Cemiyetler Kanunu

Cemiyetler Kanunu, 28 Haziran 1938 tarihinde kabul edilmiş, 14 Temmuz 1938’de resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 42 maddeden oluşan Cemiyetler Kanunu, bugünkü Dernekler Kanunu, Sendika Mevzuatı ve Siyasi Partilerle ilgili kanunlara kaynaklık ederek hukuki altyapısını oluşturmuştur. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu siyasi partileri de cemiyetlere dahil etmiş, şirket ortaklıkları cemiyet tanımlaması dışında bırakılmıştır. Ayrı bir kanun ile düzenlenmiş olan vakıflar bu kanun kapsamı dışındadır.

Kanun ile Osmanlı döneminde Meclisi Mebusan tarafından düzenlenerek Takvim-i Vekayi‘de yayınlanan Cemiyetler Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Gerek Osmanlı Devleti döneminde ve gerekse Cemiyetler Kanunu döneminde cemiyet kavramı siyasi parti, sendika ve derneklerin tamamını aynı kavram içinde değerlendirmiştir.

İlk Cemiyetler Kanunu 16 Ağustos 1909’da çıkarılmış ve 21 Ağustos 1909’da bu kanun çerçevesinde Kanun-i Esasi’nin 120. maddesinde değişiklik yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti, kendi kanunlarını oluşturana kadar Osmanlı Devletinden kalan kanunu uygulamaya devam etmiş; 1923 yılında kanunun bazı maddeleri değiştirilmiş, cemiyetlere katılma yaşı on sekize indirilmiş, hükümetin cemiyetleri idari bakımdan denetlemesi öngörülmüştür.

1930 yılından itibaren yeni bir kanun yapılması fikri ortaya çıkmış, İçişleri Bakanlığı tarafından ön hazırlıklar yapılmış, tasarının kanunlaşması 1938 yılında mümkün olmuş; Cemiyetler Kanunu tasarısı 28 Haziran 1938 tarihinde TBMM’de görüşülmüş ve nihai hali hiçbir itiraza uğramadan kabul edilerek 14 Temmuz 1938’de resmi gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir.

Kanun ile, cemiyetlerin her türlü denetiminin yerel idareler tarafından yapılması kararlaştırılmıştır.

Cemiyetler Kanunu

Kanan No: 3512 Kabili tarihi: 28/6/1938
BİRİNCİ FASI L

Umumî hükümler

Madde I

Kazanç paylaşmaktan başka bir maiksadla ikiden ziyade şahsın bilgilerini ve faaliyetlerini devamlı bir  şekilde birleştirmek suretile vücuda gelen cemiyetler bu kanun hükümlerine tabidir. Cemiyetler, teşekkül ettikten sonra hükmî şahsiyet sahibi olurlar.

Madde 2

Her cemiyetin bir ana nizamnamesi vardır. Bu nizamnamenin aşağıdaki hususları ihtiva etmesi şarttır:

I – Cemiyetin adı ve merkezi,

II – Cemiyetin mevzuu ve gayesi,

III – Müessis azaların öz ve soy adları, meslek veya sanatları, ikametgâhları ve tabiiyetleri,

IV – Cemiyete girmek ve cemiyetten çıkmak için konan şartlar,

V – Cemiyet şubelerinin nasıl tesis, idare ve temsil edileceği ve salâhiyetlerinin derecesi,

VI – Cemiyet umumî heyetinin ne yolda kurulacağı ve şubelerinin ve azalarının nasıl temsil edileceği,

VII – Umumî heyetin vazifeleri, salâhiyetleri, davet tarzı ve alına  kararların cemiyet azalarına ve başkalarına ne suretle bildirileceği,

VIII – İdare heyetinin ne suretle seçileceği, salâhiyeti ve aza adedi,

IX – Yılda 120 lirayı geçmemek üzere cemiyet azalarının verecekleri aidat mikdarı,

X – Hesabların ne suretle teftiş ve murakabe edileceği,

XI – Ana nizamnamenin ne yolda değiştirileceği,

XII – Cemiyetin feshi halinde mallarının tasfiye şekli.

Madde 3

Cemiyetlere aza olacakların medenî haklara sahip ve on sekiz yaşını bitirmiş bulunmaları lâzımdır. Ancak siyasî cemiyetler aza olabilmek için mebus seçmek hakkını haiz olmaları şarttır;

Madde 

Cemiyetler, mahallin en büyük mülkiye âmirine ana nizamnamesinden iki nüshası ilişik olarak verilecek bir beyanname ile teşekkül etmiş olur.

