin ve İnsanlık dışı Veya Onur Kırıcı Muamele Ve Cezanın Önlenmesi İçin Avrupa Sözleşmesi uyarınca oluşturulan bir insan hakları komitesidir.
İşkencenin Önlenmesi Avrupa Komitesi, bu sözleşmeye taraf ülkelere yaptığı programlı ya da önceden haber vermeksizin yapacağı ziyaretlerle o ülkelerde işkence ve benzeri uygulamaların olması muhtemel sivil ya da askeri gözaltı merkezleri, hapishaneler, hastaneler, akıl hastaneleri, göçmen misafirhaneleri ve benzeri gözaltı, tutuklama yada hükümlü merkezlerine yaptığı ziyaretler sonucunda hazırladığı raporlar ve bu raporlarda yer alan tavsiyeler yoluyla işkencenin önlenmesi konusunda uluslararası denetim ve iş birliği sağlamayı amaçlamaktadır.
İşkencenin Önlenmesi Komitesi, ilgili taraf devletlerin iş birliği yapmaktan kaçınması ya da Komitenin tavsiyeleri doğrultusunda durumda iyileştirme yapmaması durumunda konu hakkında kamuoyuna açıklama yapmaya karar verebilmektedir. İşkencenin Önlenmesi Komitesi, diğer taraf devletlerin Komite raporunun yayınlanmasını kabul etmeleri nedeniyle kamuoyuna açıklama yapma yetkisini bugüne kadar sadece Türkiye’ye karşı kullanmıştır.
Avrupa İşkencenin ve İnsanlık dışı veya Onur kırıcı Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesinin (Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi, CPT), İşkencenin ve Gayriinsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi‘ne taraf olan devletlerin sayısı kadar üyesi vardır ve bu komite üyelerinin görev süresi 4 yıldır.
İşkencenin Önlenmesi Avrupa Komitesinin Faaliyetleri
İşkencenin Önlenmesi Avrupa Komitesi, sözleşmenin yargısal bir organ değildir. Komitenin denetim usullerinin esası, ihlalin gerçekleşmeden önce önlenmesidir. Bu amaçla Komite, taraf devletlerin yetki alanları içinde bulunan ve kişilerin kamu makamlarınca özgürlüklerinden alıkonuldukları yerleri ziyaret edebilir ve bu yerlerde inceleme, araştırma ve denetleme yapabilir. Taraf devlet, komitenin ziyaretlerine izin vermek ve komiteyle işbirliği yapmak zorundadır. Komitenin, gözetim yerlerine sınırsız erişim ve buralarda herhangi bir kısıtlamaya tabi olmaksızın dolaşma yetkisi vardır. Ziyarette bulunan Komite üyeleri, özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişilerle özel görüşme yapabilir ve bilgi verebilecek konumda olan herkesle serbestçe iletişim kurabilirler. Komite, ziyaretleri periyodik ya da aniden (ad hoc) ziyaretler şeklinde yapılır. Komite, resen ziyarette bulunabileceği gibi, taraf devletin daveti üzerine de ziyarette bulunabilir. Taraf devletin daveti üzerine gerçekleştirilen ilk ziyaret, 1996 yılında gerçekleştirilen Türkiye ziyaretidir.
İşkencenin Önlenmesi Avrupa Komitesinin Çalışma Şekli
Komite raporları, kural olarak gizlidir. Ancak, taraf devlet onay verdiğinde bu raporlar kamunun erişimine açık hale getirilir. Bunun yanında, Komite ile işbirliği yapmayıp durumlarını iyileştirmeyi reddeden devletlerle ilgili olarak kamuya yönelik bir açıklama yapılabilir. Komite, Türkiye’ye ilişkin olarak 1992 ve 1996 yıllarda bu nitelikte açıklamalar yapmıştır.
Avrupa Konseyi’ne üye devletlerde insan haklarına saygıyı güçlendirmeyi ve işkenceyi önlemeyi amaçlayan çok sayıda antlaşma ve denetim usulü bulunmaktadır. Ancak, Avrupa Konseyinin insan haklarının gelişimine katkısı bunlarla sınırlı değildir. Örgütün doğrudan veya dolaylı olarak insan hakları alanında faaliyet gösteren organları tarafından, insan hakları hukukunun gelişimine katkı sağlayan ve birçoğu rapor veya görüş olarak adlandırılan sayısız belge üretilmektedir. Her ne kadar bu belgeler bağlayıcı nitelikte olmasalar da, devletlerin mevzuat ve uygulamalarına yol göstermektedirler. Bu belgelerin bir kısmı Avrupa Konseyi tarafından üye devletlerin resmi dillerinde de yayımlanmaktadır.
