İnsan Hakları ve Ödevleri Amerikan Bildirisi (American Declaration of the Rights and Duties of Man),Amerikan Devletleri Örgütü (Organization of American States) tarafından düzenlenen Dokuzuncu Amerikan Devletleri Uluslararası Konferansında, Kolombiya’nın Bogota kentinde, 2 Mayıs 1948 tarihinde kabul edilmiştir. Konferansa; Arjantin, Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Guatemala, Haiti, Honduras, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Amerika Birleşik Devletleri, Uruguay, Venezuela ve Meksika katılmıştır.
10 Aralık 1948’de, BM Genel Kurulu’nun Paris’te yapılan 183. oturumunda kabul edilen 30 maddelik İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi‘ne öncül olan belgelerdendir.
Bildiri, Türkçe’ye Prof. Dr. Mehmet Semih Gemalmaz tarafından tercüme kazandırılarak “İnsan Hakları Belgeleri –Bölgesel Sistemler”adlı eserde ilk olarak yayınlanmıştır.
Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi
Giriş
Bütün insanlar, doğalarının onlara bahşettiği akıl ve vicdanla donatılmış olarak, özgür ve onurda ve haklarda eşit şekilde doğarlar; her teki bir diğerine kardeşçe davranır.
Her bir bireyin ödevlerini yerine getirmesi herkesin sahip olduğu hakların ön koşuludur. İnsanın her sosyal ve siyasal faaliyetinde haklar ve ödevler birbiriyle ilişkilidir. Haklar bireysel özgürlüğü yüceltirken, ödevler o özgürlüğün onurunu ifade eder.
Yargısal nitelikteki ödevler, ilke olarak onları destekleyen ve dayanağını oluşturan ahlaki nitelikteki ödevleri öngörür.
Manevi gelişmenin insan varlığının en üstün amacı ve onun en yüksek ifadesi olduğunu göz önünde bulundurarak, bütün gücü ve kaynaklarıyla bu amaca hizmet etmesi insanın ödevidir.
Manevi gelişmenin en yüksek sosyal ve tarihsel ifadesi olduğundan, kudreti ölçüsünde her yolla onu muhafaza etmek, uygulamak ve güçlendirmek insanın ödevidir.
Ve, kültürün kemale ermiş en asil halini ahlaki davranış oluşturduğundan, ona daima yüksek derecede saygı göstermek her insanın ödevidir.
Bölüm I
Haklar
Madde 1 – Yaşam, Özgürlük ve Kişi Güvenliği Hakkı
Her insanın yaşam, özgürlük ve kişi güvenliği hakkı vardır.
Madde 2 – Yasa Önünde Eşitlik Hakkı
Bütün kişiler yasa önünde eşittir ve ırk, cinsiyet, dil, inanç ya da herhangi bir başka etken farklılığı olmaksızın, bu Bildiride düzenlenen hakların ve ödevlerin sahibidir.
Madde 3 – Dinsel Özgürlük ve İbadet Hakkı
Her kişinin dinsel inancını özgürce ifade etme ve aleni ya da özel, dinsel inancı özgür olarak açıkça belirtme ve uygulamasını yapma hakkı vardır.
Madde 4 – Araştırma, Görüş Sahibi Olma, İfade Etme ve Yayma Özgürlüğüne Hak
Her kişinin araştırma yapma, bir görüşe sahip olma ve herhangi bir iletişim aracı ile düşünceleri ifade etme ve yayma özgürlüğüne hakkı vardır.
Madde 5 – Şerefin, Bireysel Şöhretin ve Özel ve Aile Yaşamının Korunması Hakkı
Her kişinin şerefine, şöhretine ve özel ve aile yaşamına yönelen hukuka aykırı saldırılara karşı yasa ile korunma hakkı vardır.
Madde 6 – Aile Kurma ve Ailenin Korunması Hakkı
Her kişinin, toplumun temel öğesi olan, bir aile kurma ve ailenin korunmasını elde etme hakkı vardır.
Madde 7 – Annelerin ve Çocukların Korunmasına Hak
Hamilelik ve loğusalık sırasında bütün kadınların ve bütün çocukların özel olarak korunma, bakım görme ve yardım alma hakkı vardır.
Madde 8 – Yerleşme ve Seyahat Hakkı
Her kişinin, vatandaşı olduğu Devletin ülkesinde yerleşme yerini belirleme, o ülke içinde serbestçe seyahat etme ve kendi istenci ile olması hali hariç o ülkeden ayrılmama hakkı vardır.
Madde 9 – Konut Dokunulmazlığı Hakkı
Her kişi, konutunun dokunulmazlığına hak sahibidir.
Madde 10 – Haberleşmenin Dokunulmazlığı ve Nakledilmesi Hakkı
Her kişi, haberleşmesinin dokunulmazlığına ve nakledilmesine hak sahibidir.