Siyasî cemiyetlerle birden ziyade vilâyetlerde faaliyet gösterecek cemiyetlerin ana nizamnameleri ve beyannameleri Dahiliye Vekâletine verilir. Bir cemiyetin faaliyete geçebilmesi için ana nizamnamesinin verildiği mülkiye makamlarınca tescil olunduğuna dair bir vesika alın­ması şarttır.

Madde 5

Vesika istihsal eden cemiyet bir ay içinde:

a) Adını, merkezini, ikametgâhını ve ana nizamnamesini,
b) İdare heyeti azalarının öz ve soy adlarım, meslek ve san atlarını ve ikametgâhlarını;
İki gazete ile ilân ettirmeğe mecburdurlar.

Madde 6

Cemiyetler aşağıda yazılı defterleri tutarlar:

a) Aza defteri: Cemiyete girenlerin hüviyetleri, cemiyete girin tarihleri, aylık veya yıllık para taahhüdleri bu deftere yazılın
b) Karar defteri: İdare heyetinin kararları tarih ve numara sırasile bu deftere yazılır ve kararların ak ı azaların imzalarile tasdik olunur.
c) Gelen ve giden evrak defterleri: Gelen ve gönderilen evrak tarih ve numara sırasile bu defterlere kayıd ve gelen evrakın asılları ve gönderilen evrakın müsveddeleri bu tarih ve numaralar altında dosyalarında hıfzolunur.
d) Varidat ve sarfiyat defterleri: Cemiyet namına alınan bütün paraların alındıkları ve sarfolunan paraların da verildikleri yerler sarih olarak bu defterlerde gösterilir. Cemiyetler, varidatını dip koçanlı ve müselsel numaralı makbuz mukabilinde alırlar ve masraflarını müsbit evrak mukabilinde yaparlar ve makbuz dip koçanlarını ve müsbit evrakı saklarlar,
e) Bilanço ve hesabı kat’î,

Madde 7

Cemiyetler Dahiliye Vekâletinin müsaadesile birlikler meydana getirebilirler. Bu birlikler ayrı bir cemiyet mahiyetinde olup kuruluş «şartları Dahiliye Vekâletinin müsaade emirnamesinde tesbit ve ana nizamnamelerinde tasrih ve tafsil olunur.

Madde 8

Memleket dışında Türk yurddaşları tarafından tesis edilecek cemiyetlerin ana nizamnamelerinin tasdikli iki nüshasını bir idare heyetile cemiyet aza ve mümessillerinin hüviyetlerini gösterir bir listenin cemiyetin bulunduğu yerdeki ve yoksa en yakındaki Türkiye konsolosluklarına verilmesi mecburidir. Bu cemiyetler, idare heyetinde vuku bulacak değişiklikleri ve yeni girecek azanın da hüviyetlerini konsolosluklara bildirirler.

BİRİNCİ FASI L
Memnu hükümler

Madde 9

Mevzu ve gayeleri aşağıda yazılı hususlara aid olan cemiyetlerin teşkili yasaktır:

a) Devletin mülkî bütünlüğünü bozmağa çalışan,
b) Teşkilâtı Esasiye Kanununun 2 nci maddesinde yazılı Devlet
rejimine aykırı maksad ve gaye güden,
c) Emniyet ve asayişe ve umumî adab ve ahlâka ve gayesi kanunlara uymayan,
d) Siyasal ve ulusal birliği bozan,
e) Din, mezheb ve tarikat esaslarına dayanan,
f) Yerlili k ve yabancılık gibi yurddaşlar arasında ayrılık uyandıran,
g) Her ne şekil ve ne nam altında olursa olsun mıntakavî maksad güden veya unvan taşıyan,
h) Aile , cemaat, ırk, cins ve sınıf esasına veya adına dayanan,
i) Gizli tutulan gayesini saklayan.

Madde 10

Merkezi yurd dışında olan bir cemiyetin Türkiye’de şubesi açılamaz. Arsıulusal maksadlarla cemiyet kurulamaz. Ancak milletler arasında beraberlik yapmakta fayda mülâhaza edilen cemiyetlerin Türkiye’de kurulmasına veya kurulu olanların yurdiçinde şube açmalarına İcra Vekilleri Heyeti kararile izin verilebilir. Bu cemiyetler ve şubeler lüzumunda icra Vekilleri Heyeti kararile fesih ve tasfiye edilir.

Madde 11

Cemiyetler, askerliğe hazırlayıcı talim ve terbiye işlerile meşgul olmazlar. Ancak İcra Vekilleri Heyeti bu işlerden bir kıs­ mı ile meşgul olabilmek salâhiyetini münasib gördüğü cemiyetlere verebilir. Madde 12 — Devlet, hususî idareler ve belediyelerle Devlete bağlı kurumlardan hizmet karşılığı maaş veya ücret alanlar bulundukları işin sıfat ve mahiyeti ile cemiyet kuramazlar.

Madde 13

Talebe cemiyetleri her ne şekilde olursa olsun siyasetle iştigal edemezler. Bu cemiyetler bulundukları mekteb ve müesseselerin idarelerine karşı bir harekette bulunamazlar. Madde 14 — Türklerin bu kanuna göre teşkili memnu olan ce­ miyetleri Türkiye dışında kurmaları ve kurulmuş olan bu kabil cemiyetlere girmeleri memnudur.

Madde 15

Siyasî partilerden başka cemiyetler birden fazla mevzu ile uğraşamazlar.

Madde 16

Bir cemiyet (Cumhuriyet) ve (Millî) unvanlarını İcra Vekilleri Heyet i kararile kullanabilir .

Madde 17

Cemiyetler, ikametgâhlarile gayeleri için zarurî olanlarından başka gayrimenkullere tasarruf edemezler. Cemiyetler bağışlama ve vasiyet suretile uhdelerine intikal eden gayrimenkulu Hükümetin tayin edeceği müddet içinde paraya çevirmeğe mecburdur .

İcra Vekilleri Heyeti kararile bazı cemiyetler e ihtiyaçlarından faz la gayrimenkullere tasarruf etmek salâhiyeti verilebilir .

ÜÇÜNC Ü FASIL
Umumî heyetler ve idare heyetleri

Madde 18

Aşağıda yazılı hallerde umumî heyet içtimaa davet edilir :

a ) Ana nizamnamesinde yazılı sebeblerle,
b) Cemiye t azasının en az beşte birinin talebile.

Madde 19

Umumî heyet içtimaına nizamnamesin e gör e bulunması lâzım gelen azalar çağırılır ve en az üç gün önceden içtimain günü, saati, yeri, ruznamesi en az iki gazete ile ilân olunur ve Hükümete bildirilir.

Madde 20

Umum î heyeti n içtimai, ilân oluna n ve Hükümete bildirilen gün ve saatte ve muayyen yerde yapılır.

İçtima geri bırakıldığı takdirde en az üç gün evvel aza yeniden çağrılır ve geri bırakılma sebeblerile yeni içtimain tarihi ve yeri ruzname ile beraber iki gazete ile ilân olunur ve Hükümete bildirilir.

Umum î heyet içtimainin birde n ziyade geri bırakılması caiz değildir .

Madde 21

Umum î heyette yalnız ruznameye konan maddeler müzakere olunur. Ancak mevcud azanın en az yirmide biri tarafından müzakeresi istenen maddelerin ruznameye konması mecburidir. Kararlar mevcud azanın ekseriyetile verilir . Her azanın yalnız bir reyi vardır.

Madde 22

Aşağıda yazılı hususlar a umumî heyet tarafından karar verilir:

a) Ana nizamnameni n tadili ,
b) Hesapların tedkiki ,
c ) Bütçenin tasdiki ,
d) Cemiyeti n feshi.

Madde 23

Umum î heyet içtimai reis veya varsa vekili, yoksa idare heyeti reis i tarafından açılarak içtima nisabı anlaşılmak üzere yoklama yapıldıktan sonra aza arasından bir reis ile reis vekili ve lüzumu kadar kâtib seçilir.

İçtima bu suretle seçilen reis veya reis vekili tarafından idare olunur. Zabıt ve yazı işlerini de kâtibler idare eder.

Madde 24

Umum î heyetin müzakere zabıtları reis ve reis vekilleri ve kâtibler tarafından imzalanarak saklanır.

Umumî heyet kararları da ayrıca karar halinde yazılarak aynı suretle imza edilip saklanır.

Madde 25

Umumî heyet içtimaında idare heyetine seçilecek azanın hüviyetlerile ana nizamnamede yapılacak değişikliklerin bir hafta içinde o yeri n en büyük mülkiye âmirine bildirilmesi mecburidir .

Madde 26

Cemiyetlerin merkez idare heyetleri üç zattan az olamaz. Bu heyetler resmî ve hususî işlerde cemiyeti temsil eder. İdare heyeti kendi azasından bir veya bir kaçına temsil salâhiyeti verebilir .

İdare heyeti her yıl o yıl içindeki muameleleri, hesabları ve gelecek yıla aid bütçeyi umumî heyetin tasdikına arzetmeğe mecburdur.