Madde 11 – Sağlığın ve Refahın Korunması Hakkı
Her kişi, kamunun ve toplumun kaynaklarının elverdiği ölçüde, beslenme, giyim, barınma ve tıbbi bakıma ilişkin sağlık ve sosyal alanlardaki önlemler yoluyla, sağlığın korunmasına hak sahibidir.
Madde 12 – Eğitim Hakkı
Her kişi, özgürlük, ahlak ve insan dayanışması ilkelerine dayanan bir eğitim görme hakkına sahiptir. Bunun gibi, her kişi, onurlu bir yaşamı sağlamaya, yaşama standartlarını yükseltmeye ve toplumun yararlı bir üyesi olmasına kendisini hazırlayacak olan bir eğitim görme hakkına sahiptir.
Bir eğitim görme hakkı, devletin ve toplumun temin etmek durumunda bulunduğu kaynaklardan yararlanarak, doğal yetenekler, marifetler ve arzular uyarınca, her vakada fırsat eşitliği hakkını da kapsar. Her kişinin, ücretsiz olarak, en azından ilköğretim görmeye hakkı vardır.
Madde 13 – Kültürden Yararlanma Hakkı
Her kişinin, toplumun kültürel yaşamında yer alma, sanattan yararlanma ve özellikle bilimsel buluşlar olmak üzere, entelektüel ilerlemenin sonuçlarından yararlanma hakkı vardır.
Her kişi, keza, üreticisi bulunduğu edebi, bilimsel yahut sanatsal çalışmalarının ya da buluşlarının doğurduğu maddi ve manevi çıkarlarının korunmasına hak sahibidir.
Madde 14 – Çalışma ve Adil Ücret Hakkı
Her kişi, uygun koşullar altında çalışma ve mevcut istihdam koşullarının izin verdiği ölçüde, mesleki eğitimini serbest olarak yapma hakkına sahiptir.
Çalışan her kişinin, kendisi ve ailesi için uygun yaşama standartlarını temin edecek, yeteneğine ve kapasitesine orantılı olarak, bir ücret alma hakkı vardır.
Madde 15 – Dinlenme Zamanı ve Bundan Yararlanma Hakkı
Her kişi, kendisini tazeleyebilmesi için dinlenme zamanına ve serbest zamanını manevi, kültürel ve fiziksel yararları için kullanma fırsatına hak sahibidir.
Madde 16 – Sosyal Güvenlik Hakkı
Her kişi, işsizlik, yaşlılık halinin ve kendi denetimi dışında açığa çıkıp geçimi için bir kazanç elde etmesini fiziksel ya da zihinsel açıdan olanaksız kılan nedenlerden kaynaklanan herhangi bir malûliyetin sonuçlarına karşı onu koruyacak olan sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
Madde 17 – Hukuksal Kişiliğin ve Medeni Hakların Tanınmasına Hak
Her kişinin, her yerde, haklara ve yükümlülüklere sahip bir kişi olarak tanınma ve temel medeni haklardan yararlanma hakkı vardır.
Madde 18 – Adil Yargılanma Hakkı
Her kişi, yasal haklarına saygı gösterilmesini temin etmek üzere mahkemeye başvurabilir. Keza, her kişiye, herhangi bir temel anayasal hakkını ihlal ederek ona zarar veren kamusal makamların tasarruflarına karşı onu koruyacak olan mahkemeler önünde, basit ve kısa usuller sağlanmış olmalıdır.
Madde 19 – Vatandaşlık Hakkı
Her kişi, yasa tarafından yetkili kılındığı bir vatandaşlığı elde etmek ve eğer diliyorsa, ona bunu tanımak isteyen bir başka devletin vatandaşlığını edinmek üzere vatandaşlığını değiştirmek hakkına sahiptir.
Madde 20 – Oy Kullanma ve Yönetime Katılma Hakkı
Yasal yeterliliğe sahip her kişinin, doğrudan ya da temsilcileri aracılığı ile ülkesinin yönetimine katılma ve gizli oy usulü ve dürüst, düzenli aralıklarla ve serbest olarak yapılan seçimlerde yer alma hakkı vardır.
Madde 21 – Toplanma Hakkı
Her kişi, herhangi bir konudaki ortak çıkarlara ilişkin meselelerle bağlantılı olarak, başka insanlarla resmi kamuya açık toplantılar yahut gayri resmi bir araya gelmeler şeklindeki barışçıl nitelikli toplanma hakkına sahiptir.
Madde 22 – Örgütlenme Hakkı
Her kişi, başka insanlarla, siyasal, ekonomik, dinsel, sosyal, kültürel, mesleki, sendikal yahut başka mahiyetteki meşru çıkarları geliştirmek, uygulamak ve korumak üzere örgütlenme hakkına sahiptir.
Madde 23 – Mülkiyet Hakkı
Her kişinin, iyi bir yaşamın zorunlu gereklerini karşılayacak ve kişinin onurunun ve konutunun muhafaza edilmesine yardımcı olacak türdeki özel mülkiyete sahip olma hakkı vardır.