Ancak ana nizamnamesine göre umumî heyeti bir kaç yılda bir toplanan cemiyetlerde idare heyetleri, yukarı fıkrada yazılı mecburiyeti geçen ve gelecek içtima devresine aid olmak üzere ifa ederler.

Madde 27

Bir cemiyetin kendi kendine feshine karar verebilmesi için ana nizamnamesine göre toplanacak olan umumî heyet azalarının en az üçte ikisinin huzuru şarttır.

Bu suretle ekseriyet hasıl olmadığı takdirde ikinci defa içtima için yirminci maddeye göre aza davet edilir. Bu davet üzerine toplanacak azanın sayısı ne olursa olsun feshi keyfiyetini n müzakeresi caizdir.

Ancak bu suretle yapılan içtima ve müzakere sonunda fesih hakkında verilecek kararında mevcud azanın üçte iki reyile ittihaz olunması şarttır.

Cemiyetin feshi hakkında müzakere ve karar vermek üzere toplanacak umumî heyetlerde 31inci maddede yazılı Hükümet komiserinin hazır bulunması şarttır. Fesih hakkında umumî heyetçe verilecek kararların mahallin en büyük mülkiye âmiri veya dördüncü maddede yazılan cemiyetlerde Dahiliye Vekâleti tarafından tasdik olunması lâzımdır.

Fesih kararı yukarıdaki fıkrada yazılı makamlarca tasdik edilmeyen cemiyetleri n idaresi bu kanuna göre yeni bir idare heyeti kuruluncaya kadar Hükümet komiserinin nezareti altında bulundurulur.

DÖRDÜNCÜ FASIL
Teftiş ve murakabe

Madde 28

Cemiyetlerin muameleleri, defterleri ve hesabları mahallî Hükümet tarafından her zaman teftiş ve tedkik edilebilir.

Madde 29 

Zabıta, cemiyetlerin merkez ve müesseselerine mahallin en büyük mülkiye âmirinden verilen ve istenildiği zaman ibraza mecbur olduğu yazılı emri hâmil olarak her zaman girmeğe salahiyetlidir.

Madde 30

Mevzuları itibarile hususî murakabeye tâbi tutulmuş ola n cemiyetle r üzerinde aid olduğu makamların murakabesine müteallik hükümler bakidir.

Madde 31

Cemiyetlerin umumî içtimalarında mahallî hükümet lüzum görürse bir Hükümet komiseri bulundurur .

Madde 32

Fesi h kararlarının tatbikatı Hükümet komiserinin Kontrolü altında yapılır .

BEŞİNC İ FASI L
Ceza hükümleri

Madde 33 

Dördüncü ve beşinci maddeler hükümlerini yerine getirmeyen cemiyetler mahallin en büyük mülkiye âmirinin emrile faaliyetten men olunur ve mevcud malları muhafaza altına alır.

Bu suretle faaliyette bulunanlar hakkında hareketleri daha ağır cezayı müstelzim bir suç olmadığı takdirde Türk Ceza Kanununun 526 ncı maddesi hükmü tatbik edilmek üzere kanunî takib yapılır.

Madde 34

Ana nizamnamesindeki mevzu ve gayesi haricinde işlerle meşgul olan cemiyetlerin tescil vesikaları bu vesikaları veren makamlarca geri alınarak faaliyetten menolunur ve mevcud malları muhafaza altına alınır ve alâkalılar hakkında yukarıdaki madde hükümleri dairesinde kanunî takib yapılır.

Madde 35

9, 10, 11, 12, 13, 14, 23 ve 25 inci maddeler hükümlerine aykırı harekette bulunanlar Türk Ceza Kanununa göre bu fiilleri ayrıca bir suç teşkil etmediği takdirde bir seneye kadar hafif hapis veya 10 lirada n 200 liraya kadar hafif para cezasile cezalandırılır.

Madde 36

Cemiyetlerin merkezlerinde ve müesseselerinde her nevi silâh bulundurma k memnudur. Ancak avcılık ve spor cemiyetlerinde meşguliyetlerinin icab ettirdiği silâhları cemiyetin faaliyetine vesika veren maka m ve 11 inci maddede yazılı cemiyetlerde tali m ve terbiye için lüzumu ola n silâhlara İcra Vekilleri Heyeti izi n verebilir . İzin kâğıdında bulundurulacak silâhların cinsi, nev’i ve mikdarı açıkça yazılır.