Madde 24 – Dilekçe Hakkı
Her kişi, genel ya da özel çıkarlara ilişkin çıkarları için, herhangi bir yetkili makama saygılı içerikte dilekçe vermek, ve bu dilekçesine ilişkin olarak derhal bir karar elde etmek hakkına sahiptir.
Madde 25 – Keyfi Gözaltına Alınmaya Karşı Korunma
Hiç kimse, daha önce yürürlüğe konmuş yasayla öngörülen hallerde ve usullere uygun olması hali hariç özgürlüğünden yoksun bırakılmaz.
Hiç kimse, yalnızca medeni hukuk/sözleşmesel nitelikle yükümlülüklerin yerine getirilmemesinden ötürü, özgürlüğünden yoksun bırakılmaz.
Özgürlüğünden yoksun bırakılan her bireyin, bir mahkeme tarafından gecikmeksizin gözaltına alınmasının yasallığını netleştirme ve uygun olmayan bir gecikmeye mahal vardır. Her birey aynı zamanda, gözaltında tutulduğu sürede insanca muamele görmeye de hak sahibidir.
Madde 26 – Usulüne Uygun Yargılanma Hakkı
Kendisine suçlama yöneltilen her kişi, suçu kanıtlanana dek masum sayılır.
Bir suç işlediği isnadı yapılan her kişinin, daha önce yürürlüğe konmuş yasalar uyarınca önceden kurulmuş ve tarafsız ve aleni yargılama yapan mahkemeler tarafından yargılanma ve zalimane, küçültücü ya da mutat olmayan cezaya çarptırılmama hakkı vardır.
Madde 27 – Sığınma Hakkı
Her kişi, olağan suçlardan kaynaklanmayan takibat durumunda, her bir ülkenin yasalarına ve uluslararası anlaşmalara uygun olarak, bir yabancı ülkeye sığınma ve sığınmacı statüsü elde etme hakkına sahiptir.
Madde 28 – İnsan Haklarının Kapsamı
İnsan hakları, başkalarının hakları, herkesin güvenliği, genel refahın adil gerekleri ve demokrasinin yetkinleştirilmesi ölçüleriyle sınırlandırılmıştır.
Bölüm II
Ödevler
Madde 29 – Topluma Karşı Ödevler
Başkalarıyla olan ilişkisinde kendisine, her bir insanın kişiliğini tam olarak oluşturacağı ve geliştireceği şekilde davranması, bireyin ödevidir.
Madde 30 – Çocuklara ve Ana-Babaya Yönelik Ödevler
Kendi küçük çocuğuna yardımcı olmak, desteklemek, onu eğitmek ve korumak her kişinin ödevidir, ve ana-babasına her zaman saygı göstermek ve gereksinim duydukları zaman onlara yardım etmek, desteklemek ve korumak çocukların ödevidir.
Madde 31 – Öğretim Görme Ödevi
En azından ilköğretimi görme her kişinin ödevidir.
Madde 32 – Oy Verme Ödevi
Yasal olarak yeterli duruma geldiğinde, vatandaşı bulunduğu ilkede yapılan ve herkesin oy kullandığı seçimlerde oy vermek her kişinin ödevidir.
Madde 33 – Yasalara Uymak Görevi
Ülkesinin ve bulunabileceği bir ülkenin yasalarına ve yetkili makamların verdiği diğer meşru emirlere uymak her kişinin ödevidir.
Madde 34 – Topluma ve Ulusa Hizmet Etmek Ödevi
Ülkesinin savunulması ve korunması gerektirdiği her tür sivil ya da askeri hizmeti vermek ve kamusal felaket durumunda kendi yapabilirlik gücü dahilinde olan bu tür hizmetleri yerine getirmek, bunları yapmaya muktedir her kişinin ödevidir.
Keza, vatandaşı bulunduğu devlette genel seçimle seçilmiş bulunduğu herhangi bir kamu görevini ifa etmek de her kişinin ödevidir.
Madde 35 – Sosyal Güvenlik ve Refaha İlişkin Ödevler
Sosyal güvenlik ve refaha ilişkin hususlarda, kendi yeteneklerine ve mevcut koşullara uygun olarak, devlet ve toplumla işbirliği yapmak her kişinin ödevidir.
Madde 36 – Vergi Ödeme Ödevi
Kamusal hizmetleri desteklemek üzere yasanın öngördüğü vergileri ödemek her kişinin ödevidir.
Madde 37 – Çalışma Ödevi
Yaşamını sürdürmek ve topluma yararlı olmak amacıyla, kapasitesinin ve olanaklarının elverdiği ölçüde çalışmak her kişinin ödevidir.
Madde 38 – Yabancı Bir Ülkede Siyasal Faaliyetlerden Kaçınma Ödevi
Bir yabancı olarak bulunduğu ülkede, yasanın münhasıran o devletin vatandaşları için tanıdığı siyasal faaliyetlerde yer almaktan kaçınmak her kişinin ödevidir.