Cemiyet ve merkez müesseselerinde izin almadan silâh bulunduranlar Türk Ceza Kanununu n 264 üncü maddesinde yazılı silâhlardan ise altı ayda n üç seneye kadar ve bunlardan başka silâhlardan ise bir haftadan altı aya kadar hapis cezasile cezalandırılırlar.

ALTINC I FASIL
Müteferrrik hükümler

Madde 37

Bir cemiyetin umumî menfaatlere hadim cemiyetlerden sayılması, Devlet Şûrası kararile İcra Vekilleri Heyetince tasdik olunmasına bağlıdır.

Madde 38

Türkiye Kızılay Cemiyeti, arsıulusal mukavelelerle taayyün etmiş bulunan mahiyet ve vaziyet dairesinde tanzim edilen ve İcra Vekilleri Heyetince tasdik edilmiş bulunan ana nizamnamesine ve hususî kanunların verdiği vazife ve salâhiyetlere göre idare edilir.

Türk Hava ve Türk Çocuk Esirgeme Kurumlan, İcra Vekilleri Heyetince tasdikli ana nizamnamelerine ve kanunların kendilerine verdiği vazife ve salâhiyetlerle idare olunur.

Madde 39

Bu kanunun neşri tarihinde mevcud bulunan hayrî, dinî, içtimaî, sıhhî, tedrisi ve terbiyevî, kültürel ve kültürel Türk müesseseleri bu kanun hükümleri dairesinde teşkil edilecek cemiyetler tarafından idare olunur.
Bu suretle teşekkül etmiş cemiyetler tarafından idare edilen müesseselere Devletçe icabı halinde yardımda bulunulur.

Madde 40

3 ağustos 1325 tarihli Cemiyetler Kanunu ile 15 teşrinievvel 1339 ve 20 kânunuevvel 1339 tarih ve 353 ve 387 sayılı kanunlar ve bu kanuna aykırı bütün hükümler ve teamüller kaldırılmıştır.

Muvakkat madde

a) Bu kanunun neşri tarihinde müesses cemiyetler ve müesseseler en çok bir sene içinde kendi teşekküllerini bu kanun hükümlerine uydurmağa mecburdurlar.

b) Bu kanunun neşri tarihinde mevcud ve müesses cemiyetlerin tasarrufları altında bulunan gayrimenkuller üzerinde her türlü tasarruf hak ve salâhiyetleri baki olup 17 nci madde hükmü dışında tutulur.

Madde 41

Bu kanun neşri tarihinde n muteberdir .

Madde 42

Bu kanunun hükümlerini icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur .

Vakıflar Kanununun bazı maddelerinin tadiline dair kanun

Kanun No: 3513 Kabul tarihi: 28/6/1938

Madde 1

2762 numaralı Vakıflar Kanununun 1 inci maddesi aşağıdaki şekilde tadil olunmuştur:
4 birinci teşrin 1926 tarihinden önce vücud bulmuş vakıflardan

A – B u kanundan önce zabtedilmiş bulunan vakıflar ,
B – B u kanundan önce idaresi zabtedilmiş olan vakıflar ,
C – Mütevelliliği bir makama şartedilmiş olan vakıflar ,
D – Kanunen veya filen hayrî bir hizmeti kalmamış olan vakıflar,
E – Mütevelliliği vakfedenleri n ferilerinden başkalarına şart edilmiş vakıflar,

Vakıflar Umum Müdürlüğünce idare olunur. Bunların hepsine birden (Mazbut vakıflar) denir.

A – Mütevelliliği vakfedenlerin ferilerine şart edilmiş vakıflar ,
B – Cemaatlerce idare olunan vakıflar,
C – Bazı sanat sahiplerine mahsus vakıflar,

Mütevelliler i tarafından idare olunur . Bunların hepsine birden (Mülhak vakıflar) denir.

Mütevelliler Vakıflar Umum Müdürlüğünün ve Umum Müdürlükde, idare meclisinin kontrolü altındadır.

Madde 2

Mezkûr kanunu n 18 inci maddesi aşağıdaki şekilde tadil olunmuştur:

Birinci maddede zikredilen mülhak vakıfların tevliyetleri bu kanun hükümleri dairesinde Umum Müdürlükçe tevcih olunur.

Millî sınırlar dışında kala n vakıfların mütevellilikleri vakfiyetlerine göre tevcih olunur.

Madde 3

Mezkûr kanunu n 38 inci maddesi kaldırılmıştır .

Madde 4

Bu kanun neşri tarihinde n muteberdir .

Madde 5

Bu kanun hükümlerinin icrasına Başvekil memurdur .